Door heel Nederland werken vrijwilligers momenteel aan een enorm wandkleed waarop het slavernijverleden wordt uitgebeeld. Journalist Anne-Rose Hermer keek mee over de schouders van vrijwilligers in Delft. 

Het project Draden van ons Nederlandse slavernijverleden wordt uitgevoerd door vele vrijwilligers die met verschillende handwerktechnieken een succes van de wandkleden willen maken. Uiteindelijk zal het een enorm wandkleed worden van 35×2,5 meter. Nog belangrijker: door dit project leren mensen elkaar kennen. 

Glas-in-lood in Zuid-Holland

In Zuid-Holland doen de steden Leiden, Den Haag, Dordrecht, Rotterdam en Delft mee. Het grootste aandeel van de 35 meter wordt geleverd door Delft: tien meter. Deelname is gratis en het niveau waarop je kunt handwerken is niet van belang. De gebruikte technieken zijn tuften, punchen, borduren, quilten en vilten. Overal worden wekelijkse workshops georganiseerd waar vrijwilligers naartoe kunnen gaan om mee te doen. Voor wie dat niet mogelijk is, maar toch een steentje wil bijdragen, bestaat de mogelijkheid om te helpen bij het maken van een decoratief koord, het treskoord. Elke provincie heeft een eigen ontwerp. Het wandkleed van Zuid-Holland, ontworpen door Marcos Kueh, is geïnspireerd door glas-in-lood. Om dat te bereiken wordt er treskoord gebruikt. ‘Per wandkleed hebben we ongeveer 600 meter van dat koord nodig’, legt Marieke Rolloos uit. 

Samen met haar collega Funda Göçer begeleidt ze de workshops in Delft. Op woensdagmiddag gebeurt dit bij Stunt, een leer- en werkplaats voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt die hier werkervaring opdoen en een zinnige dagbesteding hebben. ‘Weggooien, dat woord kennen we niet. Wij gunnen stoffen een tweede leven. Daarom besloten we om materiaal beschikbaar te stellen voor het wandkleed van dit project én we stellen de ruimte beschikbaar’, vertelt Inge Polderman, werkbegeleider Stunt in het naaiatelier. 

Hard werken

Het aantal vrijwilligers dat naar een workshop komt, is altijd een verrassing voor de begeleiding. Deze middag zijn er zeven vrijwilligers aan de slag, terwijl er op een andere locatie in de ochtenduren ruim dertig vrijwilligers aanwezig waren. Wat opvalt is dat het op één uitzondering na gaat om dames met een witte huidskleur. ‘De samenstelling van de deelnemers verschilt per locatie’, weet Marieke. ‘Als er wordt gewerkt op een plek met een mix van bewoners, dan zie je dat terug in de samenstelling van de vrijwilligers.’

‘Met mijn deelname aan dit project wil ik iets achterlaten’

In ieder geval is meedoen aan dit project hard werken, zo merkt een vrijwilligster op. Wat? De slavernij is toch niet terug? Is de koffie en thee die klaarstaat een afleidingsmanoeuvre? ‘Welnee, maar we zetten serieus onze schouders eronder’, lacht Adri. Ze hield zich altijd bezig met breien, haken en borduren. Op dit moment werkt Adri aan een van de zeilen van een slavernijschip dat is verwerkt in het ontwerp. Met naald en draad plaatst ze het treskoord tussen de lapjes die het zeil vormen. ‘Ik had dit nog nooit gedaan’, zegt ze eerlijk. ‘Ik leer hier veel. Leuk, hoor. Ik loop niet zo gauw ergens binnen, maar hier wilde ik graag aan meedoen.’

Een andere vrijwilliger zit achter een naaimachine en blijkt in haar werkzame leven professioneel naaister te zijn geweest. Echt álle niveaus qua handwerkervaring zijn vertegenwoordigd. 

Motivatie voor deelname

Net gepensioneerd, iets zinnigs willen doen, graag handwerken, maar ook ergernis over het slavernijverleden. Al deze factoren spelen een rol bij de beslissing om mee te doen aan Draden van ons Nederlandse slavernijverleden. ‘Er zijn veel dingen heel erg fout gegaan en  dat moet onder de aandacht worden gebracht. Dit is één manier’, merkt een deelnemer krachtig op. 

‘Mijn verleden speelt een rol. Ik kom uit een land met een koloniaal verleden, maar ik had een speciale reden om mee te doen. Kort voordat ik over dit project hoorde, bleek dat ik kanker had. Met mijn deelname aan dit project wil ik iets achterlaten’, zegt een andere vrouw. Op dat moment kon je even een speld horen vallen in het atelier van Stunt. 

Leren en ontmoeten

Wat is vilten? Het begint met het uittrekken van wol. De harige substantie wordt in een patroon op een lap stof gelegd, wat de nodige tijd in beslag neemt. Daarna wordt er heet water met een wasmiddel zoals groene zeep aan toegevoegd. Tot slot moet in dit resultaat op een bepaalde manier worden gewreven, zodat er een lap stof ontstaat. Ook deze techniek wordt gebruikt in het wandkleed. Voor veel deelnemers nieuw, maar onder leiding van Funda draaien ze er hun hand niet voor om. Een mooie ontwikkeling. Toch vindt begeleider Marieke iets anders veel belangrijker. ‘Dat mensen elkaar ontmoeten en leren kennen.’

