De Kanttekening sprak Sylvana Simons over het racisme in Nederland, intersectionaliteit en de toekomst van BIJ1. Hoe wordt BIJ1 een machtsfactor in de Nederlandse politiek?

Racisme staat weer hoger op de politiek-maatschappelijke agenda. Twee recente gebeurtenissen spreken hierbij sterk tot de verbeelding. Begin november verstoorden extreemrechtse demonstranten een bijeenkomst van Kick Out Zwarte Piet in Den Haag en twee weken geleden werd de voetbalwedstrijd FC Den Bosch-Excelsior opgeschrikt door racistische spreekkoren tegen Excelsior-aanvaller Ahmad Mendes Moreira.

Sylvana Simons is één van de aanjagers van de antiracismebeweging in Nederland. De voormalige tv-presentatrice en tafeldame bij De Wereld Draait Door is nu gemeenteraadslid in Amsterdam voor BIJ1. Aanvankelijk had Simons zich aangesloten bij de partij DENK van Tunahan Kuzu en Selcuk Öztürk, maar ze besloot uiteindelijk om een eigen partij op te richten: Artikel 1. In het najaar van 2017 veranderde de partij haar naam in BIJ1.

Artikel 1 behaalde bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 nul zetels. BIJ1 slaagde er in maart 2018 wel in om met één zetel in de Amsterdamse gemeenteraad te komen. De agenda van BIJ1 is antiracistisch, intersectioneel en antikapitalistisch. De partij staat voor ‘radicale gelijkwaardigheid en economische rechtvaardigheid’. We spreken Sylvana Simons in de Amsterdamse Stopera over het racisme in Nederland, intersectionaliteit en de toekomst van BIJ1. Hoe wordt BIJ1 een machtsfactor in de Nederlandse politiek?

Racisme in het voetbal staat meer dan ooit op de agenda. Voetbalclubs en individuele voetballers spreken zich uit tegen racisme. Is dit genoeg, denkt u? Of ligt hier ook een rol voor de politiek?

‘Racisme staat in de voetbalwereld niet voor het eerst op de kaart. Het is een oudere discussie, die ook in de jaren tachtig van de vorige eeuw speelde. Onder anderen Frank Rijkaard en Stanley Menzo spraken zich er toen tegen uit. Maar de discussie toen was niet genoeg, want er is nog steeds veel racisme.

Het probleem met racismebestrijding is dat we dit gaan segmenteren. We bestrijden racisme in het voetbal, in het onderwijs, bij de Belastingdienst, enzovoort. Maar racisme is een groot probleem, dat in alle lagen van onze maatschappij speelt. Als we dit echt goed willen bestrijden is moreel leiderschap nodig. We moeten deze systemen afwijzen. Helemaal als racisme ook bij de Belastingdienst, onze overheid dus, speelt. De overheid is nu aan zet. Ze moet nu niet alleen het goede voorbeeld geven, maar ook duidelijke kaders stellen.’

De aanpak die u voorstaat, is die niet gewoon holistisch?

‘Dat is uw begrip, maar holistisch is voor mij geen vies woord. Racisme is een probleem dat zich op grote schaal voordoet in de maatschappij, met polarisatie in de samenleving als gevolg. Ik bedoel hiermee niet zozeer dat groepen in de samenleving tegen elkaar worden opgezet, maar dat er segregatie ontstaat. Mensen van allerlei kleuren herkennen zich niet in de overheid die hen moet vertegenwoordigen.’

Sinds kort is Piet in zowel de nationale tv-uitzendingen als in Amsterdam, Rotterdam en Utrecht niet zwart meer. Ondertussen blijft hij in de rest van het land wel zwart. 71 procent van de Nederlanders is voor Zwarte Piet, zo bleek uit een opiniepeiling van EenVandaag. Ook schieten lokale Sinterklaasjournaals mét Zwarte Piet als paddenstoelen uit de grond. Bent u niet bang dat deze strijd nog heel lang gaat duren?

‘De strijd duurt lang en zal nog wel even duren. We zijn al bezig sinds begin vorige eeuw. Dat de strijd lang duurt, daar hebben we ons wel bij neergelegd. Maar dat betekent niet dat we hem niet moeten voeren. We moeten dit ook doen op gemeentelijk niveau. Het kan niet zo zijn dat we racisme subsidiëren door organisaties te ondersteunen die nog met Zwarte Piet werken.’

