Salma Chafouk Idrissi en Zainab Goelaman maakten de online dramaserie Katwalk over een hoofddoekdragend meisje dat model wil worden. ‘Schoonheid én een hoofddoek, het lijkt onverenigbaar voor deze maatschappij.’ 

Regisseur en co-schrijver Salma Chafouk Idrissi (34) en schrijver Zainab Goelaman (31) groeiden op in een islamitisch gezin en hebben ervaren hoe ingewikkeld het kan zijn om twee, schijnbaar tegengestelde, werelden te verenigen. In de serie Katwalk onderzoeken ze of het biculturele meisje Khadija, gespeeld door Meryam Khaldi, ook gewoon een droom kan en mag najagen, zonder dat dit altijd teruggeleid wordt naar haar hoofddoek. Ze leiden ons aan de hand van drama, humor en feministische punk-invloeden bekwaam door een wereld vol stereotyperingen en oogkleppen. Resultaat is een kleurrijke dramaserie, geproduceerd door AvroTros, waarin de schoonheid van een jonge, islamitische vrouw centraal staat.

Als autodidactische makers ontwikkelden jullie Katwalk en putten daarbij uit jullie eigen ervaringen. Hoe ging dat proces?

Goelaman: ‘We vonden veel herkenning bij elkaar. We hebben beiden niet het privilege gehad de filmindustrie op een conventionele manier te betreden, dus zijn we het maar zelf gaan doen. Allebei hadden we een carrière die in het teken stond van andermans talent, zonder zelf te veel naar de voorgrond te treden. Veel van die raakvlakken en elementen komen terug in de serie. Zo werd het maakproces ook een therapeutische ervaring voor ons. Katwalk is een blauwdruk voor ons brein: wat óns bezighoudt, wat wíj ons afvragen, waar we om moeten lachen en wat ons boos maakt. Aangezien dit mijn debuut als scriptschrijver is, had ik geen referentiekader en kon ik niet anders dan intuïtief te werk gaan. In plaats van bepaalde methodes, technieken of systemen toe te passen, berust dit verhaal volledig op ons gedeelde gevoel. Dat vertaalt zich denk ik naar de herkenbaarheid van de serie.’

Chafouk Idrissi: ‘Het vertrekpunt van het schrijfproces was de vraag: Hoe blijf je als biculturele vrouw dichtbij jezelf en je dromen? In de zoektocht naar antwoorden zijn wij een klankbord geweest voor elkaar. In die zin is het zeker een soort therapie geweest. Los van die vergelijkbare ervaringen en de maatschappelijke boodschap, vonden we elkaar ook in het creatieve proces. Humor en absurdisme zijn belangrijke elementen voor ons die door de hele serie heen schijnen.’

Hoe ontstond het idee voor de serie?

Chafouk Idrissi: ‘Ik wilde graag een verhaal vertellen over een bicultureel meisje dat worstelt met zowel de dominante maatschappelijke denkwijzen als de culturele verwachtingen waar zij mee te maken heeft.’

Staat Kats hoofddoek symbool voor die worsteling?

Chafouk Idrissi: ‘Absoluut. Als Marokkaans-Nederlandse vrouw heb ik van dichtbij meegemaakt hoe uitdagend het dragen van een hoofddoek kan zijn. Het wordt je moeilijk gemaakt om volledig en waardig te participeren in de maatschappij. Zo hebben meerdere werkgevers in het verleden aan mijn moeder gevraagd om haar hijab af te doen. Er lijkt bijna geen ruimte te zijn voor de hoofddoekdragende vrouw in de westerse maatschappij. Dit maakt ware inclusie moeilijk.’

Hoe zat dat bij jou, Zainab?

Goelaman: ‘Mijn moeder besloot op latere leeftijd een hijab te gaan dragen. Van de ene op de andere dag veranderden de blikken. Eerder werd zij bewonderd om haar prachtige uiterlijk en uitstraling, nu wordt haar identiteit gereduceerd tot ‘vrouw met hoofddoek’, inclusief alle vooroordelen die daarbij komen kijken. Het is nog steeds dezelfde mooie vrouw, althans zo zie ik haar. Maar de wereld om haar heen blijkbaar niet meer. Schoonheid én een hoofddoek, het lijkt onverenigbaar voor deze maatschappij. Dat heeft bij mij een zaadje geplant.’

Hebben jullie tijdens het maken van de serie met vergelijkbare stigma’s te maken gehad?

Chafouk Idrissi: ‘Voor de rol van Kat wilden we, in lijn met het verhaal, een meisje casten dat in het dagelijks leven ook een hoofddoek draagt. Dat was voor ons van uiterst belang, want juist daarom wilden we deze serie maken. Maar zowel de televisie-industrie als onze omgeving hadden daar hun bedenkingen bij. Een acterende moslima zou niet te vinden zijn of niet de juiste kwaliteit kunnen leveren.’

‘Schoonheid én een hoofddoek, het lijkt onverenigbaar voor deze maatschappij’

Jullie liepen dus tegen verwijtbare vooroordelen aan?

Chafouk Idrissi: ‘Zeker. De aanname is dat meisjes met een hoofddoek niet willen acteren, of dat niet mogen vanwege hun geloof. Kortom, ze zouden daar niet gemotiveerd voor zijn. Maar uiteindelijk hebben veertig jonge moslima’s zich aangemeld voor de rol van Kat. Ze herkenden zich in het verhaal en voelden zich eindelijk gerepresenteerd op een authentieke manier, in plaats van clichématig en onderdrukt zoals de media hen graag afschildert. Uit al die aanmeldingen hebben we Meryam Khaldi gecast en zij heeft Kat fantastisch vertolkt.’

