Het volk van de VS heeft gesproken, en daarmee lijkt de wijdverspreide overtuiging bevestigd dat we een ingrijpende periode ingaan die de rest van deze eeuw zal bepalen. Het mandaat dat aan de 79-jarige Donald Trump is gegeven, lijkt een stap richting een nieuwe wereldorde, waarin alles anders zal zijn dan voorheen.

Op het moment van het schrijven van deze column was Trump, na het behalen van de Senaatsmeerderheid, nog maar enkele zetels verwijderd van de controle over het Huis van Afgevaardigden. Als dit gebeurt, heeft hij de macht om vrijwel te doen wat hij wil.

De gevolgen zijn enorm. Ten eerste zullen de liberale waarden die het Westen hebben geleid, veel van hun invloed verliezen. Ten tweede wordt er op bestuurlijk niveau een ongekende zuivering verwacht in belangrijke instellingen als de FED, het State Department, het Pentagon, de FBI en de CIA. Ten derde zal de druk op de rechterlijke macht waarschijnlijk toenemen, met een Hooggerechtshof dat al pro-Trump uitspraken heeft gedaan over presidentiële immuniteit en abortusrechten. Meer volgt waarschijnlijk.

Een andere zorg is de schade aan de zogenaamde fourth estate – de pers. Nog voor de verkiezingen zagen we al een ongekende inmenging van Jeff Bezos, eigenaar van the Washington Post, die een goedkeurend redactioneel artikel censureerde. Ook weten we dat Elon Musk Twitter/X kocht, waarschijnlijk met het doel massa’s te manipuleren met nepnieuws en militant pleiten voor zijn bondgenoten. De zogenaamde ‘nieuwe mediamagnaten’ zullen zich zeker verder richten op de traditionele liberale media zoals the New York Times, CNN, the Boston Globe en the LA Times, die Trump in zijn overwinningstoespraak beschreef als ‘vijanden’. Dat wijst erop at hij van plan is ze te ondermijnen. Dit doet denken aan de tactieken van autocraten als Poetin, Orbán, Aliyev of Erdogan.

‘Trump heeft laten zien beter met autocraten om te kunnen dan met democraten’

‘Het vertrouwen in en respect voor journalistieke instellingen is sterk afgenomen’, schreef Dan Rather, de 93-jarige voormalige anchorman van CBS News. ‘Onze volgende president heeft een belangrijke rol gespeeld in het zaaien van twijfel over de waarheidsgetrouwheid van de nieuwsmedia. Het wantrouwen in de pers heeft een grote rol gespeeld in de uitkomst van de verkiezingen.’

Beide kanten van de Atlantische oceaan

De meest acute dimensie van Trumps overwinning is echter de nieuwe realiteit die ontstaat. Nu die er is, zou het normaal moeten zijn dat Europa zijn adem inhoudt. De gebeurtenis heeft de EU getroffen op een kwetsbaar moment en zou de verdeeldheid in de politiek verder kunnen verdiepen.

Aan beide kanten van de Atlantische Oceaan overlappen de denkwijzen: nativisme en antimigratie zijn de drijvende krachten. Europees extreemrechts, geleid door autocraten als Viktor Orbán, zal zich veel moediger voelen om de EU-agenda omver te werpen. Tegelijkertijd hopen de centrumgerichte delen van Europa de handelsbetrekkingen met de VS voort te zetten zonder al te veel hoofdpijn.

Het grootste probleem voor Europa is de verdediging en hoe om te gaan met de oorlog tussen Oekraïne en Rusland. Zal Trump de NAVO verlaten? Volgens Dov Zakheim, een voormalig topfunctionaris bij het Amerikaanse ministerie van Defensie, zal dat niet gemakkelijk zijn. ‘Het Congres heeft een wijziging goedgekeurd die de president verhindert zich zonder toestemming van de Senaat uit de NAVO terug te trekken’, schrijft hij. ‘Hoewel het onwaarschijnlijk is dat dit gebeurt, kan Trump Amerika wel uit NAVO’s militaire structuur halen. Dit zou de alliantie verzwakken en Rusland de ruimte geven om de oorlog voort te zetten, niet alleen tegen Oekraïne, maar ook tegen Oost-Europese NAVO-landen.’

Gezien deze situatie wordt het moeilijk voor de belangrijkste EU-landen en het VK om een ‘plan B’ te maken, vooral door de crisis in Duitsland. President Macron van Frankrijk roept op tot snelle actie en heeft Londen en Warschau nodig voor een snelle mobilisatie. Als dat niet lukt, kan Poetin de vredesbesprekingen afwijzen en de oorlog voortzetten. Trump zou dan Oekraïne kunnen dwingen om de door Rusland bezette gebieden, inclusief de Krim, op te geven. Een verzwakte EU zou dit uiteindelijk kunnen moeten accepteren.

Autocraten

Wie hoopt op een einde aan de conflicten in het Midden-Oosten, kan echter teleurgesteld worden. Trumps overwinning biedt Netanyahu een blanco cheque en zal waarschijnlijk leiden tot krachtiger optreden tegen Iran. Dit zou ook betekenen dat de Amerikaanse troepenaanwezigheid in Syrië en Irak, tegen de verwachting in, kan blijven voortbestaan.

Ten slotte zal de verandering in Washington DC zeker gevolgen hebben voor opkomende democratieën wereldwijd. Trump zal ‘zeer persoonlijk’ omgaan met andere leiders en heeft laten zien beter met autocraten om te kunnen dan met democraten.

David Frum, van the Atlantic, verwoordt het goed in een recent artikel: ‘Overal ter wereld zullen onliberale politici die hun eigen democratieën willen ondermijnen het voorbeeld van Amerika volgen. Zonder angst voor Amerikaanse kritiek kunnen ze verwachten dat het lastigvallen van de pers en politieke tegenstanders in landen als Mexico en Turkije zal toenemen. We kunnen ook meer verkiezingsbedrog verwachten, zoals we dat onlangs in Georgië en Moldavië zagen. Gewelddadige retoriek zal toenemen in elke democratie: als de Amerikaanse president ermee weg kan komen, zullen anderen denken dat zij dat ook kunnen. De autocratische wereld zal de overwinning van iemand die minachting heeft voor de rechtsstaat vieren, wetende dat Trump en zijn bondgenoten weinig belang hechten aan mensenrechten, internationaal recht of het versterken van democratische bondgenootschappen in Europa en Azië.’