Maar is een verbod afdwingen, ook in de provincie, niet ontzettend lastig? Het wordt toch lokaal besloten of Zwarte Piet wel of niet mag?

‘Het is eigenlijk helemaal niet zo moeilijk. Racisme mag niet, volgens onze Grondwet en het Wetboek van Strafrecht. We zijn er nu inmiddels wel achter dat Zwarte Piet een racistisch figuur is. En het gaat ook om onze openbare ruimte, waar ook mensen als ik zich in moeten verkeren. De overheid heeft wel degelijk middelen om die openbare ruimte veilig te maken voor alle Nederlanders.’

Is Roetveegpiet wel een goed, niet-racistisch alternatief? Of moeten we helemaal van Piet af? 

‘Het gevaar bestaat inderdaad dat de Roetveegpiet een blackface-light wordt. In onze gemeente Amsterdam hebben we voor een mooie oplossing gekozen, waar Piet niet op blackface lijkt.’

En wat vindt u eigenlijk van de Nieuwe Sint? Ik zag allemaal posters van deze Sint van kleur in Amsterdam.

‘Ontzettend leuk natuurlijk, dit initiatief. Ik moet altijd even glimlachen als ik die poster weer zie. Maar als politiek bemoeien wij ons hier verder niet mee.’

‘Intersectionaliteit zou niet ingewikkeld moeten zijn, dit moet je leren op school’

BIJ1 heeft het intersectionele denken als ideologie omarmd. Wat houdt intersectionaliteit, kort gezegd, in?

‘Intersectionaliteit is de gedachte dat uitdagingen die verbonden zijn aan bepaalde aspecten van identiteiten elkaar tegenkomen op kruispunten, intersecties. Ik zal het concreet maken met een voorbeeld. Je hebt het probleem van onderadvisering in het onderwijs, dat leerlingen een te laag schooladvies krijgen. Dit overkomt kinderen uit lagere sociaaleconomische klassen, maar ook leerlingen van kleur. Tel daarbij op dat je ook een kind bent van kleur, dan word je dubbel gediscrimineerd hierin. En dat je dan daar bovenop een meisje bent. De verschillende manieren waarop mensen gemarginaliseerd worden ontmoeten elkaar en versterken elkaar op verschillende kruispunten. En dat betekent dat als je de oplossing voor die uitdagingen zoekt, je ook naar die kruispunten zou moeten kijken.’

Het complete plaatje. Dus eigenlijk is deze benadering holistisch?

‘Nogmaals: ik vind dat geen vies woord. Alles is met elkaar verbonden. Het klimaatdebat bijvoorbeeld staat ook niet op zichzelf, maar heeft in de eerste plaats gevolgen voor de mensen die hun landbouwgronden kwijtraken als gevolg van overstromingen of de oprukkende woestijn, of voor de mensen die leven in de regenwouden die gekapt worden. In Suriname worden de oerwouden gekapt door westerse bedrijven. Het is verschrikkelijk dat dit gebeurt, maar het is in de eerste plaats een probleem voor de Indianen en de Marrons, die hierdoor hun leefomgeving kwijtraken.’

Maar is het begrip intersectionaliteit niet veel te academisch voor de ‘gewone Nederlander van kleur’? Tante Es, Achmed de slager, enzovoort?

‘Mensen van kleur hoef je het begrip intersectionaliteit niet uit te leggen, want zij leven dit elke dag. Die weten dat de wijken waarin zij wonen minder goed onderhouden worden, die weten dat hun scholen de slechtste gebouwen hebben, die weten dat dit samenhangt met hun sociaaleconomische positie. Die weten ook dat de oplossing van de problemen waarmee zij dagelijks kampen in de verbondenheid van aanpak zit. Intersectionaliteit zou niet ingewikkeld moeten zijn, dit moet je leren op school. We moeten weten van welke vooroordelen en marginalisaties mensen van kleur elke dag last hebben, die ze met zich meedragen.

