Kort na de moordaanslag in een tram in Utrecht, waarbij drie mensen om het leven kwamen, sloegen de meeste liveblogs en talkshows in een ‘duidende’ modus. Er werd meteen gespeculeerd over een ‘terroristisch motief’ en terrorismedeskundige Beatrice de Graaf mocht weer bij De Wereld Draait Door aanschuiven. Geert Wilders en Thierry Baudet probeerden een politieke munt uit de tragedie te slaan. Volgens hen verkeerde Nederland in een crisis als gevolg van de ‘massa-immigratie’.

Het zal vast een probleem van iedere ‘ontwikkelde’ samenleving zijn, maar het valt mij op dat wij in Nederland het rouwen hebben verleerd. Dat is niet verrassend, als je bedenkt dat Nederlanders zich ontwikkelen naar de ‘Homo Deus’, naar het gelijknamige boek van de Israëlische historicus Yuval Noah Harari. Nederlanders zijn zich steeds meer als goden gaan gedragen. Als er een ramp plaatsvindt zoeken ze niet naar een natuurlijke verklaring, nee, ze zijn op zoek naar hiaten in het systeem.

Niet zo heel lang geleden leefden we in een tijd waarin het van jou, als burger, niet werd verwacht om een maatschappelijke crisis ‘live’ te volgen. Neem de terroristische aanval op het World Trade Center in New York of de moord op Pim Fortuyn. Je kreeg weliswaar de beelden op de televisie al snel te zien, maar dan moest je thuis zijn of op een plek waar een tv aan de muur hing. Niettemin ging je gewoon door met het werk waarmee je bezig was. Als je nog verder terug in te tijd gaat, voor het televisietijdperk, dan duurde het nog minstens twaalf uur voordat je de beelden van een incident in jouw krant zag, de volgende dag. Wat een verschil met vandaag de dag, waar het NOS een kwartier na het incident een live-uitzending begint, dat ook op Facebook te zien is. Het is anno 2019 heel anders, omdat alle kranten van het land nu een ‘liveblog’ bijhouden.

Door deze information overload word je als burger zelf een commentator van het nieuws. Vanuit jouw computerscherm of smartphone zie je hoe het nieuws zich ontwikkelt en nieuwe feiten naar boven komen. Je volgt al deze informatie live, omdat je gelooft dat dit jouw burgerlijke plicht is. Want anders mis je de boot en begrijp je het gesprek van de dag niet op Twitter en bij de koffieautomaat. Daarenboven leven wij in een land dat meningen heilig heeft verklaard, dus je moet op de hoogte zijn van dingen om zelf een eigen mening te ontwikkelen. Over hoe politici op het incident reageren bijvoorbeeld.

Op hun beurt moeten politici zo snel mogelijk reageren, omdat ze weten dat de burgers al live de informatie van de media consumeren. Dus komen de burgemeester, de minister-president en minister van Justitie en Veiligheid aan het woord. Dus wordt er gesproken over ‘een aanslag’ en wordt een terroristische motief ‘niet uitgesloten’. Net als de media zijn de politieke verantwoordelijken misschien te voorbarig met hun reactie over de ware toedracht van de crisis, maar ze moeten zo snel mogelijk spreken, omdat ze denken dat de ‘mondige’ burger van hen verwacht dat ze uitleggen wat er precies aan de hand is.

En dat verklaart de paradox waarin we verkeren. Wij zijn enerzijds goed geworden in het snel verspreiden van informatie, maar de kwaliteit van die informatie neemt af. Twintig jaar geleden verspreidden verslaggevers en politici pas informatie nadat ze alle feiten op tafel hadden, nu kunnen ze jou al binnen een kwartier vertellen wat er is gebeurd – maar dan wel zonder context.

Er is een simpele menselijke regel: we blijken pas goed te kunnen snappen wat er gebeurt als we de tijd nemen om er rustig over na te denken. We kunnen de wereld om ons heen pas echt doorgronden als wij ons bezinnen. En precies dat is wat er nu ontbreekt in Nederland. In plaats van samen te bidden en samen te rouwen verspreiden wij onvolledige informatie en proberen we conclusies te trekken, zonder te weten wat er precies gebeurd is. Dit doen we omdat we te bang zijn om toe geven dat we niet alles snappen. En dat doen we omdat we te bang zijn om onze imperfectie in te zien en te erkennen dat wij geen goden zijn, hoe graag we dat ook zouden willen zijn.