Het is de laatste dag van 2024 en in het Spaanse Sevilla krijg ik in het appartement in hartje centrum geen oog meer dicht. Vrouwlief heeft tot mijn grote ergernis geen last van de Italiaanse gnocchi en pizza, die we zo laat in de avond hebben verorberd, en valt als een blok in slaap. Voor mijn gevoelige maag is het toch allemaal een beetje te veel van het goede.

En als je eenmaal begint te piekeren, dan houd het niet meer op. Ik denk over 2025 en wat voor leven ik straks ga krijgen als kersverse veertiger en aanstaande vader. ‘Als je veertig bent, dan sta je waarschijnlijk dichter bij je dood dan je geboortedag’, zei een vriend nog tijdens het feestje dat ik gaf.

In Andalusië kijk ik dan ook met extra aandacht naar de oudere Spanjaarden die de kerstdagen met de gehele familie doorbrengen. Uitgedost in prachtige kleding, worden ze door hun kinderen en kleinkinderen begeleid van restaurant naar kathedraal naar museum. Alles staat in het teken van kerst. ‘Feliz navidad’ zingen ze uit volle borst mee in de prachtig verlichte straten.

Meteen valt het contrast met Nederlanders op. In ons land is kerst toch vooral een exclusief privégebeuren, dat achter gesloten deuren plaatsvindt. Het is dan ook niet voor niets ‘de meest eenzame dag’ voor veel Nederlanders, en zeker voor ouderen die in verzorgingstehuizen zijn weggestopt.

Het Spaanse kerstfeest lijkt in die zin meer op het islamitische Suiker- en Offerfeest, waar familie en ouderenbezoek dominant is en waarbij Marokkaanse, Turkse en andere islamitische Nederlanders elkaar op straat hartelijk begroeten.

Zou dat te maken met het feit dat Spanjaarden, Marokkanen en Turken allemaal mediterrane volkeren zijn? En trouwens ook volkeren die eeuwenlang met elkaar hebben doorgebracht en daardoor ook veel van elkaar hebben overgenomen?

De kemalistische vorm van ‘moderniteit’ heeft Turken achtergehouden en tot een racistisch volk gemaakt

Immers in het oude Andalusië leefden christenen, moslims en Joden eeuwenlang met elkaar samen. De sporen daarvan zijn tot op de dag van vandaag terug te vinden. Opgevoed als Turkse nationalist, wist ik eerlijk gezegd weinig van de islamitische koninkrijken in Andalusië. Islam in Europa was voor mij vooral het Ottomaanse rijk en het historische feit dat ‘we’ in 1683 tot aan Wenen waren doorgedrongen.

Arabieren figureren ook in seculier-nationalistische kringen in Turkije, ondanks de islamitische connectie, als ‘achterlijk woestijnvolk’. Dat is van oorsprong kemalistische (genoemd naar Mustafa Kemal Atatürk, de grondlegger van de Turkse republiek) islamofobie en Arabierenhaat, die hedendaagse Turken achter zich zouden moeten laten. In werkelijkheid heeft de kemalistische vorm van ‘moderniteit’ Turken achtergehouden en tot een racistisch volk gemaakt, zonder enige openheid naar de rijkdom die andere culturen te bieden hebben.

Terugkijkend heeft de eenheidsworst van ‘moderne maatschappijen’ zoals Spanje, Turkije en Nederland vooral vervolging van en geweld tegen minderheden en andere volkeren voortgebracht. Van slavernij tot kolonies en genocide, iedereen die buiten de boot viel en die niet paste binnen moderne frames, ontwikkeld door imperialistische naties, moest eraan geloven. Israël, dat zichzelf eveneens afficheert als moderne natiestaat, is van hetzelfde laken een pak.

Pffh, in de laatste kleine uurtjes van 2024 denk ik aan het verschrikkelijke geweld dat we elkaar aandoen. Natuurlijk hoop ik dat 2025 anders wordt en dat vrede zegeviert. Maar na een jaar als 2024 wordt dat lastig. Willen we kans van slagen hebben, dan is op de eerste plaats veel meer kennis van onze gedeelde geschiedenis nodig.

Wat weten we in Nederland – waar Europa steeds vaker wordt voorgesteld als ‘joods-christelijk’ – nu over Andalusië? Christelijke nationalisten hebben daar een eind gemaakt aan de vreedzame co-existentie die bestond tussen Joden, moslims en christenen. In veel geschiedenisboekjes geven we rekenschap van de antisemitische pogrom op Joden die in die tijd in Andalusië plaatsvond. Maar hoe zit het met de islamofobe aanval op de Arabische aanwezigheid aldaar? De islam was en is al eeuwenlang onderdeel van Europa. Zelfs sommige Nederlanders spraken eeuwen geleden over ‘liever Turks dan Paaps’, tegen de katholieke dwang uit Spanje. Geen compliment uiteraard, maar in 2025 kunnen we daar hopelijk nog aan werken.

Fijne jaarwisseling!