In De Afro-Europeaan gaat Ikenna Azuike langs bij verschillende Afrikaanse gemeenschappen in Europa. Door de tv-serie voelt hij zich meer verbonden met zijn Nigeriaanse wortels.

Het idee voor tv-serie De Afro-Europeaan komt deels voort uit de eigen interesse van regisseur Soraya Pol (1987). ‘We weten veel over Afro-Amerikanen, maar veel minder over Afro-Europeanen’, zegt ze. Pol wilde die onbekende verhalen graag vertellen. ‘In tegenstelling tot Afro-Amerikanen hebben Afro-Europeanen geen gedeelde geschiedenis. Ze hebben allemaal een ander aankomstverhaal. Dit is het zwarte perspectief op Europa.’

Vanaf vanavond is De Afro-Europeaan te zien bij de VPRO op NPO 2. In deze serie reist de Nigeriaans-Britse Nederlander Ikenna Azuike (1979) langs Afrikaanse gemeenschappen in Europa op zoek naar advies. De serie toont hoe de verschillende gemeenschappen in Europa aarden. Hoe verhouden zij zich tot hun nieuwe omgeving en wat nemen zij mee uit hun eigen cultuur?

‘Zwarte mensen hebben nu eenmaal veel om boos over te zijn’

Samen met Ikenna Azuike, programmamaker en eigenaar van een productiebedrijf, werkte Pol aan de serie. ‘Ikenna worstelde erg met zijn wortels. Is hij een Europeaan of een Afrikaan, en hoe houd je de Afrikaan in jezelf in stand? Veel van die identiteitsvragen zijn herkenbaar bij mensen met een migratieachtergrond. Het is waardevol om dat te onderzoeken met iemand voor wie dit dagelijkse kost is, dat maakte Ikenna erg geschikt.’

De serie is tweeledig. Aan de ene kant is er een inkijkje in zes gemeenschappen. Zo gaat de presentator op bezoek bij Nigeriaanse Engelsen, Somalische Finnen en Kaapverdische Portugezen. ‘Iedereen heeft zijn eigen worsteling’, zegt Pol. Aan de andere kant zien we Ikenna Azuike advies halen bij zijn mede Afro-Europeanen.

Sinds de serie voelt Azuike zich veel meer verbonden met zijn eigen wortels. ‘Het is verrijkend’, zegt hij. ‘Het is voor mij een geschenk om deels Nigeriaans, Brits en inmiddels ook een beetje Nederlands te zijn.’

In de serie zeg je niet te weten of je twee culturen tegelijk kunt zijn. Hoe kijk je daar nu tegenaan?

Azuike: ‘Dat kan wel, absoluut. De serie heeft mij een nieuw soort bewustzijn gebracht. Soraya speelde daar een belangrijke rol in. Ze daagde mij uit om niet de meest voorkomende versie van mezelf te zijn, de diplomatieke Ikenna die met een lach de meest ongemakkelijke situaties vermijdt. Dat liet ze mij niet doen. Ik moest het ongemak omarmen. Ik werd boos en verdrietig, maar het is uiteindelijk heel waardevol gebleken.’

Wat gebeurde er met je?

‘Ik geef mezelf nooit de ruimte om echt kwaad te worden. Toen het voor het eerst gebeurde – tijdens een dansworkshop in Polen – werd ik stil en voelde ik me losgekoppeld. Ik wilde praten over mijn zwartheid. Er borrelde iets in me op, een energie en emotie die ik niet kon plaatsen. Ik besefte me dat wanneer je in contact komt met je zwartheid, je moet erkennen dat daar soms een vorm van boosheid in zit. Zwarte mensen hebben nu eenmaal veel om boos over te zijn.’

‘Het was een opeenstapeling van gevoelens. Het luchtte uiteindelijk redelijk snel op. Dat ik me veilig voelde, speelde daar zeker een rol in. Voorheen had ik een muur van steen en hoge hekken om mijn boosheid en ongemak buiten de deur te houden.’

‘Ik ben op reis wat betreft mijn identiteit’

Azuike groeide op in het Nigeriaanse Lagos, waarna hij naar Engeland verhuisde. Inmiddels is hij getrouwd met een Nederlandse vrouw en samen hebben ze twee kinderen. Het gesprek is in het Nederlands, maar om zijn gevoelens extra kracht bij te zetten, gebruikt hij af en toe Engelse krachttermen.

Heb jij moeten aarden in Europa?

‘Ik denk het wel. Van de ene op de andere dag bevond ik me in een totaal andere cultuur. De mensen zagen er anders uit, hadden een andere manier van doen, en ook de architectuur en de straten waren anders. In die zin moest ik me aanpassen, en ik denk dat mensen met een gemengde achtergrond daar goed in zijn. Het zit ’m ook in de kleine dingen. Voorheen noemde ik mezelf een Britse Afrikaan. Tegenwoordig noem ik mezelf een Nigeriaanse Brit. Ik heb het omgedraaid, omdat ik nu trots ben op mijn Nigeriaanse wortels. Ik ben immers in Lagos begonnen en daarna pas naar Engeland verhuisd. Ik ben op reis wat betreft mijn identiteit.’

