Elke maand gaat De Kanttekening in gesprek met vluchtelingen, statushouders en nieuwkomers in Nederland. Hoe zijn ze hier gekomen? En hoe hebben zij hun nieuwe leven in Nederland opgebouwd? Deze maand: Mostafa Elabbasy.

Van oorsprong komt Mostafa uit Egypte, maar hij waagde de overtocht naar Italië. Hij begon in dat land met werk als illegale afwasser en vertrok met een universitaire graad in de politieke wetenschappen.

Weg uit Egypte

In zijn autobiografie Illegaal, op zoek naar een thuis, vertelt Mostafa Elabbasy zijn verhaal. Je krijgt een kijkje in de keuken van het (corrupte) dagelijks leven in Egypte. Daarnaast gaat een groot deel van het boek over zijn tijd als ‘illegale’ migrant in Italië. Ondanks alle ontberingen, zéker onderweg van Egypte naar Italië, zal hij nooit spijt krijgen van zijn vertrek.

‘Ik haat corruptie’, vertelt Mostafa. ‘Een van de vele redenen waarom ik Egypte wilde verlaten is de wijdvertakte corrupte. De bevolking is ingedeeld in een onzichtbaar klassenstelsel. Rijke mensen krijgen alles voor elkaar. Hoe gewoner je bent, hoe minder dat geldt.’

Met een Egyptisch paspoort kun je niet zomaar eventjes naar het buitenland. Naar de luchthaven gaan en een ticket naar bijvoorbeeld Amsterdam kopen is er niet bij. ‘In de jaren vijftig en zestig kon dat nog wel. Veel mensen verlieten Egypte onder het mom van toerisme. Later waren er twee keuzes. Je kon voor 10.000 euro een toeristenvisum aanvragen. Dat was de prijs toen ik in 2008 vertrok. Die visa worden niet zomaar verstrekt. De overheid kijkt naar je situatie. Voor leden uit een rijke familie, die bijna ieder jaar met vakantie gaan, is het makkelijker. Door hun gedrag bewijzen ze dat ze weer terugkeren. De tweede optie is dat je voor 5.000 euro een overtocht koopt op een ‘doodsschip’. Aan die reis kleven veel gevaren. In de praktijk brengen mensen dat geld vaak bij elkaar met hulp van hun familie.’

Mostafa wilde zijn grote droom najagen: politieke wetenschappen studeren

Mostafa was 23 jaar bij zijn definitieve vertrek uit Egypte. Hij had natuur- en scheikunde gestudeerd in Caïro, waar hij al met corruptie was geconfronteerd. In Egypte zijn er op de universiteit vaak weinig contacten tussen docenten en studenten. Een uitzondering hierop vormen de studenten boeken verkopen die de docenten hebben geschreven en die voor opleidingen tot de verplichte literatuur behoren. Als dank hiervoor kunnen zij rekenen op uitmuntende cijfers. ‘Maar er zijn ook studenten die hun hoge cijfers echt zelf hebben gehaald, hoor’, verzekert Mostafa.

Tijdens zijn studie kreeg Mostafa van iemand uit rijkere kringen een tijdelijke baan aangeboden. Bij de Rode Zee werden toeristendorpen gebouwd en daar waren extra werkkrachten nodig. ‘Ik wist niet wat me overkwam. Er was amper elektriciteit, geen televisie, geen stromend water en we mochten het bouwterrein niet af, uit angst dat we vrouwelijke badgasten uit het Westen zouden lastigvallen. Wat me vooral trof, was dat niemand hiertegen in verzet kwam. Deze ervaring was voor mij een keerpunt, een eyeopener. Ik moest hier weg.’

Aan de overtocht naar Italië kleefden veel risico’s. Mostafa was onderweg erg ziek en dacht dat zijn leven voorbij was, maar uiteindelijk liep het avontuur goed af. Zijn doel ontleende hij aan een uitspraak van de schrijver Paulo Coelho: ‘op zoek naar je persoonlijke succesverhaal’. Mostafa wilde zijn grote droom najagen: politieke wetenschappen studeren. ‘Ik studeerde aan de Al Azhar Universiteit in Caïro. Daar bestond deze studie niet.’

