Hij demonstreerde in de jaren zestig in zijn eentje tegen de Vietnamoorlog voor het Amerikaanse consulaat in Rotterdam en organiseerde onlangs in diezelfde stad een grote pro-Palestijnse demonstratie. Wie is Benji de Levie? En welke rol speelt zijn Joodse achtergrond in zijn pro-Palestijnse activisme?

Benji de Levie (76) is al jaren actief voor de Palestijnse zaak, onder andere voor het Nederlands Palestina Komitee, Rotterdam voor Gaza en DocP. Ook was hij actief voor de Vietnambeweging, de anti-apartheidsbeweging (tegen de apartheid in Zuid-Afrika) en verleende hij steun aan de linkse krachten in El Salvador (het Front Farabundo Martí voor Nationale Bevrijding, FMLN). In november organiseerde hij de grote Palestinademonstratie in Rotterdam. De Kanttekening ging in gesprek met deze ‘Keith Richards van de linkse beweging’. Wat beweegt hem? Hoe denkt hij over Israël en Hamas? En wat hebben zijn familiegeschiedenis en de Palestijnse zaak met elkaar te maken?

Activist

‘Mijn eerste demonstratie als anarchist was een eenmansdemonstratie tegen de Vietnamoorlog voor het Amerikaanse consulaat in Rotterdam’, vertelt De Levie. ‘Die duurde nog geen 15 minuten. Ik had een bord bij me, waarop ik de Amerikaanse president vergeleek met een zekere Duitse politicus uit de jaren 1933-1945, en dat werd niet bepaald op prijs gesteld.’

In 1967 werd De Levie zich voor het eerst bewust van de Palestijnse zaak. ‘Ik was toen net van school gegaan en werkte in Engeland. Het was de tijd van de Zesdaagse Oorlog en de daaropvolgende bezetting van Gaza en de Westelijke Jordaanoever. In Nederland was iedereen pro-Israël, maar in Engeland hoorde je ook andere geluiden.’

Enkele jaren later, in 1969-1970, maakte hij een reis door Palestina en kreeg toen een beter beeld van het gebied. Terug in Nederland volgde De Levie Palestina wel, maar hield zich bezig met andere kwesties: de anti-apartheidsbeweging tegen de Zuid-Afrikaanse regering en de beweging die solidair was met El Salvador.

‘Pas medio jaren tachtig, een jaar of twee voor de Eerste Intifada, heb ik mij echt op de Palestijnse kwestie gestort. Samen met anderen en het Komitee Marokkaanse Arbeiders Nederland (KMAN, red.) richtte ik het Nederland Palestina Komitee opnieuw op in Rotterdam. Ik ben daar 30 jaar actief voor geweest, waarvan 15 jaar in het landelijk bestuur. Later nam ik samen met Sonja Zimmerman het initiatief voor de Nederlandse afdeling van de BDS-beweging (BDS staat voor Boycot, Desinvesteringen en Sancties), onder de naam DocP. Het doel was dat DocP de tegenhanger van het Centrum Informatie Documentatie Israël (CIDI) zou worden, met betaalde krachten. We hoopten met deze naam ook subsidies binnen te halen. Maar dat is helaas niet gelukt. Onze ambities waren te groot. We hebben we de naam DocP laten varen en nu is het gewoon BDS Nederland. BDS zit tegenwoordig op de actiemodus en organiseert veel demonstraties. Het Nederlands Palestina Komitee deed dat vroeger ook wel, maar houdt zich nu vooral bezig met documentatie en het uitgeven van een blad.’

‘Ons doel was een stedenband tussen Rotterdam en Gaza. Beide steden zijn havensteden’

Op dit moment is Benji de Levie actief voor de Stichting Palestina en Rotterdam voor Gaza. Die laatste club heeft geen bestuur, geen vaste organisatie, maar wel twee coördinatoren, legt De Levie uit. Hijzelf was dat een tijdje samen met Ineke Palm. ‘Het begon als een samenwerkingsverband tussen het Palestina Komitee Rotterdam en de Socialistische Partij Rotterdam. Ons doel was een stedenband tussen Rotterdam en Gaza. Beide steden zijn havensteden. En ze hebben beide geleden onder een bombardement. De hele linkerflank van de gemeenteraad steunde dit aanvankelijk, maar burgemeester Ivo Opstelten (VVD) stak hier een stokje voor, door twee PvdA-raadsleden om te praten. Daarom ging het feest helaas niet door. Maar hoewel er nooit formele banden kwamen, ondersteunen we – via Stichting Palestina – humanitaire projecten.’

Helaas heeft De Levie geen archief, vertelt hij. ‘Het Nederlands Palestina Komitee heeft veel materiaal naar het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam gebracht, maar het Rotterdamse archief zit daar niet bij. Ik was aanvankelijk de enige die alles bijhield, in mappen. Daarna gooide ik die weg en zette ik alles op de computer, maar toen die crashte was alles weg. Doodzonde. Maar de belangrijke informatie zit gelukkig nog wel in mijn hoofd.’

