Diversiteit, inclusie, verscheidenheid, multiculti, samenleven, het zijn termen die aan de lopende band voorbij komen wanneer we spreken over onze multietnische samenleving. En veelal worden ze ook in een bepaalde context gebruikt, en worden termen als rijkdom, verrijkend en de toekomst eraan gekoppeld om aan te geven dat het geheel iets positiefs is, en het de realiteit is waar weinig meer aan veranderd kan worden.

Dat er desondanks velen zijn die anders denken, dat werd recentelijk maar weer eens duidelijk met de uitspraken van Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok over de multiculturele samenleving. De beste man uitte zich daar weinig positief over. In de politiek en media viel vrijwel iedereen over hem heen, maar toch kan een flink deel van de bevolking zich wel degelijk in zijn uitspraken vinden. Dergelijke sentimenten worden dan vervolgens al snel weggezet met termen als wit privilege, etnocentrisme en racisme, en dan gaan we weer over tot de orde van de dag. Diversiteit is rijkdom en dient gevierd te worden, kritische vraagtekens erbij plaatsen wordt racistisch geacht.

Overigens ís diversiteit ook rijkdom. Een diverse samenleving kent veel voordelen, en daar profiteren we van. Tegelijkertijd zitten er ook nadelen aan vast, en moet er de ruimte zijn om deze te bespreken. Maar dat is niet het punt dat ik hier wil maken. De vraag is namelijk of we in een diverse samenleving, die als gevolg van migratie alleen maar diverser wordt, wel op de goede weg zitten wanneer we ernaar streven om het te vieren. Waarbij we er dan in de praktijk vooral mee bezig zijn te benadrukken hoe verschillend we allemaal zijn, en hoe geweldig dat wel niet is.

En dan komen we bij iets wat ik graag als een diversiteitsparadox (er zijn er meerdere) zou willen omschrijven. Enerzijds zijn we als samenleving continu bezig om diversiteit en het belang ervan te benadrukken. Anderzijds schieten we juist in die diverse samenleving geregeld in een kramp wanneer het om gelijkheid en gelijke behandeling gaat. Verschil mag er immers alleen zijn wanneer het iets positiefs is en niet wanneer de gevolgen ervan negatief kunnen uitpakken.

Op zich vrij logisch, want mensen willen en horen gelijk behandeld te worden. De vraag is hoe consistent dit streven is met het continu willen benadrukken van diversiteit en erkenning verlangen van het anders-zijn. In zijn algemeenheid kunnen we ons ook afvragen hoe wenselijk het is de nadruk te leggen op de diversiteit in een samenleving waarin sprake is van groeiende spanningen omtrent diversiteit. Is het niet beter om in plaats van diversiteit te vieren, dus in plaats van het benadrukken van het verschil, juist meer te kijken naar wat ons verenigt en verbindt, wat we gemeenschappelijk hebben in plaats van waarin we van elkaar verschillen?

In plaats van als samenleving diversiteit te vieren zouden we er beter aan doen om eenheid te smeden. Juist in een diverse samenleving. Een dergelijke samenleving heeft juist behoefte aan verbinding, aan een gemeenschappelijk verhaal en een helder idee over wat we precies met elkaar delen, in plaats van alleen maar aan te horen waarin we van elkaar verschillen. Juist die verbondenheid is cruciaal wanneer het gaat om het in stand houden van onze liberale democratie, rechtstaat (waarbinnen we allen gelijk behandeld worden) en verzorgingsstaat. Wanneer verdeeldheid onze samenleving in haar greep krijgt, komen die namelijk onder druk te staan.

Wat we als samenleving nodig hebben is dus een nieuw, liberaal, inclusief nationalisme, dat ondanks onze verschillende achtergronden in staat is om onze gezamenlijke toekomst te schetsen. Een gevoel van ergens bij horen en verbonden zijn met je medeburger. Een gevoel van hier thuis zijn, en daar met recht trots op kunnen zijn. Een gevoel dat eenieder die daar graag bij wil horen er ook daadwerkelijk bij hoort, en dat we samen deze samenleving maken tot het succes wat zij is. Een dergelijk verhaal is veel krachtiger, en ook veel meer verbindend, dan alleen maar de focus op diversiteit en hoe verschillend we wel niet allemaal zijn. Willen we voorkomen dat onze samenleving steeds meer als los zand uiteen dreigt te vallen en weggespoeld wordt door het denkbeeldige water, dan moeten we een stevige dijk om de polder heen bouwen: de dijk van het liberaal nationalisme, dat ons verbindt en beschermt, met het oog op de stormen van de toekomst.