De ring van conflicten rondom de Europese Unie wordt ook wel de Ring of Fire genoemd. Europa is een veilige haven, omringd door regio’s die letterlijk en figuurlijk in brand staan. Denk aan Oekraïne, Gaza, Syrië, de Kaukasus, Soedan of Mali.

Maar ook al lijkt hier alles vooralsnog heel vredig te zijn. We kunnen ons niet afsluiten van de impact van deze internationale conflicten. Of het nou de energie- en voedselvoorziening is die onder druk kan komen te staan, of sociale spanningen in ons land tussen bevolkingsgroepen die banden hebben met conflicten elders. Of essentiële industrieën die banden hebben met landen waarmee wij op gespannen voet leven, of rechtstreekse provocaties van ons vijandig gezinde staten: we zijn onderdeel van een wereldorde die steeds meer fragmenteert, en waarin de positie van het Westen, en dus ook Nederland, onder druk komt te staan.

Dit concludeert ook de WRR, de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. In het recent verschenen rapport Nederland in een Fragmenterende Wereldorde wordt uitgelegd hoe de wereldwijde verhoudingen in de afgelopen jaren een stuk complexer, turbulenter en grimmiger zijn geworden. Ons land heeft niet langer de wind mee en moet robuuster worden ten opzichte van de veiligheidsdreigingen die er internationaal bestaan. 

Ons buitenlandbeleid is nu nog gestoeld op het zogeheten 3W-kader: waarden, welvaart en weerbaarheid. Maar het is de vraag in hoeverre deze 3W’s houdbaar zijn. In de oorlog in Oekraïne bijvoorbeeld proberen we waarden uit te dragen die we niet op dezelfde wijze toepassen in de oorlog in Gaza. Waarden als internationaal vastgelegde verplichtingen, universele (mensen)rechten, internationale normen en standaarden en onze Grondwet. En hoe je het ook wendt of keert: welvaart en weerbaarheid zijn voor onze samenleving uiteindelijk altijd de prioriteit. De waarden waar we voor staan dreigen dus in de fragmentatie van onze wereldorde te sneuvelen. 

‘Toch zijn het in de eerste plaats de waarden die aan de basis staan van onze beschaving’

En toch zijn het in de eerste plaats de waarden die aan de basis staan van onze beschaving. De westerse wereld is niet alleen een betere plek op aarde omdat het hier veilig is en we in welvaart leven. Maar ook omdat onze samenlevingen gestoeld zijn op bepaalde kernwaarden die de levens van mensen beter maken. Of het nou de democratie of de rechtstaat is, ongeschreven samenlevingsregels of onze houding ten opzichte van geweld, gebrek aan tribalisme of ideeën over gelijkwaardigheid, respect voor minderheden en kwetsbaren in de samenleving: vrijheid, individualisme, tolerantie. Het maakt ons tot wie we zijn en het maakt het Westen tot een betere plek op aarde. 

Critici van het Westen roepen al decennia dat wij hier hypocriet zijn. We dragen waarden uit die we zelf niet praktiseren. Maar diezelfde critici en met hen vele anderen uit het mondiale Zuiden, spreken tegelijkertijd met de voeten, waarmee ze middels migratiepatronen naar het Westen toe bewegen. Ze hebben kritiek op het Westen, maar willen het liefste in het Westen wonen. En laten we wel wezen: je kunt nog zo veel – soms terechte – kritiek hebben op de door het Westen gedomineerde wereldorde. Maar wat is het alternatief? Een door China en Rusland gedomineerde wereld? Zal die er beter uitzien? Het alternatief dat het Westen voor de wereld biedt is te allen tijde vreedzamer, stabieler, welvarende, democratischer. Ons alternatief heeft meer respect voor rechten en vrijheden dan het autocratische alternatief, wat de grote uitdagers van het Westen te bieden hebben. 

‘We mogen daarom in een fragmenterende wereld onze waarden niet zomaar bij het vuilnis zetten’

We mogen daarom in een fragmenterende wereld onze waarden niet zomaar bij het vuilnis zetten. Onze waarden hangen bovendien direct samen met onze welvaart en weerbaarheid. Ze maken ons tot wie we zijn. Deze waarden opgeven zal een hoge prijs met zich meebrengen. Het is van belang om deze gedachte uit te blijven dragen. De WRR constateert in zijn rapport dat Nederland onvoldoende robuust is tegen de grote veranderingen die plaatsvinden. Politiek en overheid slagen er niet in om voldoende maatschappelijk draagvlak te creëren om zo weerbaar te zijn tegen de dreigingen die er zijn. Maar laten we daarbij ook het draagvlak voor onze waarden als kernpunt noemen. We zijn alleen robuust tegen de grote veranderingen die een impact op ons hebben wanneer we onze koerswaarden blijven praktiseren en uitdragen. In een veranderende wereld zouden deze waarden daarom voorop moeten blijven staan.