Begin deze maand organiseerde de Akademie van Kunsten, onderdeel van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen), een bijeenkomst naar aanleiding van de verkiezingen in de Verenigde Staten op 5 november. Bij de voorbereidingen van de avond, waarbij ik als spreker was uitgenodigd, gingen we ervan uit dat er nog geen duidelijke uitslag zou zijn. Niets bleek minder waar: op 5 november behaalde Donald Trump een overweldigende overwinning. Die avond probeerde ik de verpletterende uitslag te duiden als een kans. Een kans om nu echt de krachten tegen polarisatie, vijandsbeelden en uitsluiting te verenigen. De zachte krachten, die zoveel macht hebben – zoals de geschiedenis ons vaak heeft laten zien. Niet voor niets dichtte Henriette Roland Holst: De zachte krachten zullen zeker winnen, in ‘t eind.

De uitslag is ook een kans voor Europa om eindelijk op eigen benen te gaan staan en met meer bescheidenheid naar de eigen plek in de wereld te kijken. Nu Europa niet meer automatisch kan vertrouwen op steun vanuit het Westen – militair, economisch of politiek – zullen er nieuwe bondgenoten gevonden moeten worden. We moeten ons meer richten op het Zuiden: landen in Afrika, Latijns-Amerika en zeker Azië.

De afsluiting van die avond was in handen van Rasha Hilwi, een Palestijnse schrijver en journalist. Zij omlijstte haar bijdrage met muziek en, tot mijn diepe ontroering, vertelde ze over een vriendin die op 7 oktober 2023 maar naar één lied kon luisteren: Gracias a la vida, dank aan het leven, een lied van dankbaarheid voor alles wat het leven geeft, geschreven door de Chileense zangeres Violeta Parra in 1966. Gracias a la Vida klonk die avond in het Arabisch door de zaal. Tranen van ontroering sprongen in mijn ogen, en ik voelde hoe muziek kan verbinden.

‘Gracias a la Vida klonk die avond in het Arabisch door de zaal’

Ik ken de tekst van Gracias a la Vida uit mijn hoofd. We zongen dit lied vaak, bijna veertig jaar geleden in Chili, toen de protesten tegen het dictatoriale bewind van generaal Augusto Pinochet steeds luider werden. Het lied werd zelfs verboden door de dictator, maar we bleven het zoveel mogelijk zingen. Het gaf kracht, omdat het verbondenheid bracht. Daardoor vonden mensen in 1988 de moed om, tegen de verdrukking in, de straat op te gaan. Uiteindelijk stuurde het volk de dictator terug naar de kazerne.

Dat zijn precies de zachte krachten die onze wereld nodig heeft. Krachten die verbinden. Maar je verbonden voelen met anderen kan alleen als je bereid bent je in de ander te verdiepen. En dat kan alleen als je kennis hebt van de taal en cultuur van die ander.

Zelf heb ik dat ervaren op de verschillende plekken waar ik jarenlang gewoond en gewerkt heb: Chili, Brazilië, Hongkong, Nederland en Suriname. Taal en cultuur kennen is wezenlijk.

Dat is ook altijd een wezenskenmerk van handelsland Nederland geweest: de noodzaak om talen te leren en open te staan voor mensen uit andere landen en culturen. Dit was altijd een van de bewonderde kenmerken van ons land.

Een kenmerk dat we nu, in een kantelende wereldorde, en nu we als EU en Nederland genoodzaakt zijn op eigen benen te staan en nieuwe allianties aan te gaan, heel hard nodig hebben. Dat is geen ramp, maar een kans. Een kans die we echter alleen kunnen benutten als we de nodige kennis van talen en culturen hebben.

Het is dan ook onbegrijpelijk dat universiteiten juist nu genoodzaakt zijn zo drastisch te bezuinigen, en dat de geesteswetenschappen en instituten voor talen en culturen als eerste slachtoffers worden aangewezen. Als iemand die zelf ooit Letterkunde van Latijns-Amerika studeerde, hoop ik intens op een krachtig weerwoord van deze instituten.

Ik hoop ook dat, nu de nood echt aan de man komt, universiteiten over hun eigen schaduw heen zullen springen en samenwerking zoeken op het gebied van talen. Anders verdwijnen er van de ene op de andere dag talen voor alle Nederlandse studenten, zoals jammerlijk gebeurde met Portugees in 2012.

Het onderschatten van het belang van talenkennis betekent het opofferen van een wezenskenmerk van ons land. Met als gevolg een verlies dat we juist in deze tijd niet kunnen dragen.

Omdat we genoodzaakt zijn de macht van zachte krachten zichtbaar te maken.