De Apartheid was volgens de Zuid-Afrikaanse politicus Hendrik Verwoerd bedoeld om verschillen tussen mensen te accepteren en te vieren. ‘Omdat verschillen bestaan moet je ze erkennen. Verschillen moet je vieren. Tegelijkertijd kun je naast elkaar leven en elkaar helpen’, aldus Verwoerd, de architect van de invoering van de Apartheid in 1948. De beste manier om de verschillen te vieren was volgens hem dan ook je te gedragen zoals goede buren altijd doen. ‘Jezelf niet opdringen aan de ander als de ander dat niet wil.’

Het zijn woorden die anno 2020 omarmd worden door handelaars van identiteitspolitiek binnen zowel extreemlinkse als extreemrechtse kringen. Toch is het een goede zaak om van de geschiedenis te leren, om te voorkomen dat willekeurige verschillen ons niet uiteen drijven – met alle gevolgen van dien.

Wij leven in een land waarin de jongerenbeweging van een gevestigde politieke partij schaamteloos racistische, islamofobe en antisemitische ideeën heeft gedeeld. Het is verleidelijk en geruststellend om te stellen dat de jongeren die zich hier schuldig aan maken aan historisch geheugenverlies lijden, dat zij met meer maatschappelijke vorming het gelijkheidsprincipe zullen omarmen. Het tegenovergestelde is het geval. Een groeiende groep Nederlanders, hoe klein ook, kiest bewust om er racistische, islamofobe en antisemitische gedachten op na te houden, legde journalist en extreemrechts-expert Nikki Sterkenburg afgelopen zondag uit in Buitenhof.

Een land waarin de jongerenbeweging van een gevestigde politieke partij schaamteloos racistische, islamofobe en antisemitische ideeën heeft gedeeld

We mogen elkaar niet voor de gek houden. We moeten elkaar blijven herinneren dat verschillen die wij als relevant beschouwen in de eerste plaats door mensen zelf zijn gecreëerd. Gender, religie, ras, nationaliteit, klasse en cultuur – het zijn allemaal ‘leugens die ons binden’, zoals Kwame Anthony Appia betoogt in The lies that bind: Rethinking identities (2018). Door de geschiedenis in te duiken, laat de Ghanees-Britse filosoof overtuigend zien hoe dominante identiteiten uit leugens en fabels bestaan. Wij kunnen onszelf een dienst bewijzen door die identiteit licht te dragen.

Het is gebruikelijk dat wij meer overeenkomsten vertonen met mensen buiten onze identiteiten dan mensen daarbinnen. Dat is bijvoorbeeld het geval als het gaat om ras. In een gezaghebbend paper uit 1972 legde geneticus Richard Lewontin al haarfijn uit hoe er meer genetische diversiteit binnen bevolkingsgroepen bestaan dan daarbuiten. Met andere woorden: een bewoner van een willekeurig Afrikaans land kan in theorie meer genetische overeenkomst hebben met iemand uit Zweden en China dan iemand op hetzelfde continent en met dezelfde huidskleur.

Wat wij als ras verstaan bestaat genetisch gezien niet, maar is het resultaat van menselijke afspraken. Hetzelfde geldt voor de normatieve kenmerken die wij specifieke doelgroepen toekennen. In ons culturele archief zijn witte mensen intelligent en donkere mensen dommer. Niet omdat er daar wetenschappelijk bewijs voor is, maar omdat wij in de loop der jaren betekenis aan met het oog waarneembare verschillen hebben gegeven.

Zo hebben Europese Verlichtingsdenkers een belangrijke rol gespeeld in het rechtvaardigen van de slavernij en de onderdrukking van Afrikanen. Omdat Afrikanen als minderwaardig werden gezien, konden ze als slaven worden verhandeld. De vele genocides uit de twintigste eeuw werden gerechtvaardigd omdat de slachtoffers als ‘ondermensen’ werden gezien.

Anno 2020 zijn er groepen die net als Verwoerd stellen het recht te hebben om verschillen tussen mensen en culturen te benoemen. Van extreemlinks tot extreemrechts, mensen maken zich schuldig aan de verheerlijking van valse verschillen. Wij moeten ons hiertegen wapenen. Opdat het gelijkheidsprincipe zegeviert, niet alleen in woorden, maar ook in beleid. Opdat wij geen tweede apartheid krijgen, of andere toestanden die mensen op basis van arbitraire verschillen behandelt.