Een vroege ochtend in Den Haag. We zitten in een besloten bijeenkomst met vijftien mensen. Ik geef een praatje over het belang van beeldvorming in de strijd tegen racisme. ‘De grootste instituties zijn onze hoofden en harten’, zeg ik.

Daarmee wil ik benadrukken dat je op papier racisme en discriminatie kunt verbieden, maar dat dit geen garantie voor gedragsverandering is. Om racisme echt effectief te bestrijden moet je naast wetgeving ook de harten van mensen raken.

‘Wij moeten opnieuw geprogrammeerd worden’, zegt een van de deelnemers van de bijeenkomst in Den Haag. ‘Het is net als de computer. Die krijgt wel eens een nieuwe Windows-update.’

Het is een uitspraak die mij diep raakt. Omdat de spreker in kwestie zich kwetsbaar opstelt. Hij is een ‘witte man’ van middelbare leeftijd, ik schat hem ergens in de zestig. Hij had wel mijn vader kunnen zijn. Toch was deze meneer, ondanks zijn levenservaring, open om opnieuw geprogrammeerd te worden, zodat onze samenleving raciale gerechtigheid realiseert.

Het woord ‘herprogrammering’ roept geen prettige beelden op. Denk aan de wijze waarop de Chinese overheid de Oeigoeren onderdrukt en totalitaire regimes – denk aan nazi-Duitsland – hun staatsleer aan alle lagen van de samenleving opleggen/oplegden. Elke poging om een zuivere samenleving te realiseren leidt tot een dystopie. Daarom is de vrijheid van meningsuiting een groot goed.

De grote liberale denker John Stuart Mill (1806–1873) introduceerde om die reden zijn inmiddels beroemde ‘no harm principle’. Het betekent dat je als individu vrij bent om te denken en te doen wat je wilt, zolang je anderen geen schade berokkent. Mill geloofde bovendien dat als alle ideeën openlijk besproken worden, mensen vanzelf voor de beste ideeën zullen kiezen. Dat zou bijvoorbeeld verklaren waarom bijna iedereen in onze samenleving racisme een kwalijke zaak vindt.

Toch moeten monsterlijke ideeën actief worden bestreden en goede ideeën worden overgedragen. Het sociologische begrip habitus verwijst naar de natuurlijke omgeving waarin wij als mensen gevormd worden. Binnen het gezin, de school en andere sociale kringen krijgen wij, van kinds af aan al, de belangrijkste ideeën en kernwaarden mee.

De media spelen ook een belangrijke rol in de verspreiding van goede ideeën en de bestrijding van kwalijke ideeën uit de samenleving. Dit verklaart waarom dictators en andere autoritaire leiders er alles aan doen om grip te krijgen op de media. Het verklaart ook waarom radicaal-rechtse en populistische partijen een hekel hebben aan de NPO: omdat de NPO inclusieve waarden uitdraagt – waarden waar ze van gruwen. Als het aan hen ligt moeten ‘ongehoorde stemmen’ van de gewone burger een podium krijgen – geluiden uit de onderbuik, die onder meer racisme en discriminatie rechtvaardigen.

De NPO blijft een belangrijke speler in de strijd tegen racisme

Dit wil niet zeggen dat de NPO perfect is en zich niet schuldig maakt aan negatieve beeldvorming en racisme. Denk maar aan hoe moeizaam het ging totdat de NTR tot het inzicht kwam dat Zwarte Piet niet meer past bij het Sinterklaasjournaal.

Toch blijft de NPO een belangrijke speler in de strijd tegen racisme. Het is dan ook een goed teken dat deze organisatie op 12 juli een themadag ‘Nederland tegen racisme’ organiseert. Alle omroepen binnen de NPO besteden op die dag aandacht aan de strijd tegen racisme. Ik hoop dat deze omroepen ook reflecteren op hoe zij met hun werk hebben bijgedragen aan racisme.

Maar ik hoop vooral dat ze met hun programma’s ook harten van mensen zullen raken. Wij zijn toe aan een nieuwe upgrade tegen racisme. De NPO kan daar met zijn programmering een belangrijke rol in spelen. Daarom: lang leve de NPO.