Gaan zelfs de best gemaakte plannen mis? Die vraag hangt steeds nadrukkelijker boven Syrië’s kwetsbare overgang en brengt Ankara in toenemende problemen.

De onenigheid onder binnenlandse actoren is duidelijker dan ooit. De verwachte balans in Syrië is uiteengevallen, op een manier die Ankara’s strategie ondermijnt en het ‘vredesproces’ van president Erdogans regering bedreigt. In plaats van de ontwapening en rust rondom de Koerden te bevorderen, brengen recente ontwikkelingen in Syrië,  bemoeilijkt door Israëlische aanvallen, tegenstrijdig Amerikaans beleid en aanhoudende conflicten tussen Koerden, Druzen en Damascus, zowel Turkije’s ambities als de stabiliteit in de regio in gevaar.

Vanaf het begin was Ankara’s doel duidelijk: in eigen land zou, via gesprekken met de gevangen PKK-leider Abdullah Öcalan, de PKK worden overtuigd om de wapens neer te leggen. Tegelijkertijd zouden Syrische Koerden hun roep om zelfbestuur of federalisme opgeven. Volgens officiële verklaringen moesten deze processen tegelijk verlopen.

In Turkije lijkt er dankzij Öcalans invloed langzaam vooruitgang te zijn. Na vier decennia van conflict en meer dan 50.000 doden betekende de beslissing van de PKK in juli 2025 om de wapens neer te leggen een keerpunt. Ankara noemde het ‘een nieuwe historische bladzijde’. Een overwinning voor Erdogans coalitie en een kans om de verhouding tussen Turken en Koerden opnieuw vorm te geven.

De timing kwam Erdogan goed uit. Zijn adviseurs probeerden Koerdisch-georiënteerde groepen zover te krijgen om voorgestelde grondwetswijzigingen te steunen, waarmee hij zijn presidentschap zou kunnen verlengen. Het plan was om alle politieke partijen te verenigen onder de slogan ‘een Turkije zonder terreur’ en zo Erdogans macht verder uit te breiden. Dit leverde problemen op voor de belangrijkste oppositiepartij, de seculiere CHP, waarvan 14 Koerdische burgemeesters vastzitten op twijfelachtige aanklachten tijdens een aanhoudende golf van arrestaties.

Turkije hoopte op een snelle hereniging van Koerden onder een door Damascus geleide regering

Onlangs stemde CHP-leider Özgür Özel ermee in om deel te nemen aan een tijdelijke parlementscommissie over het ‘Koerdische vraagstuk’, wat voor Erdogan opnieuw een politieke winst betekende, en hem extra tijd gaf om te manoeuvreren.

Maar de situatie in buurland Syrië heeft Ankara’s plannen verstoord. Turkije hoopte op een snelle hereniging van Koerden onder een door Damascus geleide regering, met het opheffen van milities en minder Koerdische autonomie aan de grens. Dat scenario mislukt.

Een belangrijk obstakel is dat Koerdische leiders weigeren de ontwapening van de PKK te koppelen aan het opgeven van hun politieke en territoriale rechten, die ze tijdens de burgeroorlog hebben verworven. Ilham Ahmed, medevoorzitter van het zelfbestuur in Rojava, noemde het regime in Damascus onlangs ‘een afsplitsing van ISIS’ en weigerde de wapens neer te leggen voor een vijand die haar strijders al jaren bestrijden. Dit laat zien hoe groot het wantrouwen is en hoe ontevreden de Koerden zijn met de huidige situatie in Syrië.

Turkije’s belangrijkste oppositiepartij deelt die zorgen, maar vanuit een seculier perspectief. Namik Tan, voormalig diplomaat en CHP-parlementariër, zei dat ‘democratisering’ niet verwacht kan worden van islamisten, ook niet van die in Syrië. Volgens hem voelen minderheden, Arabische alawieten, druzen, christenen en Koerden, zich onveilig, en geven zij de voorkeur aan eigen controle over veiligheid en dagelijks bestuur boven vertrouwen in Damascus.

Intussen blijft er gebrek aan samenwerking tussen de grote buitenlandse spelers. Turkije, het VK en de VS waren ervan overtuigd dat zij het Assad-regime zouden laten vallen, terwijl Israël buiten die plannen werd gehouden omdat dat land vreesde dat de situatie na Assad zijn eigen belangen zou schaden.

Er zijn langs de Turkse grens nog steeds Koerdische autonome zones

Inmiddels heeft Israël zijn militaire aanwezigheid flink uitgebreid door gebruik te maken van nieuwe sektarische spanningen. Alleen al in juli 2025 voerde Israël bijna 1.000 luchtaanvallen uit in Syrië, bezette 180 vierkante kilometer en zei dat het de druzen-minderheid wilde beschermen. Die Israëlische acties hebben diplomatieke pogingen verstoord en de Koerdische herintegratie volgens Ankara’s voorwaarden stopgezet. Zo zijn er langs de Turkse grens nog steeds Koerdische autonome zones, precies wat Turkije had willen voorkomen.

Het wispelturige Amerikaanse beleid maakt alles nog ingewikkelder. President Trump besloot in juni 2025 onverwacht om de meeste sancties tegen Syrië op te heffen, wat voor veel verwarring zorgde. De VS lijkt te twijfelen tussen steun aan de door Koerden geleide SDF en samenwerking met de nieuwe machthebbers in Syrië. Lokale bewoners weten niet waar ze aan toe zijn. Tegenstrijdige signalen over het al dan niet terugtrekken van Amerikaanse troepen uit het noordoosten maken die onzekerheid nog groter. Ook binnen de Amerikaanse overheid lijkt geen duidelijke lijn: het State Department, het Pentagon en speciaal gezant Tom Barrack zitten niet op één lijn.

Naarmate Israël doorgaat met zijn ‘bescherming’ van de druzen en Koerdisch verzet aanhoudt, wordt Ankara steeds gefrustreerder. Minister van Buitenlandse Zaken Hakan Fidan en minister van Defensie Yaşar Güler waarschuwden onlangs dat Turkije militair zou kunnen ingrijpen als de pogingen tot hereniging van Syrië blijven mislukken.

Toch vinden veel Koerden dat het vooral Ankara’s harde houding is die vooruitgang in de weg staat. De PKK zegt in een verklaring: ‘Wapens kunnen pas worden neergelegd als de redenen om ze op te pakken zijn weggenomen.’

Koerdische politici vragen om concrete stappen, zoals amnestie voor politieke gevangenen en het terugplaatsen van afgezette burgemeesters. Ankara blijft echter grotendeels afwachtend en verwijst naar de parlementaire commissie.

Wat een historisch moment van verzoening had kunnen zijn, lijkt nu ernstig in gevaar. Politieke stilstand in Turkije, Israëlische militaire druk en het onduidelijke Amerikaanse beleid hebben de hoop op vrede ondermijnd.

Als Ankara zich niet snel aanpast, met meer openheid, echte gesprekken met Koerdische gemeenschappen en beter inspelen op onvoorspelbare buitenlandse invloeden, verandert het vredesproces van een kans in een nieuwe, pijnlijke mislukking.