Sommige Nederlanders zullen sterven zonder ooit een voet op Amerikaanse bodem te hebben gezet. Toch vertoonden wij deze maand een collectieve obsessie met de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Volgens Thomas Erdbrink, chef Noord-Europa van The New York Times, komt dat omdat wij Amerikanen zien als het volk dat ons 75 jaar geleden uit het Nazi-moeras heeft bevrijd. Daarnaast zijn Amerikaanse presidentsverkiezingen heel gemakkelijk te volgen. Je hebt na afloop een duidelijke winnaar en een verliezer. Dit contrasteert met de Europese politiek, waar het draait om coalities en onderhandelingen.

Een derde, culturele verklaring lijkt mij nodig om onze collectieve verslaving aan de Verenigde Staten en de presidentsverkiezingen in dat land te begrijpen. Wij Nederlanders, maar ook anderen, nemen de Amerikaanse culturele praktijken over. Netflix, McDonalds, Hollywood, Sillicon Valey, de iPhone in jouw broekzak en de muziek die op de radio draait. Wij consumeren Amerikaanse cultuur alsof het ons dagelijkse brood is. Daarom kunnen we zonder ooit in de Verenigde Staten te zijn geweest ons toch wel verwant voelen met de Amerikaanse samenleving.

Dat cultuur onze houding ten opzichte van de wereld om ons heen mede bepaalt, blijkt ook uit de recente nationale debatten. De discussie over Zwarte Piet legde afgelopen week voor de zoveelste keer bloot hoe ver mensen bereid zijn om voor een eigen cultuur en traditie te vechten. Rapper Akwasi werd bij zijn eigen woning door als Zwarte Pieten vermomde burgers geïntimideerd. En in Maastricht moesten activisten van Kick Out Zwarte Piet door de politie en de ME worden beschermd tegen pro-Pieten. Zwarte Piet, zo lieten deze terroriserende pro-Pieten wederom weten, is onderdeel van de Nederlandse cultuur en moet tegen elke prijs worden verdedigd. Ook als daar geweld aan te pas komt.

Cultuur laat zich, anders dan mensen, niet door landsgrenzen en paspoorten tegenhouden

In diezelfde week debatteerde politiek Den Haag hevig over fundamentele grondrechten. Arie Slob, onze minister van onderwijs, kreeg een storm van kritiek over zich heen toen hij het recht van orthodox-christelijke scholen verdedigde om homoseksualiteit te weren. De vrijheid van onderwijs was niet absoluut in de ogen van de progressieve Kamerleden. Een paar dagen later viel bijna de hele Tweede kamer over Denk-fractievoorzitter Farid Azarkan heen, omdat hij vond dat er serieus moest worden geluisterd naar islamitische Nederlanders die via een petitie de belediging van hun profeet strafbaar willen stellen. Vrijheid van godsdienst mag niet ten koste gaan van de vrijheid van meningsuiting, kreeg Azarkan van zijn seculiere collega’s te horen.

In Nederland woedt een cultuuroorlog. Deskundigen spreken over ‘culturalisering’. Dat betekent dat Nederlandse burgers – die met elkaar gemeen hebben dat ze een Nederlands paspoort delen – hun identiteit laten bepalen door cultuur en religie. En dit komt weer omdat het land waarin je woont steeds minder bepaalt welke cultuur jij als burger consumeert. Culturen zijn – als we even dure woorden gebruiken – ‘grensoverschrijdend’ en ‘deterritoriaal’ geworden. Ze zijn dus niet gebonden aan een vast geografisch grondgebied.

Technologie maakt deze loskoppeling van cultuur en geografie mogelijk. Via televisie, de telefoon en social media worden mensen in het ene land makkelijker verbonden met culturele ontwikkelingen in een ander land. Zo krijg je dus te maken met mensen die nooit in de Verenigde Staten zijn geweest, maar zich gedragen alsof ze Amerikanen zijn. Met hun lichaam zitten ze in Nederland, maar met hun hoofd in de VS. Maar tegelijkertijd heb je hier ook mensen wonen die in Nederland zijn geboren en getogen, maar zich in eerste instantie Marokkaan, Surinamer of Turk voelen. Cultuur laat zich, anders dan mensen, niet door landsgrenzen en paspoorten tegenhouden.