Er is helaas scepsis tegen de gedachte van intersectionaliteit. Dat komt omdat er weerstand is tegen het idee dat we alles tegelijk moeten aanpakken. Ik moet het begrip intersectionaliteit telkens weer uitleggen, valt mij op. Het begrip zou eigenlijk allang ingeburgerd moeten zijn. Er zijn zoveel moeilijke begrippen die we dagelijks in de mond nemen. Denk aan participatiemaatschappij. Waarom hoeven we dit begrip niet uit te leggen, maar intersectionaliteit wel?’

Vervreemdt BIJ1 zich niet van veel Nederlanders van kleur, die toch best wel conservatief over bijvoorbeeld homoseksualiteit en gendervraagstukken denken, door een superprogressieve LGBTQIA+-koers voor te staan?

‘Nee, ik denk van niet. We zijn een partij voor radicale gelijkheid en sociaaleconomische rechtvaardigheid en komen op voor mensen die worden uitgesloten. Ik zie in systemen van uitsluiting geen verschil; ze overlappen elkaar juist. Zo zijn er bijvoorbeeld ook moslims die queer zijn, een groep mensen die nauwelijks gehoord wordt. En bovendien zijn er genoeg witte mensen die homo- en transfoob zijn. Je moet niet denken dat transgender personen pas sinds kort bestaan. Zij waren er vroeger ook, maar hielden hun identiteit voor zich of werden vermoord. Groepen als queers zijn minder klein dat je zou denken.’

En hoe zit het eigenlijk met uw eigen achtergrond, als ik zo vrij mag zijn? Komt u ook uit een streng-religieus nest met homofobe opvattingen, waar u zich van heeft moeten losmaken? Jerry Afriyie vertelde in NRC dat hij van zijn vooroordelen over homoseksualiteit is afgekomen.

‘Nee, ik ben niet-religieus opgevoed. Queerness was voor mij nooit een issue. Maar ik geloof dat elke religie in de basis voor menselijkheid en menswaardigheid staat.’

Er komt waarschijnlijk een slavernijmuseum in Amsterdam. Het Amsterdam Museum haalt bordjes weg over de Gouden Eeuw. Wat vindt u van deze ontwikkelingen?

‘Heel positief. Ik vond het ook heel leuk om in een fototentoonstelling van het Amsterdam Museum te worden geportretteerd als Elisabeth Samson, de eerste vrijgeboren vrouw van Suriname. Ze was een handelsvrouw, een miljonair. Zij werd verbannen naar Nederland, omdat ze wilde trouwen met een witte man. Maar in Nederland heeft bijna niemand van haar gehoord.’

Ik hoor haar naam nu ook voor het eerst, en ik ben nog wel historicus.

‘Dit bedoel ik. In de geschiedenis moet niet alleen meer aandacht komen voor de misstanden van het kolonialisme, maar ook de Nederlandse geschiedenis van toe-eigening. Het Westen heeft veel van andere culturen geleerd. Arabische cijfers, bijvoorbeeld. Met het programma Voxpop ging een interviewer aan mensen op straat vragen wat ze vonden van Arabische cijfers vonden. Allemaal negatieve reacties natuurlijk, omdat mensen niet weten dat we onze cijfers van de Arabieren hebben. Er zit blijkbaar een groot gat in ons geschiedenisonderwijs.

Op het persoonlijke vlak word ik ook regelmatig met onwetendheid geconfronteerd, wat best pijnlijk is. Dikwijls zeggen mensen tegen mij: ‘Ga terug naar je eigen land.’ Maar ik ben in Nederland opgegroeid. Mijn familie komt uit Suriname, maar ze zijn daar gekomen dankzij de Nederlandse slavenhandel. Mensen die zeggen dat ik moet teruggaan naar mijn ‘eigen’ land kennen hun eigen verleden niet.’

U bent leider van BIJ1, een landelijke partij die op dit moment alleen in de Amsterdamse gemeenteraad vertegenwoordigd is. In 2017 kreeg BIJ1, dat toen nog Artikel 1 heette, heel veel media-aandacht. Maar we krijgen nu niet zoveel meer van BIJ1 mee, behalve als er ophef is over een van uw uitspraken, bijvoorbeeld over ‘dekolonisatie’ van wiskunde. Wat heeft uw partij intussen concreet bereikt?

