Vroeger was het niet uitzonderlijk dat een voorganger van een gebedshuis aan kerkleden vertelde op welke partij zij tijdens de verkiezingen moesten stemmen. Wij noemden dat ‘politiek van de kansel’.

In de katholieke provincies wilde, zo gauw de stemhokjes weer werden ingericht, de kapelaan nog wel eens op de voordeur kloppen. Hij drong er dan namens de bisschop op aan de stem toch vooral te geven aan de kandidaat van de Katholieke Volkspartij, een van de drie voorlopers van het huidige CDA. Protestantse dominees deden ook aan kanselpolitiek. Denk aan een bevindelijk-gereformeerde predikant die ooit zonder enige terughoudendheid beweerde dat als Abraham in onze tijd had geleefd, deze zonder meer SGP zou hebben gestemd.

En het waren niet alleen de christenen. In de eerste helft van de vorige eeuw verhieven rabbijnen hun stem in de synagogen om het volk te weerhouden hun stem aan de socialisten of – ‘nog erger’ – aan de communisten te geven. Politieke steun aan die richtingen zou allemaal tot nog meer geestelijk verval leiden dan toen toch al het geval was.

Deze religieuze aansturing van politieke keuzes was gebruikelijk binnen heel godsdienstig Nederland, maar leidde toch ook tot geharrewar. In veel kerken werd het de geestelijkheid verboden zich met de politieke ideeën van de gemeenteleden te bemoeien. Sommige kerkbladen weigerden advertentieruimte te verkopen voor politieke doeleinden. Juist door de bemoeienissen van de rabbijnen keerden nog meer geloofsgenoten zich af van het gezag van de geestelijk leiders.

In de jaren tachtig, tijdens de maatschappelijke discussies over de plaatsing van kernwapens in Nederland, stonden veel gelovigen lijnrecht tegenover elkaar. Soms werd het goed-christen-zijn afgemeten aan het voor of tegen raketten met kernkoppen stemmen.

In de periode dat ik als rabbijn verbonden was aan een van mijn gemeenten koos ik ervoor om geen politiek van de kansel te bedrijven. Ik meende wel zo een beetje de politieke voorkeuren van mijn synagogegangers te kennen. Een deel stemde liberaal. De voorkeur van een kleiner deel ging uit naar het socialisme. Zij gaven hun stem aan links. En dan was er het meer religieus-conservatieve deel dat nog weleens het rode potlood wilde gebruiken voor de kleine christelijke partijen, die toen bekend stonden als ‘klein rechts’.

Niet lang voor de eeuwwisseling nam ik afscheid van mijn gemeentewerk als rabbijn. Rabbijn-zijn kent vele andere invullingen. Dat moment greep ik aan om zelf ook een politieke keuze kenbaar te maken. De uitnodiging van het CDA om mij in te gaan zetten voor die partij greep ik met beide handen aan. Dit was het: politiek bedrijven binnen een brede volkspartij vanuit religieuze grondbeginselen.

Inmiddels kijk ik al op een heel andere manier aan tegen een wel of niet geloofsmatig stemadvies. Religie is bijna totaal verdrongen van het maatschappelijke podium. Het politieke spectrum laat zich bij het maken van keuzes alleen nog maar aansturen door economische, klimatologische, parlementair-opportunistische of autochtone prioriteiten. De mens, de medemens, de doelstelling waarom de wereld is geschapen, wordt bijna het ondergeschoven kind van waarom het werkelijk draait in deze wereld. Marktwerking weegt zwaarder dan het welzijn van de bejaarde, de inzetbaarheid van de arts of de zorgcapaciteit van het ziekenhuis.

Tijd om aanwijzingen tot het maken van politieke keuzes terug te brengen binnen de muren van de gebedshuizen

Wat vind ik in 2021 van het religieus aansturen van het stemgedrag van de kudden door de geestelijke herder? Het is tijd om aanwijzingen tot het maken van politieke keuzes terug te brengen binnen de muren van de gebedshuizen. Dan heb ik het natuurlijk wel over keuzes binnen de kaders van onze parlementaire democratie, waarbij onze grondwet heilig en onaantastbaar is

Met de Bijbel, de Koran of de Thora op tafel zouden Haagse besluiten over het vluchtelingenbeleid, over de Groningse gaswinningsschade, het afwikkelen van de toeslagenaffaire en het integratiebeleid totaal anders zijn gelopen. En dit zijn slechts enkele voorbeelden van beleid waarbij de religieuze stem verdrongen is. Laat in deze tijd gelovig Nederland haar stem maar verheffen. Beschouw vanaf de kansel niet langer alleen de Bijbel, de Koran of de Thora. Nee, neem ook de verkiezingsprogramma’s mee.