Wie regelmatig Rabat bezoekt zal gewend zijn geraakt aan het kluitje mensen dat op een steenworp afstand van het parlement demonstreert. Ze zijn er altijd, met spandoeken en luidsprekers. De groepen komen uit alle geledingen van de samenleving maar wat ze gemeen hebben is dat ze schreeuwen om verbetering van hun levensomstandigheden. Heel zelden hoort het parlement wat er wordt geschreeuwd.

Vaak zijn het studenten met een diploma op zak die demonstreren voor een baan bij de overheid. De private sector in Marokko is onderontwikkeld, een goede baan vind je alleen via connecties. Talenten vluchten naar het buitenland. Salarissen zijn zo laag dat een huishouden maar nauwelijks rondkomt, prijzen van voedsel en brandstof zijn enorm gestegen. Lekkernijen als vijgen en cactusvruchten zijn onbetaalbaar geworden voor de gewone man.

Het lukt de overheden ondanks de sterke economische groei niet om de hoge werkloosheidscijfers in te lopen. Ondertussen pleegt de overheid gigantische investeringen in infrastructuur en sport om het land klaar te krijgen voor het wereldkampioenschap voetbal, een operatie die heeft geleid tot de bouw van ten minste drie grote sportcomplexen in de hoofdstad Rabat alleen al, met als absolute hoogtepunt het Moulay Abdallah Stadion, een immens sportpaleis dat in een Europese stad niet zou misstaan.

Alles voor het plaatje, daar zijn Marokkanen, daar zijn wij, eerlijk is eerlijk, heel goed in. En juist dat klatergoud heeft kwaad bloed gezet bij de jonge bevolking (meer dan vijftig procent is jonger dan achttien jaar) die tot de conclusie is gekomen dat de belangen van de politieke elite allang niet meer gelijklopen met de belangen van het volk. Aan de kant van de politieke macht is sprake van onverschilligheid en hogra, vernedering, als het gaat om de belangen van de gewone man en vrouw.

Zeven zwangere vrouwen sterven in Agadir door complicaties bij keizersneden

En toen kwamen de verschrikkelijke gebeurtenissen in de ziekenhuizen naar buiten want in deze tijd wordt alles gefilmd. Zeven zwangere vrouwen sterven in Agadir door complicaties bij keizersneden. Hoe kon dit gebeuren? De incidenten werden breed gevoeld want elke familie heeft wel een horrorverhaal te vertellen.

Elke Marokkaan weet het: wie naar een staatsziekenhuis moet voor een behandeling loopt het risico daar het loodje te leggen. Elke Marokkaan weet het: het publieke onderwijs is ingehaald door privéonderwijs wat heel veel geld kost. Wie de toekomst van zijn kinderen wil veiligstellen moet diepe zakken hebben.

Deze klachten zijn er altijd geweest; de afgelopen jaren bogen kenners van economie, politiek en samenleving zich over de Marokkaanse malaise. Politieke en economische analisten leggen in de tientallen podcasts die op YouTube te bekijken zijn het falende overheidsbeleid op de snijtafel en laten er niets van heel.

Wat maakte deze demonstraties anders? Ten eerste is het zoeken naar een leider want een leider is er niet. Dit is de opstand van Generatie Z, een generatie die het leiderschapsmodel naar de prullenbak heeft verwezen, zoals ook in andere landen is gebeurd. Geen sterke man, maar een flotilla. Geen woordvoerder, maar een stille mars. Het collectief als kracht.

Generatie Z bedient zich van sociale media, maar dat deed de generatie van de Arabische Lente ook, dus wat is er veranderd? Deze keer is sociale media een tool, geen spreekbuis. Er zijn de genoemde podcasts, maar ook liedjes, sketches en mini-documentaires die vanuit woonkamers in een handomdraai worden gemaakt. En A.I. helpt deze generatie om sfeerbeelden te maken die internationaal resoneren.

De jeugd is wijzer, realistischer en eerlijker dan de woordvoerders van de overheid

Praten kunnen Marokkanen wel. De jongeren, sommigen nog kind, leggen in heldere bewoordingen de vinger op de zere plek: hebben wij geen recht op goede scholen, hebben onze ouders geen recht op een ziekenhuis, hebben wij geen recht op perspectief? Hartverscheurend is het om te zien hoe jochies die bij mij in Tanger door de straten zwerven, lijmsnuivers, op deze volwassen toon hun grieven onder woorden brengen. De jeugd is wijzer, realistischer en eerlijker dan de woordvoerders van de overheid. En iedereen weet het.

In een podcast vergelijkt een Marokkaanse YouTuber Marokko met de mooiste kamer in het huis, hier worden alleen gasten ontvangen en is alles prachtig, glanzend en gastvrij. Maar de bewoners van het huis zullen nooit in de gastenkamer gaan zitten. Die slapen in de keuken. Op een matrasje. Of op straat.

Generatie Z is in de gastenkamer gaan zitten en niet van plan om er weg te gaan. Het is hun gastenkamer. Het is hun Marokko.