Presentator Griet Op de Beeck oogt aan het begin van de een-na-laatste aflevering van Zomergasten ontspannen. Toch begint ze meteen over een loodzwaar onderwerp: de zeventienjarige Lisa uit Abcoude, die vorige week in de nacht van dinsdag op woensdag werd vermoord op de terugweg van een feestje in Amsterdam. Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam, maar ook vrouw en moeder, was er diep door geraakt. Dat bleek eerder ook al uit haar reactie op de persconferentie.

Halsema (1966) groeide op in Enschede als een opstandige puber met een verlangen naar avontuur en vrijheid. In 4 havo bleef ze zitten met vijf énen. Pas op 23-jarige leeftijd begon ze in Utrecht aan de studie criminologie. Daar ontstond de politica die later fractieleider van GroenLinks zou worden.

Als moeder van een tweeling voelde ze zich vaak schuldig dat ze zoveel werkte. Over haar huwelijk – ze scheidde drie jaar geleden – vertelt ze weinig. Wel geeft ze aan dat ze vooral zichzelf vaak in de weg stond. Ze laat een fragment zien waar ze zelf graag naar kijkt en vrolijk van wordt: een optreden van Miley Cyrus. Een uitzinnige, ondeugende zangeres die zingt over vrijgezel zijn en liefde voor jezelf. ‘Ik kan beter van mijzelf houden dan jij dat kan.’

In de loop der jaren heeft Halsema een grote ontwikkeling doorgemaakt, zowel persoonlijk als politiek. Waar er vroeger nog wrijving was met moslims vanwege haar kritiek op de hoofddoek, lijkt ze de overtuiging ‘Natuurlijk is de islam een probleem’ steeds meer te hebben losgelaten. Het onderwerp komt in elk geval niet ter sprake, en de interviewer vraagt er niet naar.

‘9/11 zette mensen plotseling tegenover elkaar’

In plaats daarvan neemt ze de tijd om te laten zien welke negatieve invloed 9/11 had op de samenleving. ‘Het zette mensen plotseling tegenover elkaar. Politici uit die jaren maakten het erger’, zegt Halsema, ‘door geen onderscheid te maken tussen terroristen en gewone Nederlandse moslims.’ Ze kent veel mensen die vóór 9/11 het gevoel hadden gewoon Nederlander te zijn, maar daarna vooral als moslim werden gezien.

Ook over de huidige tijd is ze uitgesproken: ‘Het is alsof de volkswil moet regeren. Mensen worden gediskwalificeerd op hun geloof of afkomst. Dat zie ik als een dreigende teloorgang van een heel beschaafd democratisch bestel dat wij sinds de Tweede Wereldoorlog zorgvuldig hebben opgebouwd.’

Dat Halsema excuses aanbood voor het slavernijverleden van de stad deed ze nadrukkelijk als bestuurder, als ambtsdrager die de continuïteit met haar voorgangers belichaamt. Hoe zit dat dan met de politieke uitspraken die ze soms ook doet, vraagt Op de Beeck.

‘Die mag je soms doen’, zegt de burgemeester, ‘als vertolker van de emoties in de stad.’ Zo ook rond Gaza: ‘Omdat er in de stad zoveel pijn en verdriet aanwezig was dat geen uitweg vond, zoveel woede die niet werd geadresseerd door onze landelijke regering, die daar geen oog voor had.’ Net zoals ze in oktober 2023 de solidariteit met Joodse Amsterdammers liet zien en de Israëlische vlag uithing.

Ook blikt ze terug op de Maccabi-rellen, in de nacht van 7 op 8 november vorig jaar. Ze nam toen de term pogrom over van Netanyahu en Wilders en heeft daar spijt van. ‘Dat woord werd daarna vooral gebruikt om Marokkanen en moslims te diskwalificeren. Zo had ik dat niet bedoeld.’

Ze vertelt over de hoogopgeleide islamitische Amsterdammers die ze in die tijd sprak. Zij hadden sinds 9/11 hard moeten werken om te komen waar ze waren, en vroegen zich af: hier zitten we weer, was het dan allemaal voor niks? Wat moeten we onze kinderen vertellen?

Een lichter moment volgt met hartverwarmende beelden van Amsterdamse jongeren van Marokkaanse komaf in een rode Canta, uit de film De Libi (2019) van Shady El-Hamus. ‘Kijk er met vrolijkheid naar. Dit is wat jong zijn in een stad is. We moeten jongeren de experimenteerruimte blijven geven om af en toe dingen te doen die stout zijn,’ zegt Halsema. Ze zet er beelden naast van de beroemde fietsscène uit Turks Fruit. Dezelfde energie, dezelfde jongeren, wil ze zeggen.

Dat de burgermoeder dat wél doet, is belangrijk voor het gevoel van erbij horen

Het maakte indruk omdat er zelden op een positieve, liefdevolle manier over deze jongeren wordt gesproken. Dat de burgermoeder dat wél doet, is belangrijk voor het gevoel van erbij horen, van de kinderen zelf en van hun ouders.

Al een tijd is duidelijk dat Halsema meer durft en steeds sterker moreel leiderschap toont. Ze gaat in tegen Wilders als hij haar fel aanvalt, wijst ondoordachte asielplannen af en komt op voor islamitische Nederlanders. Daarmee kan ze een voorbeeld zijn voor linkse politici die vaak terugschrikken om hun overtuigingen uit te spreken. Tegelijkertijd past haar houding in de bredere ontwikkeling binnen GroenLinks-PvdA, dat steeds vaker duidelijke stelling neemt, zoals bij de motie van Kati Piri, waarin werd gepleit voor een volledig wapenembargo tegen Israël.

Aan het eind van de avond richt Op de Beeck zich op de afstandelijke band van Halsema met haar vader, met wie ze vooral een ‘beleefde relatie’ had. Of dat grote impact op haar heeft gehad? ‘Nee,’ zegt Halsema, zichtbaar uit haar evenwicht gebracht. Er komen wel emoties boven, maar de afsluiting van een televisieavond van drie uur is niet het moment om dat verder uit te spitten.