Op 13 april 2025 is de Peruaanse schrijver Mario Vargas Llosa op 89-jarige leeftijd overleden. Hij was een van de reuzen van de wereldliteratuur, zoals het gerenommeerde Spaanse dagblad El País hem noemt. In 2010 ontving hij (eindelijk) de Nobelprijs voor de Literatuur.

Vargas Llosa heeft tientallen bestsellers op zijn naam staan, maar hij was veel meer dan een schrijver. Hij was een publiek figuur, deed in 1990 een gooi naar het presidentschap, was een groot en vernieuwend denker en speelde een maatschappelijke rol van belang. Daarin verschilt Latijns-Amerika nogal van wat wij hier in Nederland gewend zijn. Daar is cultuur een drijvende en bepalende factor in het dagelijks leven. Schrijvers, dichters, zangers, musici, schilders, kortom, allen die zich bezighouden met cultuur, spelen een brede publieke rol, schoppen het vaak tot minister en zijn vaak mensen van groot maatschappelijk aanzien. Ook in Nederland werd naar don Mario geluisterd. In 2013 hield hij de prestigieuze Nexus-lezing, getiteld: ‘De verdwenen cultuur’.

In de jaren tachtig studeerde ik Spaanse Taal- en Letterkunde aan de Universiteit van Leiden. Nu, vele decennia later, ben ik nog altijd enorm dankbaar voor wat ik tijdens mijn studie heb meegekregen: een raamwerk om de werkelijkheid te duiden. Een raamwerk dat is opgebouwd uit al die stemmen van schrijvers, dichters en zangers uit de Spaans- en Portugeestalige wereld. Vargas Llosa – Varguitas, Vargasje, zoals zijn vrienden hem noemden – was verplichte literatuur. Ik genoot van zijn boeken: De stad en de honden, Tante Julia en meneer de schrijver. Boeken die ons meenamen in de keiharde, maar ook magische Latijns-Amerikaanse realiteit.

Na mijn studie verhuisde ik naar Chili. In 1985, toen de militaire dictatuur van generaal Augusto Pinochet in volle gang was, had ik het geluk Vargas Llosa live mee te maken, toen hij op uitnodiging van de Fundación Eduardo Frei een spraakmakende lezing hield: ‘De vrijheid van de cultuur en de cultuur van de vrijheid’.

Veel later, toen ik volksvertegenwoordiger was namens het CDA in de Tweede Kamer en mij ervoor inzette Latijns-Amerika op de Nederlandse politieke agenda te houden, werd ik op een goede dag opgebeld door de Peruaanse ambassadeur. Er was een Peruaanse schrijver op bezoek. Mario Vargas Llosa. De ambassadeur bood hem een diner aan. Of ik ook wilde komen.

Of ik ook wilde komen? Ik zou alles uit mijn handen laten vallen om hierbij te zijn! Het werd een onvergetelijke avond, waarbij de schrijver mij uitlegde hoe hij werkt en wat hem drijft.

Hij, zijn denken en zijn werken zullen gemist worden in onze wereld anno 2025

De betekenis van deze literaire reus is groot. Hij, zijn denken en zijn werken zullen gemist worden in onze wereld anno 2025. Zijn historische werken, zoals De oorlog van het einde van de wereld of De droom van de Ier, helpen het verleden en het heden te duiden. Eén van zijn in Nederland meer bekende werken is Het feest van de bok. Een genadeloos maar invoelend geschreven werk over de wreedheid van dictator generaal Rafael Trujillo van de Dominicaanse Republiek. Een boek dat daarmee ook een aanklacht is tegen alle dictators, caudillos, volksmenners of alleenheersers, en dus ook een waarschuwing voor de huidige tijd. Want als er geen tegenmacht is, kan zelfs het meest walgelijke of onvoorstelbare werkelijkheid worden.

Zijn laatste boek verscheen in 2023: Te dedico mi silencio, Ik draag mijn stilte op aan jou, over Peruaanse muziek en, meer in het algemeen, over alles wat Peruaans is.

Persoonlijk vind ik zijn boek El Hablador, in het Nederlands vertaald als Het woord van de verteller, een van zijn beste werken. Hij vertelt daarin over het lot van de Machiguengas, een kleine, met uitsterven bedreigde inheemse stam in Peru. Hij stelt de invloed van de westerse wereld op deze gemeenschap aan de orde en laat ons kennismaken met de positie van vertellers in deze Machiguenga-cultuur. Vertellers zijn een soort minstrelen, die van dorp naar dorp trekken om het laatste nieuws te brengen, maar ook de culturele tradities reciteren en bewaren. Ieder verhaal eindigt met de woorden: ‘Dit is, tenminste, zoals ik het begrepen heb.’ Ofwel: ‘Dit is mijn inzicht. Ik weet niet of dit de enige waarheid is.’

Wat een bescheidenheid, wat een toonbeeld van het relativeren van het eigen ik, het eigen gelijk. We kunnen nog wel wat leren van inheemse bevolkingen, in een wereld die in snel tempo ten onder gaat aan grote ego’s.

Dank, don Mario, voor al uw inzichten.
Rust nu in vrede.