De tv-serie De Afhaalchinees gaat over de gevolgen van adoptie van kinderen uit het buitenland. Maakster Kelly-Qian van Binsbergen was achttien maanden toen ze vanuit China werd geadopteerd. Het realiseren van De Afhaalchinees was voor haar een emotionele achtbaan.

In haar jeugd voelde Kelly-Qian van Binsbergen zich vaak een buitenstaander. ‘Ik had een hekel aan mijn ogen. Veel liever was ik een blonde chick met blauwe ogen geweest. In Zeeland, waar ik ben opgegroeid, viel ik erg op en had ik last van discriminatie. Dat werd minder toen ik naar de Randstad verhuisde. Qua discriminatie was het één keer in de twee weken raak, maar tijdens de coronaperiode werd het erger. Zeker twee keer per week. Mocht ik daar wel iets van zeggen? Ik was immers geen echte Chinese. Ik had een Chinees uiterlijk, geen Chinees innerlijk. Mag ik een groep vertegenwoordigen waar ik niet bij hoor?’

Als er één ding is wat Van Binsbergen zeker weet, is dat ze een gewenst kind was. ‘Mijn adoptieouders noemden mij het meest gewilde kind van West Zeeuws-Vlaanderen. Wat adoptieouders niet beseffen, is dat je als geadopteerde een loyaliteitsconflict hebt. Er wordt tegen je gezegd: ‘We hebben zó lang op je gewacht, we houden van je.’ Dan ga je niet naar, in mijn geval, China kijken. Maar waar komen dat verdriet en die eenzaamheid dan vandaan? Ik heb het hier toch goed?’

Haar adoptiemoeder leeft niet meer, maar haar vader leeft nog wel en heeft het grootste deel van De Afhaalchinees gezien. Het heeft een dialoog tussen hen geopend.

Hoe adoptie werkt

Verhalen over migranten in Nederland, bijvoorbeeld over de tweede generatie, is niet iets waar uit het buitenland geadopteerde kinderen een band mee hebben. Zo zit het niet als je geadopteerd bent. ‘Je bent in de maatschappij maar ook thuis een buitenstaander. Vaak ben je in je gezin immers de enige buitenlander.’

De documentaire gaat over de gevoelens van ouders en het kind, en over de complexe procedure. ‘Een adoptieprocedure zou het meest strikte examen moeten zijn dat je in je leven aflegt, maar de praktijk is anders. Mijn adoptiemoeder had alcoholproblemen en een persoonlijkheidsstoornis. Bovendien woonden mijn adoptieouders boven een seksshop. Dit lijkt onbelangrijk, maar sommige geadopteerde kinderen zijn in het weeshuis seksueel misbruikt of hebben een moeder die in de prostitutie werkte. Voor een kind dat uit deze omstandigheden komt, werkt de nabijheid van een seksshops traumatiserend. Bij de screening weten de betrokkenen niet wat de achtergronden van het kind zijn. Dat zou in het rapport moeten staan. In geen enkel land is de adoptieprocedure waterdicht, maar er waren vooral misstanden in landen als Brazilië, Sri Lanka, Columbia en Indonesië. We hebben ons beperkt tot de procedure in Nederland. De huisarts van potentiële adoptieouders wordt niet geraadpleegd, want die zou niet altijd objectief zijn. Je kunt je wel laten keuren door een arts naar keuze. In ieder geval is het prozacgebruik van mijn moeder niet opgemerkt, net als haar alcoholproblemen.’

‘Een adoptieprocedure zou het meest strikte examen moeten zijn dat je in je leven aflegt’

Adoptieouders en hun kinderen werden in de jaren tachtig niet begeleid. ‘Als het kind in Nederland was, dan kon je het verder zelf uitzoeken. Er was geen nazorg voor de adoptieouders én de geadopteerden. Dat vind ik schrijnend. Inmiddels is dat wat verbeterd. Maar of die verbeteringen afdoende zijn, weten we eigenlijk pas over dertig jaar. Dan zijn de adoptiekinderen van nu echt volwassen. Je komt op een leeftijd waarop je zelf vader of moeder wordt en begint je te verplaatsen in je adoptie- en biologische ouders. Wat betekent het voor mijn moeder om mij te hebben afgestaan?’

Een adoptie gaat in Nederland langs een rechter, maar dat is vaak een formaliteit. Een rechter zegt vrijwel nooit nee. Al met al is het geen wonder dat er vijf rechtszaken van uit het buitenland geadopteerde volwassenen tegen de Nederlandse staat lopen vanwege gemaakte fouten tijdens hun adoptie. Het betreft vier individueel geadopteerden en een groep van acht geadopteerden.

