Deze week heft een van de meest indrukwekkende maatschappelijke organisaties van de laatste decennia zichzelf op: Nederland Wordt Beter houdt vanaf vrijdag 5 december, na 15 jaar, op te bestaan. Een symbolische datum, omdat een van de doelstellingen van Nederland Wordt Beter een inclusief Sinterklaasfeest was, dus zonder racistisch stereotype.
De andere twee: structurele educatie over het Nederlandse koloniale en slavernijverleden en een nationale herdenking slavernijverleden. Door campagnes als Feest voor alle kinderen, Kick Out Zwarte Piet, het Zwart Manifest, en talloze gastlessen, lespakketten, manifestaties en tentoonstellingen is de organisatie erin geslaagd te bereiken wat decennialang onhaalbaar leek: dat de meerderheid van de Nederlanders de voorkeur geeft aan een roetveegpiet. Dat de Nationale Herdenking Slavernijverleden niet meer weg te denken is uit onze kalender. En dat op steeds meer scholen les wordt gegeven over de Nederlandse koloniale geschiedenis.

Dat ging niet zonder slag of stoot. Actievoerders van het eerste uur Quinsy Gario en Jerry Afriyie werden in 2011 door de politie hardhandig gearresteerd tijdens een vreedzaam protest bij de intocht in Dordrecht. Vele demonstraties en confrontaties zouden volgen. Herinnert u zich nog de schokkende beelden uit Volendam, waar demonstranten werden bespuugd en bekogeld met eieren en visafval? Of herinnert u zich de berichten uit Staphorst, waar agressieve relschoppers in 2022 de demonstranten van Kick Out Zwarte Piet en waarnemers van Amnesty International aanvielen met vuurwerk? Een kritisch rapport van de Inspectie JenV oordeelde achteraf dat de politie niet adequaat had gereageerd en de demonstranten en waarnemers beter had moeten beschermen tegen het geweld. Om je rot te schamen. En dat allemaal om een imaginaire figuur uit een kinderboek uit 1850.

Ondanks alle bedreigingen hielden ze vol. Bespuugd, bekogeld, beschimpt. Maar ze stonden er, jaar in jaar uit. In De Lier, in Amstelveen, op Texel, in weer en wind, meer dan eens tegengewerkt door laffe lokale bestuurders. Geparkeerd op een plek ver van de intocht. Uit het zicht. Maar desondanks – of juist daarom – lieten ze zich horen. Luid en duidelijk. Tegen de racistische karikatuur van Zwarte Piet. En vooral: vóór een feest waar ieder kind plezier aan kon beleven.

Ondanks alle bedreigingen hielden ze vol

Het duurde even, maar toen gingen eindelijk ook bedrijven om. Hema wat eerder, Bol wat later; steeds meer bedrijven volgden. Zou dat het keerpunt zijn geweest waardoor steeds meer Nederlanders hun standpunt durfden te herzien? Of kwam het doordat steeds meer BN’ers zich gingen mengen in het publieke debat? Anouk, Paul de Leeuw, Sylvana Simons, Trijntje Oosterhuis, Humberto Tan, Peter R. de Vries, voormalig hoofdpiet Erik van Muiswinkel, allemaal spraken ze zich uit tegen Zwarte Piet. De kritische massa groeide met de dag.

Het verzet was pijnlijk hardnekkig, de verandering gênant traag. Ik herinner me nog een koude decemberochtend op Schiphol, niet eens zo heel lang geleden, toen ik een internationale gast moest ophalen. In de aankomsthal stond een band te spelen bestaande uit zwart geschminkte Pieten, met afropruiken en rode lippen. Mijn gast, een zwarte auteur uit de VS, wist niet hoe hij het had. ‘Blackface? What the hell? Is that even legal here?‘

Dat zou nu gelukkig niet meer denkbaar zijn. En dat allemaal dankzij de jarenlange inzet van Nederland Wordt Beter. Een spiegel hielden ze ons land voor. Is dit wie we willen zijn? Kunnen we echt niet beter? Hun laatste campagne heet ‘Neem het stokje over’. Op een speciale website worden bezoekers uitgenodigd op te schrijven hoe zij zich gaan inzetten om racisme, ongelijkheid en onrecht te bestrijden. Want laten we eerlijk zijn: de strijd is nog niet gestreden. Nog steeds zijn er mensen die vasthouden aan die zogenaamde ’traditie’. Die het niks kan schelen dat die racistische stereotypen veel kinderen en volwassenen pijn doen. Vorige week liepen ze weer te marcheren door mijn stad, Zwarte Pieten zij aan zij met mensen met NSB-vlaggen.

Ik weet niet hoe het met u zit, maar ik geloof dat Nederland beter kan. Dat hebben de helden en heldinnen van Nederland Wordt Beter ons de afgelopen 15 jaar laten zien. Hun slotexpositie is nog tot februari te zien in Amsterdam: Nederland word beter. Zonder t: gebiedende wijs dus. Wie neemt het stokje over?