Op dit moment is De Levie niet actief voor een politieke partij. In 1971 werd hij lid van de Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP), een van de voorlopers van GroenLinks. ‘Aanvankelijk was ik als anarchist tegen verkiezingen. Ik had me in laten sluiten in een jongerencentrum en ’s nachts illegaal een paar duizend pamfletten gestencild, met de tekst ‘Wie stemt verliest zijn stem’. Het was een strafbaar feit, maar nu verjaard, dus ik kan je dit vertellen. Ik koos uiteindelijk toch voor de PSP omdat ik mij realiseerde dat politieke samenwerking helpt om echt iets te bereiken. Ik heb voor de PSP veel bestuurswerk gedaan en daarna ook voor GroenLinks. Zo was ik de eerste voorzitter van GroenLinks Rotterdam. In 1996 besloot ik mijn lidmaatschap op te zeggen, toen de partij te gematigd werd, een soort D66, en geen duidelijk geluid meer liet horen tegen de NAVO.’ Tegenwoordig stemt De Levie BIJ1, waar veel Palestina-activisten lid van zijn, onder andere Dorien Bal van BDS Nederland. ‘Maar helaas is BIJ1 nu niet meer in de Kamer vertegenwoordigd.’ De Levie noemt Denk een goede samenwerkingspartij op het gebied van Palestina, maar de partij is verder ‘te conservatief’.

Hamas

Hoe kijkt De Levie aan tegen Hamas? Hij stoort zich aan het feit dat Hamas in het Nederlandse discours meteen als een terroristische organisatie wordt bestempeld. ‘Het etiket terroristische organisatie is niet gebaseerd op objectieve criteria. De Koerdische Arbeiderspartij PKK wordt terroristisch genoemd, omdat Turkije dat zo graag wil. Alles heeft te maken met politieke machtsverhoudingen. Dat gezegd hebbende is Hamas een organisatie die ook terrorisme bedrijft. Want wat op 7 oktober dit jaar gebeurde was terrorisme. Het was zwaar geweld tegen non-combattanten. Natuurlijk moet je deze actie zien in de context van 75 jaar Israëlische bezetting, maar tegelijkertijd had Hamas het niet op deze manier moeten doen. Interessant is de Palestijnse reactie op 7 oktober. Mensen die niets te verliezen hebben juichten de aanval toe. Zij hebben geen perspectief. Zij juichen alles toe. Ik ben het niet met deze mensen eens, maar snap hen wel, ze zitten in een wanhopige situatie. Mensen die wel iets te verliezen hebben, hun baan, hun carrière, hun toekomst, zij reageerden veel gematigder op de gebeurtenissen, of zij zwegen.’

Volgens De Levie heeft Hamas ingecalculeerd dat Israël keihard zou terugslaan. ‘Hamas wilde met deze aanval de vredesbesprekingen tussen Israël en Saoedi-Arabië torpederen. Saoedi-Arabië kan nu de diplomatieke betrekkingen met Israël niet normaliseren, want dat zullen de Saoedische onderdanen niet accepteren.’

‘Het belangrijkste effect van de aanval van Hamas is dat de gematigde, vredelievende geluiden zijn verstomd’

De aanval van Hamas is geen antisemitische aanval, stelt De Levie. ‘Het was een aanval op alles en iedereen. Mensen werden niet aangevallen omdat ze Joods waren. Ook niet-Joodse mensen werden aangevallen.’ Maar het belangrijkste effect van de aanval van Hamas is dat als gevolg hiervan de gematigde, vredelievende geluiden zijn verstomd, concludeert De Levie. ‘Zes maanden lang demonstreerden progressieve Israëliërs tegen de extreemrechtse regering van Benjamin Netanyahu. Ze negeerden aanvankelijk de Palestijnse kwestie, maar langzaam maar zeker begon het besef in te dalen bij de demonstranten dat ze tegen dezelfde mechanismen vochten als de Palestijnen. Dit besef is nu helemaal weg. Na de aanval van Hamas is er van de solidariteit met de Palestijnen niets meer over. Netanyahu en Hamas hebben allebei behoefte aan een tegenstander die ze zwart kunnen maken. Dat is hen helaas gelukt.’

Familiegeschiedenis

Benji de Levie heeft een Joodse achtergrond. Hij is hier niet zo mee bezig, vertelt hij. ‘Een Ander Joods Geluid is een Joodse organisatie in Nederland die expliciet, vanuit het Joods-zijn, kritisch over Israël is. Ik was voor die tijd al kritisch over Israël bij pro-Palestijnse organisaties. Mijn Joods-zijn was daar nooit een issue, nooit een onderwerp van discussie.’