‘Concreet hebben we in Amsterdam de klimaatcrisis uitgeroepen. Klimaatverandering nemen we als BIJ1 ontzettend serieus. De gemeenteraad heeft een motie van BIJ1 aangenomen, waarin staat dat aan elke beleidsmaatregel een klimaatparagraaf moet worden toegevoegd. We moeten ontgroeien. Ook hebben we bijvoorbeeld geld vrij weten te maken voor alleenstaande moeders in armoede, hebben we privilegetrainingen voor ambtenaren voor elkaar gekregen, extra duiding bij controversiële straatnamen en hebben we ervoor gezorgd dat de gemeente met leveranciers van de Voedselbank Amsterdam in gesprek gaat om het voedseltekort aan te pakken.’

Is ontgroeien hetzelfde als ‘consuminderen’, waar GroenLinks het weleens over heeft? 

‘Nee, het is breder. Bij consuminderen kijken we alleen naar de consument, ontgroeien gaat ook over bedrijven. Die moeten ook veranderen. Een motie van BIJ1 over zonnepanelen op daken van huizen van sociale woningbouw heeft het ook gehaald. We willen dat de opbrengst hiervan ten goede komt aan de sociale huurders. Want mensen uit kwetsbare sociale groepen hebben met meeste last van klimaatverandering. Niet iedereen kan vegan worden. Niet met die hoge prijzen voor veganistisch voedsel.’

Is de invloed van BIJ1 niet vooral de functie van links geweten die de partij speelt voor GroenLinks en andere linkse partijen?

‘Onze aanwezigheid in de gemeenteraad is een linkse reminder voor het college, maar ook voor de oppositie, dat het ook anders kan. We zijn de luis in de pels. We houden iedereen scherp, we beïnvloeden het discours.’

Dus dat het bestrijden van racisme een belangrijk thema is in de Amsterdamse politiek komt mede door de inzet van BIJ1?

‘Precies.’

Bij de verkiezingen in Amsterdam van 2018 kreeg u vooral stemmen uit de Bijlmer. Dreigt BIJ1 niet het DENK voor Afro-Nederlanders te worden?

‘BIJ1 wordt net als DENK als een etnische partij geframed, maar de VVD is ook een etnische partij: voor witte Nederlanders. Politiek gaat onder andere over identiteit. Wij zijn niet alleen de partij voor de Afro-Nederlanders, we zijn ook de partij voor bijvoorbeeld de dekoloniale Indische, Molukse en Indonesische community, voor de LHBTQIA+-gemeenschap en zo ook voor de docenten, de zorgmedewerkers en de alleenstaande moeders.

Overigens klopt het niet dat we onze zetel alleen maar aan de Bijlmer te danken hebben. We kregen ook in de rest van Amsterdam stemmen. En bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 kregen we stemmen uit het hele land.’

Naast Amsterdam kennen ook Rotterdam en Utrecht inmiddels een lokale afdeling. Wordt BIJ1 een grotestedenpartij, of zijn jullie er ook voor Boer Henk uit Klazienaveen?

‘Als boer Henk uit Klazienaveen begrijpt dat de intersectionele benadering hem dient, dan is hij natuurlijk welkom. Maar we zijn breder dan alleen de grote steden. In Hilversum en Leeuwarden zijn we ook bezig, daarnaast in Almere, Eindhoven, Leiden, Groningen en Haarlem zijn afdelingen in oprichting. Wel is het zo dat in de grote steden deze problematiek meer speelt, vanwege de bevolkingssamenstelling.’

‘Mensen van allerlei kleuren herkennen zich niet in de overheid’

Socioloog en BIJ1-stemmer Willem Schinkel zei onlangs op de Kanttekening dat ‘identiteitspolitiek’ niet gaat om erkenning, maar om omverwerping van het liberaal-democratische systeem. Is dit ook wat BIJ1 wil? Of doen jullie toch mee aan dit systeem?

‘We zijn als BIJ1 tegen assimilatie. Dat is een eenzijdige, paternalistische opdracht. Ons huidige systeem raakt failliet. Economisch, sociaal, religieus, cultureel. Het zal omver geworpen moeten worden.’

Maar bedoelt u met dit systeem de vertegenwoordigende democratie? Het parlement en de gemeenteraden? Is BIJ1 antiparlementair?