Goelaman: ‘Een industrie vol machtige, voornamelijk witte, mensen met zoveel bereik, kennis, ervaring en geld en toch zijn er twee jonge autodidacten voor nodig om voor het eerst een serie te maken met een hijabi in de hoofdrol. Dat is opmerkelijk, veelzeggend en teleurstellend. Als hoofddoekdragende vrouw val je gelijk op als je een ruimte betreedt, maar op het moment dat het over participatie of representatie gaat, word je opeens totaal over het hoofd gezien. Ik vind dat heel raar.’

Dat de mode-industrie een strak keurslijf afdwingt is bekend. Wat legt Katwalk nog meer bloot?

Chafouk Idrissi: ‘De serie gaat over meer dan opgelegde schoonheidsidealen. Het laat ook zien hoe de mode-industrie een onveilige omgeving kan zijn. Er is geen privacy, man en vrouw lopen door elkaar, modellen moeten zich te pas en te onpas uitkleden. Dat is een perspectief dat nog niet eerder getoond is.’

Dus zolang dat zo is, krijgen we ook een eenzijdig beeld van schoonheid te zien?

Chafouk Idrissi: ‘Zelfs als een meisje met hoofddoek op de voorkant van een blad staat, weten we nog niet hoe zij achter de schermen behandeld is. We weten niks over het castingproces, of haar persoonlijke grenzen zijn overschreden, of er wel een kleedkamer voor haar was. Katwalk is ook geput uit verhalen van modellen met een hoofddoek. Zoals het verhaal van Halima Aden, een voormalig topmodel dat besloot te stoppen wegens gebrek aan privacy. Representatie aan de voorkant kan ook bestaan zonder inclusiviteit aan de achterkant.’

Goelaman: ‘Katwalk bevraagt veel meer dan de mode-industrie. Er zijn tig verhalen over machtsmisbruik in de creatieve sector. Dat beperkt zich absoluut niet tot vrouwen met een hoofddoek. Door dit verhaal te vertellen, stellen wij veelvoorkomende misstanden aan de orde.’

In de serie bevragen jullie of een biculturele vrouw ook gewoon een droom kan najagen, zonder dat die in relatie moet staan tot haar achtergrond. Hoe ervaren jullie dat?

Chafouk Idrissi: ‘In Nederland zie je veelal dat makers van kleur dingen maken over biculturele onderwerpen. Natuurlijk is het belangrijk dat die verhalen verteld worden, maar er moet ook ruimte zijn om andere verhalen te vertellen die daar niets mee te maken hebben. Makers van kleur worden op dit moment te weinig op projecten gezet die losstaan van hun kleur of achtergrond.’

Goelaman: ‘Ik word inderdaad vaak benaderd door witte producenten om biculture ideeën uit te werken, wat op zich een goede zaak is in het kader van inclusie. Maar het zijn meestal óf te clichématige plannen met weinig diepgang, óf hele pijnlijke verhalen die behoorlijk triggering [teweegbrengend]kunnen zijn voor mensen van kleur. Trauma porn, noem ik dat. Dat voelt voor mij een beetje als een soort dierentuin. Ik word dan als enige persoon van kleur in een overwegend witte werkomgeving geplaatst en moet vervolgens kunstjes laten zien vanuit mijn pijn, voor wit applaus, alleen maar om een beetje erkenning te krijgen als filmmaker. Ik doe daar niet meer aan mee. De volgende productie die ik schrijf wordt een comedy, of misschien wel sciencefiction of fantasy. Met bruine en zwarte hoofdrolspelers.’

Voor wie hebben jullie het verhaal geschreven?

Goelaman: ‘Ik heb deze serie geschreven voor alle biculturele meisjes die zich tot nu niet gerepresenteerd hebben gevoeld in de media. Het is bedoeld voor iedereen bij wie dit verhaal resoneert. Toen ik zo oud was als Kat in de serie had ik dit ook graag gezien, om mijzelf de kracht en inspiratie te geven om mijn dromen na te jagen. Dus ik heb het ook een beetje voor mijn jongere zelf geschreven. Daarnaast is de serie in principe voor iedereen toegankelijk, want Katwalk zit vol humor. Dat vind ik een enorm belangrijk element in alles wat ik maak. Laten we alsjeblieft ook een beetje lachen met elkaar, ongeacht je achtergrond.’

Chafouk Idrissi: ‘Ik hoop dat de jonge meisjes die Katwalk zien zich herkennen en weten dat ze mogen vechten voor hun dromen. Daarnaast hoop ik dat de mode-industrie gaat nadenken over de bestaande systemen en zich gaat afvragen hoe om te gaan met diversiteit en inclusie, wat verder gaat dan enkel iemand van kleur op de voorkant van een tijdschrift plaatsen. Hopelijk draagt Katwalk ook bij aan een ontwikkeling daarin.’

Wat hebben jullie geleerd van het maakproces?

Chafouk Idrissi: ‘Door Katwalk te maken zijn er veel dingen waar ik vroeger over twijfelde op hun plek gevallen. Waar ik mij voorheen kon laten meeslepen door verwachtingen van anderen, sta ik nu veel meer in contact met mijn eigen waarheid en visie. Je zou kunnen zeggen dat Kat uit mij heeft gehaald wat eigenlijk al heel lang in mij verstopt zat.’

Goelaman: ‘Ik ben veel zelfverzekerder geworden als mens en als maker en durf eindelijk de tijd, ruimte en aandacht op te eisen die ik nodig acht om écht mezelf te kunnen zijn. Ik hoop dat Katwalk dat losmaakt in iedereen die ernaar kijkt.’

Katwalk is elke maandag om 16:00 te zien op het YouTube-kanaal van NPO 3 en op npo3.nl.