Wetenschappers roepen het al jaren, maar we kunnen het nu ook elke dag in het nieuws zien: we leven niet meer in een partijdemocratie, maar in een personendemocratie. Plat gezegd had je vroeger partijen die iets voorstelden, een serieuze organisatiestructuur hadden, inhoudelijke plannen ontwikkelden, een eigen ideologie hadden en politici zochten die de organisatie en visie konden representeren. Zij waren passanten: politici zitten er tijdelijk, de ideologie blijft.

Nu gaat dat helemaal anders: personen hebben de functie van partijen overgenomen. Het draait om de leider, die continu in de spotlights staat, de bindende factor is en de visie van de partij verwoordt. Standpunten worden niet meer doordacht door wetenschappelijke bureaus of inhoudelijke commissies, maar zijn eerder wat de leider uit de heup schiet. Of het allemaal erg doordracht is maakt geen verschil: de rest van de partij moet erachteraan lopen.

Het probleem laat zich raden: deze leiders falen. We zien dat vooral op rechts. Pim Fortuyn is een legende geworden, maar wel door de geschiedenis geweld aan te doen. Hij schreef boeken en had allerlei visies. De meningen erover verschillen, maar over één ding zou eensgezindheid moeten bestaan: een partij opbouwen, goede mensen aantrekken en een bindende factor zijn waren zijn sterkste kanten niet.

Leuk op televisie

Rita Verdonk deed het leuk op televisie en voorstanders van streng migratiebeleid waren fan van haar, maar ze kon geen partijorganisatie van de grond trekken, stond niet open voor kritiek en had weinig diepgang. De fans van Verdonk hebben dit nooit willen zien. Thierry Baudet idem dito: hij deed het een tijdje leuk op camera zolang hij de teksten van anderen uitsprak, maar toen hij zijn eigen standpunten begon te verspreiden bleek hij een extremist die van anderen blinde volgzaamheid eist.

Echte leiders hebben ook het vermogen een beweging te bouwen

Doe niet alsof dit slechts een fenomeen is op de rechterflank. Sylvana Simons is eveneens een voorbeeld: ze heeft racisme prima op de agenda gezet, maar ze zette geen functionerende organisatie op. Bij1 is een partij die wordt geteisterd door interne conflicten en inmiddels min of meer uit elkaar is gevallen. Dat is natuurlijk niet alleen maar de schuld van Simons, maar ze draagt er wel deels verantwoordelijkheid voor. Nee, niet alles wat ze doet verandert in goud.

Zo komen we bij Pieter Omtzigt. Eenzijdigheid troef: hij is een Kamerlid dat onrecht scherp aan de orde stelt en belangrijk was bij het aan het licht brengen van de toeslagenaffaire. Maar niet alles wat hij aanraakt gaat glimmen. Nieuw Sociaal Contract is een fanclub: er is weinig reden aan te nemen dat de organisatie zonder Omtzigt op eigen benen kan staan.

Geen uitgangspunten

Als u dat niet gelooft, moet u even kijken naar de ideologische onderbouwing van het NSC-programma. Die bestaat niet. Een beginselprogramma op basis waarvan de standpunten van NSC kunnen worden geëvalueerd? Nergens te bekennen. Opeens begrijpen we waarom NSC eerst kon zeggen dat men niet met de PVV wilde regeren en het later toch maar wel deed: er is simpelweg geen uitgangspunt, zoals dat bij nieuwe partijen rond een leider altijd gaat.

In de personendemocratie worden leiders op een voetstuk geplaatst, maar dat is vooral gebaseerd op een beperkt aantal prestaties, standpunten of mediaoptredens. Prima hoor, maar echte leiders hebben ook het vermogen een beweging te bouwen, zichzelf daaraan ondergeschikt te maken en de inhoud op de eerste plaats te zetten. Zie alle voorbeelden van de afgelopen twintig jaar en je ziet dat Omtzigt in een lange traditie valt. Dat is cynisch, want Omtzigt is nog steeds ook een prima politicus.

Zomaar een idee: houd op met het blind adoreren van politieke leiders, maar bezie ze als onderdeel van een ideologische beweging die een langere levensduur heeft dan de carrière van één individu. Dat zal ook de druk op leiders om continu op hun tenen te lopen – zie Omtzigt – aanzienlijk verminderen. Iedereen vaart er wel bij.