Wel heeft hij, zo vertelt De Levie, van zijn twaalfde tot zijn zeventiende een ‘hele religieuze periode’ gehad. ‘Ik werd getrokken door het samenzijn, dat je bij iets betrokken werd, het gebeuren eromheen. Maar ik realiseerde mij dat ik nooit echt in God heb geloofd. Wat moet je dan?’

De familie van zijn grootmoeder aan moederskant komt oorspronkelijk uit het huidige Belarus. Zij vluchtten in de zeventiende eeuw vanwege de antisemitische pogroms naar Palestina, waar ze een school oprichtten in Jeruzalem. De vader van Benji’s moeder kwam uit Polen. Hij was naar Jeruzalem gegaan om daar voor rabbijn te studeren. Maar hij besloot te trouwen en met zijn vrouw te emigreren naar Amerika, omdat er daar meer toekomst was. Ze monsterden aan op een schip en kwamen aan in Engeland, waar ze zich vestigden en waar ook Benji’s moeder opgroeide.

‘Van de meer dan zestig neven en nichten van mijn vader overleefden er maar zes de oorlog’

De familie van Benji’s vader emigreerde rond 1700 van Oost-Europa naar Oost-Groningen, waar ze als veeboeren en slagers werkten. In de twintigste eeuw trok de familie naar Rotterdam, Benji’s vader in 1936 als laatste. ‘Toen de Duitsers op 10 mei 1940 Nederland binnenvielen, wilde mijn familie naar Engeland vluchten. Bij IJmuiden was er een kapitein die hen naar Engeland zou brengen, maar hij vertrok nadat ze net al hun spullen op de boot hadden geladen. Ze stonden alleen op het strand. Maar gelukkig zagen ze een verlaten roeiboot liggen. Ze konden de eigenaar ervan niet vinden. Daarom besloten ze de boot te confisqueren en ermee naar Engeland te roeien. Ze hebben vijf dagen geroeid en geprobeerd te navigeren op de sterren. Ze dreven af naar het zuiden en werden voor de Franse kust opgepikt. Gelukkig door een Engels schip. Zo kwam mijn vader in Engeland terecht en overleefde hij de Holocaust. Van de meer dan zestig neven en nichten van mijn vader overleefden er maar zes de oorlog.’

Benji’s vader ging het leger in en werd gelegerd in Noord-Engeland, waar hij Benji’s moeder tegen het lijf liep, die etentjes organiseerde voor Joodse militairen die daar gelegerd waren. Ze werden verliefd en trouwden in 1944, vlak voor de invasie van Normandië. ‘Mijn vader is op de kust in Normandië geland, niet met de eerste troepen hoor, en maakte de bevrijding van West-Europa mee, van Noord-Frankrijk tot Breda. Na de oorlog kwam mijn moeder over naar Nederland. Ze zouden daarna weer naar Engeland teruggaan, maar dat is nooit gebeurd.’

Palestijnen

Vanwege deze familiegeschiedenis kan Benji de Levie zich goed identificeren met de Palestijnen, vertelt hij. ‘De Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever, Gaza en in de diaspora zijn ook nazaten van vluchtelingen. Ze zijn gevlucht vanwege de Nakba, de etnische zuivering van 1948.’

Maar is het niet lastig om als iemand met een Joodse achtergrond zo pro-Palestina te zijn? Word je dan niet als een ‘verrader’ beschouwd? ‘Er zijn Joodse mensen in Rotterdam die mij mijn pro-Palestijnse houding kwalijk namen’, antwoordt Benji de Levie. Ik had onlangs een e-mailwisseling met een voormalige minister van Buitenlandse Zaken (Uri Rosenthal, red.) hierover. Kijk, ik kan mij voorstellen dat mensen die de Holocaust hebben overleefd, dat zij naar een veilige plek willen. Israël is dat niet trouwens. Maar nu, ruim 75 jaar later, geldt dat argument niet meer. Je moet een veilige plek maken in het land waar je nu bent. Je moet geen land afpakken van een ander volk.’

Benji de Levie is een voorstander van een eenstaatoplossing: Palestina. ‘Mij lijkt dit de enige juiste oplossing, maar het is aan de bewoners – inclusief de teruggekeerde Palestijnen – om hierover het laatste woord te hebben. Om deze situatie te kunnen bereiken zullen er uiteindelijk onderhandelingen moeten worden gevoerd. Daarvoor is een gelijkwaardiger speelveld nodig. En om dat te bereiken moet er volgens de BDS-beweging aan drie voorwaarden worden voldaan: het einde aan de apartheid in de gebieden die Israël in 1948 veroverde, een volledige terugtrekking uit de gebieden die in 1967 zijn bezet en de implementatie van de VN-resolutie dat Palestijnse vluchtelingen het recht hebben terugkeer. De Verenigde Staten, de Europese Unie, de Arabische landen en misschien ook China moeten meewerken aan het realiseren van een duurzame vrede. Dit gaat nog heel lang duren, dat begrijp ik ook wel. Er moet heel veel gerepareerd worden. Maar mensen moeten een betere toekomst krijgen daar.’