‘Nee. We doen mee aan de democratie, aan het politieke systeem, dus dan dragen we ook de consequenties hiervan. Maar we zijn wel tegen het kapitalisme en de liberale vorm van democratie die zich aan banden laat leggen door de vrije markt en het systeem van winst mogelijk maakt in plaats van het vervullen van de basisbehoeften van mensen. We willen een rechtvaardige samenleving waar radicale gelijkwaardigheid bestaat. Hiervoor moeten we alle betrokkenen aan tafel zien te krijgen, om over onze toekomst na te denken.’

Maar hoe wilt u dat ideaal bereiken?

‘Door te doen wat we nu al aan het doen zijn. We doen als activistische groepering mee aan de politiek en zijn nu vooral bezig om als partij te groeien en onze positie te consolideren. We verenigen mensen op basis van onze idealen.’

Maar als we toch naar de toekomst kijken: is BIJ1 bereid om compromissen te sluiten met andere partijen, stel als BIJ1 in het college komt of in de regering?

‘We sluiten natuurlijk geen compromissen die indruisen tegen onze idealen. Maar deelname aan het college of aan de regering is nog ver weg. Zover is het nog lang niet. Uiteraard wil elke partij aan de macht zijn, om het beleid vorm te geven. Wij willen echter niet meewerken aan een rechts, neoliberaal beleid.’

Dus u sluit de VVD op voorhand als coalitiepartner uit?

‘De VVD is inderdaad niet een partij waarmee we snel zouden willen samenwerken. Maar nogmaals: regeren is nog niet echt aan de orde. En oppositievoeren is ook heel belangrijk voor een gezonde democratie.’

Is BIJ1 een getuigenispartij, waarbij de kracht van de getuigenis belangrijker is dan de macht van het getal?

‘Vooralsnog is dat inderdaad het geval. Onze idealen staan nu voorop.’

Mocht het kabinet de rit uitzitten, dan komen er in maart 2021 verkiezingen aan. Hoeveel zetels gaat BIJ1 halen? En hoe wil BIJ1 dit bereiken?

‘Ons doel is inderdaad om weer aan de Tweede Kamerverkiezingen mee te doen. Het doel is één, twee of misschien wel drie zetels. In 2017 deden wij voor het eerst aan de parlementsverkiezingen mee, toen we nog heel jong waren. We hadden ook nauwelijks geld om een campagne te voeren. Het electorale resultaat dat we toen haalden gaf ons echter voldoende motivatie om als partij te blijven doorgaan. De kiezer gaf ons een motie van vertrouwen. Er was behoefte aan ons geluid.’

Wat is er in tussentijd veranderd? Is BIJ1 professioneler geworden?

‘Ja, we hebben nu een partijbureau en een landelijk bestuur, en dankzij onze ervaring in de Amsterdamse gemeenteraad raken we ook bekend met de politieke mores.’

‘De VVD is een etnische partij voor witte Nederlanders’

Hoe zit het eigenlijk met de banden tussen Kick Out Zwarte Piet en BIJ1? Werken beide clubs nauw met elkaar samen?

‘We ondersteunen hun acties natuurlijk, maar we hebben geen formele alliantie. Op de KOZP-vergadering in Den Haag van 8 november, die verstoord werd door extreemrechts, waren bijvoorbeeld ook veel BIJ1-leden aanwezig. We steunen ook andere organisaties, zoals Single SuperMom, die zich inzet voor alleenstaande moeders, en Extinction Rebellion. Maar we hebben geen formele banden met deze organisaties. Wel zitten er veel activisten bij BIJ1.’

En hoe zit het met de lokale partijen NIDA en de Haagse Stadspartij? Zijn dat potentiële samenwerkingspartners, bijvoorbeeld voor de komende Tweede Kamerverkiezingen?

‘We voelen verwantschap met beide partijen, dat klopt. Raadslid Fatima Faid van de Haagse Stadspartij is ook lid van BIJ1, maar we zijn vooralsnog van plan om op eigen kracht in de Tweede Kamer te komen.’

Zijn er ook buitenlandse voorbeelden waaraan u uzelf spiegelt, bijvoorbeeld de radicaal-linkse Democratische politica Alexandria Ocasio-Cortez?