Dankbaar

Adoptiekinderen uit het buitenland worden geacht dankbaar te zijn voor het feit dat ze naar Nederland zijn gehaald. Je krijgt te eten en  veel kansen. Gelukkig zijn op commando, daar komt het op neer. ‘Adoptie is als een medaille: glanzend van buiten en van binnen verlies van cultuur en identiteit. Natuurlijk ben ik blij met wat ik heb dankzij de adoptie, maar ik ben niet zo blij met wat er werd achtergehouden bij de screening. Bovendien kunnen dankbaarheid en verlies best naast elkaar bestaan. Daar wordt aan voorbij gegaan. Alles wordt bekeken vanuit dankbaarheid en de rest wordt van tafel geveegd. Geadopteerde kinderen hebben vaker last van identiteitsproblemen, racisme en zelfmoordgedachten.’

‘Adoptiekinderen uit het buitenland worden geacht dankbaar te zijn’

Van Binsbergen benadrukt dat ze niet tegen adoptie is, maar ze is zeker kritisch over het huidige adoptiesysteem. ‘Niets is zo sterk als een kinderwens, maar er is een systeem nodig dat filtert. ‘Ik heb persoonlijk nog nooit een adoptiedossier gezien dat honderd procent klopt. Maar ik denk dat er zeker wel dossiers zijn die kloppen.” Adoptiedeskundige Ina Hut schat dat zeventig procent van de adoptiedossiers informatie mist of is vervalst in het land van herkomst. In Nederland wordt het goedgekeurd.’

Depressie

Er wordt weleens beweerd dat je als journalist niet aan de slag moet gaan met een onderwerp dat heel dicht bij je staat. Van Binsbergen overtrad dit advies. ‘Ik vond dat ik als mediamaker de taak en de mogelijkheid had om dit onderwerp onder de aandacht te brengen. Het was een zwaar proces, maar ik weet nu dat ik niet alleen sta met mijn problemen. Ik dacht altijd dat ik depressief was ingesteld. Tijdens het maken van De Afhaalchinees heb ik gemerkt dat depressiviteit bij adoptieproblematiek hoort. Adoptie is een proces wat nooit stopt. Soms lijkt het alsof geadopteerden voordat ze in Nederland kwamen niet bestonden. Ik was anderhalf toen ik in Nederland arriveerde, maar veel andere kinderen zijn twee à drie jaar, tot zelfs zeven jaar in de jaren zeventig. Voor een adoptie in een vreemd land is dat erg oud. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer.’

Van Binsbergen dacht altijd dat haar ouders haar hadden afgestaan in verband met de éénkind-politiek in China. Ze wilden zeker liever een jongetje. ‘Ik heb ontdekt dat het mogelijk helemaal niet zo was, maar ik weet niet of dat klopt. Dat kun je niet weten tot je je biologische ouders ontmoet en ze je ook de waarheid willen vertellen.’

Brazil Baby Affair

De Brazil Baby Affair is een illegaal adoptieschandaal uit de jaren tachtig waarvan ook slachtoffers in Nederland wonen. Er wordt aandacht aan besteed in De Afhaalchinees. Alle betrokken partijen bleken destijds op de hoogte dat het omillegale adopties ging. Adoptieslachtoffer Patrick Noordoven kon er tijdens zijn zoektocht niet onderuit om zowel zijn juridische ouders als de Nederlandse staat voor de rechter te brengen. ‘Ik word al dertien jaar tegengewerkt door de staat. Het is zó frustrerend dat andere mensen veel meer over mij weten dan ikzelf. Toenmalig minister van Rechtsbescherming Sander Dekker gaf toe dat er in het verleden misstanden waren geweest. Hij wilde ‘geadopteerden verdergaand ondersteunen bij het vinden van hun biologische ouders en ervoor zorgen dat in de toekomst kinderen tegen adoptiemisstanden worden beschermd’. Maar hoe kan Dekker dit rijmen met het feit dat de dossiers rond de Brazil Baby Affair zijn vernietigd?’

In 2019 werd Noordoven uitgenodigd bij minister Dekker, die excuses aanbood. Alle Nederlandse betrokkenheid in Brazilië, van bijvoorbeeld diplomaten bij de Brazil Baby Affair, worden echter ontkend. De staat neemt geen verantwoordelijkheid om zich in te spannen. Dat heeft Noordoven zelf moeten doen. Hij heeft gesprekken gevoerd met talloze betrokkenen. ‘De Verenigde Naties hebben zich ongeveer een jaar geleden in een algemene verklaring uitgesproken over illegale buitenlandse adopties en rechtsverplichtingen om de slachtoffers te steunen. Daar merken we tot nu toe niets van.’

Het zit Noordoven enorm dwars dat buitenlandse adoptie blijft plaatsvinden. Zijn strijd, en die van veel andere slachtoffers, is er nog steeds. Net als het verborgen leed. Het is niet voor niets dat er kijkers die hier behoefte aan hebben na de uitzending contact kunnen opnemen met Korrelatie en later met de Progessio kliniek, gespecialiseerd in adoptie sensitieve therapie.

De Afhaalchinees is te zien op 5, 12 en 19 september om 21.10 uur op NPO 3 bij Omroep Zwart.