Veel groepen komen elke week bijeen op dezelfde locatie. Het is altijd een verrassing wie en hoeveel mensen er arriveren, maar de motivatie is er niet minder om. Er wordt met toewijding vol saamhorigheid gewerkt aan het wandkleed. Op het gebied van samen aan iets werken, iets nieuws leren en elkaar ontmoeten is het project nu al meer dan geslaagd. 

Groningen

Alles begon in Groningen. In 2021 wilde de Stichting Groninger Kerken aandacht besteden aan het slavernijverleden in de vorm van de manifestatie Bitterzoet Erfgoed. Richard Buitenzorg werd gevraagd om curator te worden. Inmiddels is hij initiatiefnemer en projectleider van wat is uitgegroeid tot Draden van ons Nederlandse slavernijverleden. ‘Ik zocht een manier om de Groningers bij Bitterzoet Erfgoed te betrekken via iets wat ze leuk vinden. Toen kwam ik op het idee van het wandkleed, geïnspireerd op het tapijt van Bayeux.’ (Dit tapijt is een borduurwerk van 70 meter lang en 50 centimeter hoog. Het is een weergave van de Slag bij Hastings in 1066. De opdrachtgever was bisschop Odo van Bayeux, halfbroer van Willem de Veroveraar, red.). 

‘De kerk heeft een belangrijke rol gespeeld in de economie van de slavernij’

Het wandkleed in Groningen is een ontwerp van Hedy Tjin. Dit is inmiddels af, net als het exemplaar in Utrecht. ‘Er is veel animo om mee te doen. In Groningen ging het om meer dan 400 mensen. In Overijsel en Zeeland zijn de kleden naar verwachting medio april af. Ik vind alle ontwerpen bijzonder, maar dat van Zuid-Holland heeft iets heel speciaals. Onder andere door het glas-in-lood effect in bepaalde objecten. Het is een verwijzing naar kerkramen, want veel slaven vonden steun in hun geloof. Onder andere het christelijk geloof. De kerk heeft een belangrijke rol gespeeld in de economie van de slavernij. Zowel de katholieke als de protestantse kerk hebben onderzoek laten doen naar deze rol.’

Andere inzichten

Heel veel families en organisaties hebben een aandeel gehad in de economie rond de slavernij. De deelname aan dit project zet sommige deelnemers aan de wandkleden aan het denken. ‘Ik bezocht een workshop in Vianen, Utrecht, en raakte met een dame in gesprek. Ze vertelde dat ze nog niet zo lang in Vianen woonde, maar er bijna niemand kende. Later sprak ik haar weer. Ze kwam uit Noord-Holland en had vaak langs landhuizen aan de Vecht gefietst. Nu kende ze de geschiedenis van onder andere Slot Zuylen wat beter, want de eigenaren waren betrokken bij slavernij. Dat wist ze door deel te nemen aan dit project. Door hun deelname komen sommige mensen tot andere inzichten.’

Ricardo Buitenzorg vindt het prettig dat dit project een groot en gevarieerd publiek bereikt. ‘Er doen mensen mee uit de Cariben, Suriname, Indonesië, Turkije, Polen, veel expats en ook witte mensen van wie de familie al generaties in Nederland woont. Het is altijd mooi om na afloop te merken wat het de deelnemers heeft gebracht.’

Vuisten

In het ontwerp van Marcos Kueh voor Zuid-Holland zitten onder andere twee vuisten verwerkt. Die staan symbool voor de (innerlijke) kracht van de slaven, maar ook hun strijd tegen de economie rondom de slavernij en de veerkracht van de voormalige tot slaafgemaakten.

‘Er zijn vele sporen van het slavernijverleden’

Er is tijdens de slavernij ontzettend veel gebeurd waar de meeste mensen geen weet van hebben. De bewustwording van de gezamenlijke geschiedenis is niet voor niets een belangrijk onderdeel van dit project. Daarnaast is het een reminder voor zaken waar niet iedereen erg in heeft. Neem de Gouden Koets. Deze koets, voor veel liefhebbers van het Koninklijk Huis een icoon, is de laatste jaren omstreden. ‘Op het omstreden paneel, getiteld Hulde der Koloniën, is een zittende witte vrouw afgebeeld aan wie meerdere, deels knielende mensen van kleur goederen aanbieden. Het is een allegorie die de relatie verbeeldt tussen Nederland en de gekoloniseerde gebieden in het oosten en het westen.’ 

Bewustwording van de koloniale slavernijgeschiedenis, teruggebracht tot lokale geschiedenissen. Dat is een van de doelen van dit project. ‘Er zijn vele sporen van het slavernijverleden, waarvan mensen zich steeds meer bewust worden. Het gaat veel verder dan het grote verhaal over de slavernij op plantages in de west.’

Wanneer het volledige wandkleed van Zuid-Holland te zien zal zijn, is nog niet bekend. Wel staat vast dat het te zijner tijd eerst wordt getoond in de Grote Kerk in Den Haag. De Oude Kerk in Delft en de Laurenskerk in Rotterdam zijn ook geïnteresseerd.

Meer informatie: www.dvons.n