De uitslag van de Pakistaanse verkiezingen verraste iedereen. De PMLN van Nawaz Sharif verloor op 8 februari met 75 zetels van de radicale PTI-partij van de afgezette premier Imran Khan, die 93 zetels binnenhaalde.

Toch zal oud-premier Sharif naar alle waarschijnlijkheid een coalitie met de Pakistan People’s Party (PPP) van Bilawal Bhutto Zardari aangaan, die met 54 zetels de derde partij van het land werd. Er zijn 137 zetels nodig om een parlementaire meerderheid te vormen. De PPP kondigde na de uitslag aan om samen met de PMLN en een andere kleine partij een coalitieregering te vormen. De zespartijenalliantie – die twee jaar terug met steun van het leger Khan afzette – heeft bij elkaar opgeteld meer dan 150 zetels. Dat is genoeg om een regering te vormen en PMLN-leider Shehbaz Sharif, de broer van Nawaz, opnieuw als premier naar voren te schuiven.

Imran Khan, nog steeds in hechtenis vanwege controversiële aanklachten, heeft protest aangetekend. Vanuit zijn gevangeniscel uitte hij felle kritiek, de verkiezingen zouden zijn ‘gestolen’. De oud-cricketspeler sluit samenwerking met de ‘corrupte partijen’ uit en gaat de oppositie aanvoeren, die bestaat uit partijen van afsplitsers en kleine maar invloedrijke islamitische partijen, zoals Jamaat-e-Islami.

In de week na de verkiezingen was X af en toe geblokkeerd. De onderbrekingen vielen samen met ambtenaren die verkiezingsfraude toegaven. Liaqat Ali Chattha, commissaris van Rawalpindi, bekende dat hij had meegewerkt aan het vervalsen van de resultaten. Hij beweerde persoonlijk te hebben toegezien op het vervalsen van meer dan 70.000 stemmen om zo verliezende PMLN-kandidaten in winnaars om te toveren.

Op straat is geweld. Boze PTI-aanhangers hebben overheidsgebouwen aangevallen en botsen met de politie vanwege de vermeende verkiezingsfraude en de bekentenis van Chattha. Ook kleine partijen, zoals Jamaat-e-Islami, steunen het protest.

Ook zonder fraude verliepen de verkiezingen niet eerlijk

Mensenrechtenorganisaties hadden van te voren al gewaarschuwd voor mogelijke verkiezingsfraude. Maar ook zonder fraude verliepen de verkiezingen niet eerlijk. Sommige kandidaten werden gedwongen om over te lopen naar een andere partij en de regering knoeide met kiesdistricten om op die manier PMLN groter te maken. Belangrijker waren de onderdrukking van de PTI-verkiezingscampagne en de arrestatie van de charismatische Khan zelf.

De Mensenrechtencommissie van Pakistan bekritiseerde de ‘politieke manipulatie’, terwijl internationale waarnemers de verkiezingen noch vrij noch eerlijk noemden. De controversiële benoeming van een duidelijk partijdige voorzitter van de kiescommissie leidde tot brede kritiek. Toch gingen de verkiezingen onder zijn onervaren toezicht door.

Niet verrassend werd het eigenlijke stemmen gekenmerkt door administratieve chaos, coördinatiefouten en buitensporige vertragingen bij de telling van de stemmen. Dit droeg bij aan de overtuiging van PTI-aanhangers dat er met de verkiezingsuitslag is geknoeid. Nog steeds is er onduidelijkheid over de uiteindelijke verkiezingsuitslag en precieze zetelverdeling. Ondertussen blijven de partijen elkaar venijnige beschuldigingen toebijten.

Elke mogelijke coalitie die de PMLN aangaat zal wankel zijn en vijandig worden bejegend door de oppositie, geleid door Khan vanuit de gevangenis. De situatie in Pakistan is hierdoor verre van stabiel. Ondertussen bevindt de economie zich nog steeds in een erbarmelijke toestand. Hierdoor kunnen moeilijke beslissingen – zoals de hervatting van het IMF-steunpakket of moeilijke hervormingen op het gebied van belastingen, subsidies en andere structurele kwesties – de nieuwe coalitie vanaf dag één plagen. Daarnaast zal een sterke PTI-aanwezigheid, zowel binnen als buiten de Nationale Vergadering, krachtig verzet bieden tegen impopulaire stappen, wat het publieke vertrouwen in de regeringscoalitie verder zal ondermijnen. Zonder politieke consensus die alle partijen overstijgt, zal elke regering moeite hebben om doortastend goed bestuur te leveren.

Pakistan kent een lange geschiedenis van instabiele, democratisch gekozen regimes, die werden onderbroken door militaire staatsgrepen. Het leger speelt op de achtergrond een cruciale rol. Niet alleen Khan verloor zijn premierschap dankzij ingrijpen van het leger, maar ook Nawaz Sharif in 1999 en Zulfikar Ali Bhutto – de grootvader van Bilawal Bhutto Zardari – in 1977. Zulfikar Ali Bhutto werd in 1979 opgehangen na een showproces.

Met de emoties die hoog oplopen over gestolen mandaten en de duidelijke afwezigheid van een gelijk speelveld voor de verkiezingen, dreigen de chaotische gebeurtenissen die zich ontvouwen opnieuw een gemiste kans te zijn voor democratische tradities om wortel te schieten in Pakistan. Tenzij verliezende partijen het gevoel hebben dat ze een echte weg hebben om het leiderschap over te nemen door middel van transparante verkiezingen in plaats van geweld, lijkt instabiliteit onvermijdelijk.