Heb je je ooit ongemakkelijk gevoeld over je Afrikaanse roots?

‘Misschien wel. Het is pijnlijk, maar ik schaamde me voor mijn donkere huidskleur. Op school was iedereen wit en ik wilde niet opvallen. Ik wilde niet dat mijn vader mijn sportwedstrijden bezocht. Ik was bang om ontmaskerd te worden. Mijn ouders stuurden me naar witte scholen, waardoor ik opgroeide in een witte omgeving. Ik was een brave student, deed mee aan alle Engelse sporten zoals cricket, hockey en rugby. Ik wilde mijn ouders trots maken. Ik denk dat ik destijds veel gevoelens heb onderdrukt. Ik had het nooit over Nigeriaanse tradities, die kende ik ook niet. Ik sprak mijn vaders taal niet en toonde geen interesse om die te leren. Ik ging volledig op in de Britse cultuur. Dat zag je terug in hoe ik mijn naam uitsprak; ik had die ‘verengelst’. Sinds de serie ben ik dat gaan veranderen. Als ik heel eerlijk ben, denk ik dat ik dat allemaal deed omdat ik dacht dat mijn ouders dat graag wilden. Ik wilde ze niet teleurstellen of ze zich zorgen laten maken over mij.’

Wat betekent je Nigeriaanse vader voor jou?

‘Heel veel. Hij was mijn culturele barometer. Ik draag zijn kleding met trots, ik vind het heerlijk als ik zijn foto in beeld zie. Ikenna betekent letterlijk ‘kracht van de vader’. Misschien was het wel een ongezonde verhouding. Veel van mijn levenskeuzes baseerde ik op wat hij ervan zou vinden. Ik heb geleerd dat ik tegelijkertijd van hem kan houden en dingen kan doen die hij niet zou goedkeuren. Dat kan naast elkaar bestaan. Een grote motivatie om deze serie te maken was ook dat mijn kinderen later minder vragen zouden hebben dan ik had. Als ze de serie zien, weten ze veel meer over mijn gevoelens. Hopelijk heb ik alvast veel vragen voor hen beantwoord.’

Hoe gaan jouw kinderen om met hun identiteit?

‘Ik hoop dat ze de gemengde cultuur als een rijkdom ervaren, mij heeft dat wel wat tijd gekost. Mijn jongste zoon vindt zijn wortels iets interessanter dan de oudste. Daarnaast denk ik dat ze gewoon gefocust zijn op zichzelf, en dat ze een mooie tijd hebben zonder zich zorgen te maken over identiteitskwesties. Het is ook niet mijn taak om hen de Nigeriaanse cultuur over te brengen. Maar ik wil wel duidelijk maken waarom ik bepaalde dingen doe. Papa en mama bij hun voornaam noemen mag bijvoorbeeld écht niet. Als ze me plagen, zeggen ze ‘Ikenna’.’

‘Op school was iedereen wit en ik wilde niet opvallen’

Tijdens het interview merkt Azuike op dat hij af en toe strategisch begint te praten. Dat komt, zegt hij, doordat hij een witte journalist te woord staat en omdat veel mensen zijn woorden straks zullen lezen. ‘We leven in een gepolariseerde wereld, alles kan uit de context gehaald worden. Ik voel een verantwoordelijkheid om voorzichtig te zijn met mijn woorden en emoties. Doordat ik in een wit land woon, voel ik me vaak niet vrij om te spreken over racisme en boosheid.’

Bewondering

Regisseur Soraya Pol, ook van gemengde afkomst, herkent dat gevoel. Dat verschijnsel heet codewisseling. ‘Dat betekent dat je over verschillende culturele talen beschikt en je kunt aanpassen aan je omgeving’, verduidelijkt zij. ‘Dat is echt een rijkdom, al voelt het soms alsof je zoekende bent. Wij zijn de eerste generatie die dit meemaakt, omdat we met meerdere culturele talen zijn opgegroeid.’

‘Ik hoop dat de kijker bewondering krijgt voor mensen die op een dag besloten naar een volledig nieuwe plek te gaan, waar ze niet per se welkom waren’, zegt Pol. ‘Daarnaast hoop ik dat zichtbaar wordt hoe belangrijk het is om te koesteren waar je vandaan komt. De culturele kennis die in al die families zit, moet niet verloren gaan. Vragen zoals ‘wie ben ik?’ en ‘wat neem ik mee?’ zijn intercultureel en intergenerationeel. Ik hoop dat mensen geïnspireerd raken om zichzelf meer cultureel te voeden. Wat Ikenna heeft mogen doen is natuurlijk een luxe; dat je mag proeven van al die gemeenschappen en culturen. De serie is als een odyssee: Europa door een zwarte bril.’