‘Ik ben mijzelf, ik spiegel mijzelf niet aan anderen, die mij moeten plooien. Maar los daarvan heb ik wel enorme bewondering voor AOC en de rest van de The Squad. Zij willen de samenleving op een radicale manier opnieuw vormgeven en doen dat onbevreesd. Daarnaast is de aanpak van AOC ook heel breed. Ze begrijpt dat je klimaatverandering niet kan aanpakken als je geen kritiek hebt op het kapitalisme.’

En als we toch even internationaal blijven, zijn er in het buitenland ook partijen waarmee BIJ1 samenwerkt?

‘Nee, zover zijn we nog niet. Ik spreek in het buitenland wel eens met geestverwanten. Zij zijn negatief verrast dat een partij als BIJ1 nodig is, maar positief verrast dat deze partij bestaat. Ik denk dat er uiteindelijk wel potentie is voor partijen als BIJ1 in het buitenland, zeker in andere EU-landen zijn we nodig. maar onze focus is eerst de Tweede Kamerverkiezingen. Ik wil niet te ver de toekomst inkijken.’

Wat vindt u eigenlijk van actiegroep De Grauwe Eeuw, die het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen heeft beklad en ook zit achter de actie ‘4 mei niet voor mij’? Is deze club niet schadelijk voor de strijd van BIJ1 en KOZP?

‘Het is lastig om hier uitspraken over te doen. De methodes van De Grauwe Eeuw zijn niet onze methodes. Maar ik wil ze niet de maat nemen. Misschien zijn hun methodes ook effectief. Ik vind het een slechte zaak dat links heel veel kritiek heeft op elkaar. Daar doe ik niet aan mee.’

U was eerst actief voor DENK, een partij met een grotendeels islamitische achterban. Heeft BIJ1 de islamitische kiezers als doelgroep opgegeven? Op bijeenkomsten van BIJ1 zie je geen tot nauwelijks hoofddoeken.

‘Iedereen die onze waarden onderschrijft is welkom bij BIJ1, dus ook moslims. Er zijn ook moslimvrouwen actief voor BIJ1, maar niet iedereen draagt een hoofddoek. Wij zijn trouwens principieel tegen het boerkaverbod, want wij zijn voor het recht van zelfbeschikking. Wij komen voor moslima’s en hun rechten op.’

Toen u actief was voor DENK werd u vaak geconfronteerd met de Armeense Genocide, een historische gebeurtenis die door DENK wordt ontkend. U weigerde toen afstand van het standpunt van DENK te nemen. Toen u geen lid meer was van DENK bood u excuses aan voor uw houding van toen. Bent u hierover echt anders gaan denken?

‘De eerste vraag die ik kreeg toen ik nog bij DENK zat, ging over de Armeense Genocide. Het probleem is het frame. De Nederlandse regering heeft een standpunt over de Armeense Genocide en opeens wordt er aan DENK en aan Turkse Nederlanders gevraagd dat zij zich hierover kunnen verantwoorden. Terwijl witte Nederlanders niet om verantwoording wordt gevraagd over het slavernijverleden. Dat vind ik verkeerd en meten met twee maten. Ik bood mijn excuses aan voor het feit dat ik Nederlanders van Armeense afkomst misschien het gevoel gaf dat ik ze in de kou liet staan. Dat was nooit mijn bedoeling. Het is voor mij belangrijk dat iedereen zich gehoord voelt.’

‘Het doel is één, twee, misschien wel drie zetels’

Ten slotte nog heel iets anders. BIJ1 is, zoals de partij zelf zegt, voor radicale gelijkheid. Betekent dit dat de monarchie moet worden afgeschaft?

‘Die vraag had ik niet verwacht. Maar wel grappig dat we het er nu over hebben, want de monarchie staat als onderwerp op onze agenda. We gaan ons hier binnenkort over buigen, in het kader van ons verkiezingsprogramma. Omdat we hierover nog een standpunt moeten innemen kan ik er eigenlijk niet veel over zeggen. Vanuit onze principes van economische rechtvaardigheid en radicale gelijkwaardigheid hebben wij bezwaren bij het bestaan van de monarchie. Tegelijkertijd zijn er een hoop mensen die op ons stemmen die zich zeer verbonden voelen met het koningshuis. Ik kan dus, voor nu, enkel zeggen dat ons standpunt hierover nog geformuleerd gaat worden.’