Gemene restauranthouder

‘Ik ben nooit illegaal in Nederland geweest’, vervolgt Mostafa. ‘In Italië is het iets makkelijker illegaal verblijven dan hier. Dat komt omdat zwart werken daar eenvoudiger is. Je komt dus in Italië sneller aan werk dan in Nederland. ‘Illegale’ migranten worden er bordenwasser, werken in keukens, zijn hovenier. Sommige mensen uit de Egyptische gemeenschap in Italië waren bereid om je aan een baan te helpen. Migranten onder elkaar zijn zo vriendelijk niet. Je ambitie kan je blootstellen aan vijandigheid. Je drive en vastberadenheid kunnen je in ernstige problemen brengen bij degenen die verandering willen tegenhouden.’

Wat Mostafa hiermee bedoelt, is dat je als ‘illegaal’ in Italië verblijvende migrant geen probleem hebt met andere migranten als je de ambitie hebt om voor altijd eenvoudig werk te blijven doen. Bovendien integreert een groot deel van de Egyptische gemeenschap in Italië volgens hem niet. Ze mengen amper met de Italiaanse bevolking en sturen hun kinderen naar school in Egypte. Dat was voor Mostafa iets nieuws.

‘Ik was pas 23 jaar en wist niet goed wat me te wachten stond. Als je ergens illegaal verblijft, ben je extra kwetsbaar. Dat had ik me niet gerealiseerd, totdat ik merkte hoe je vaak behandeld werd. Ik arriveerde in 2008. In 2009 brak de economische crisis uit. Net als veel andere Egyptenaren zonder verblijfsstatus, werkte ik in de horeca. Die branche kreeg het moeilijk omdat mensen bezuinigden op buiten de deur eten. Daarom werden de Egyptenaren vervangen door Bengalen die grotendeels hetzelfde werk deden.’

Om Italiaans te leren, wat Mostafa graag wilde, moest je een verblijfsstatus hebben, maar nadat hij verteld had dat hij in Egypte aan de universiteit had gestudeerd, werd er een uitzondering voor hem gemaakt. Toen hij een tijdje in Italië was, werkte hij voor een restauranthouder die zich vaak ronduit gemeen gedroeg. De man riep in een vol restaurant naar hem dat hij een ‘cretino’ was. Omdat Mostafa Italiaans aan het leren was, mocht hij van zijn baas af en toe informeren wat bepaalde woorden betekenden. Zo leerde hij dat cretino zoiets betekent als ‘idioot’. Toen Mostafa dat ontdekte, was voor hem de maat vol. Hij vertelde de restauranteigenaar waar het op stond: ‘Ik heb in mijn eigen land scheikunde en natuurkunde gestudeerd en hoewel ik slechts twee jaar in uw land woon, spreek ik uw taal en oefen ik uw beroep uit. Denkt u nu nog steeds dat ik een idioot ben?’

‘Ik kwam tot de conclusie dat ik me niet meer thuis voel in Egypte’

‘Geweldig fietsland’

In 2009 veranderde de wet in Italië. Als je kon aantonen dat je drie jaar in Italië was, dan kon je legaal in het land blijven wonen. Natuurlijk moest je dan wel aan bepaalde voorwaarden voldoen en je werkgever moet een verklaring tekenen. Ondanks alles wat er was gebeurd, deed de restauranthouder dit. Zodra hij een status had, meldde Mostafa zich aan bij de universiteit om zijn droom waar te maken. ‘Mijn diploma betekent niet alleen een academische prestatie, maar is een getuigschrift van mijn zoektocht naar mezelf.’

Uit zijn boek blijkt dat hij tijdens zijn studietijd goed integreert in de Italiaanse samenleving. Hij gaat om met studenten van verschillende nationaliteiten. Iemands karakter is voor Mostafa belangrijker dan uit welk land iemand komt.

Op een dag ging Mostafa terug naar Egypte. Inmiddels had de januarirevolutie van 2011 plaatsgevonden. Het land was veranderd. Minder corrupt? ‘Nee, het was juist veel erger’, vertelt hij. ‘Bovendien kwam ik tot de conclusie dat ik me niet meer thuis voel in Egypte. Sindsdien ben ik er nog verschillende malen geweest, maar ik ga niet ieder jaar terug.’

Na twaalf jaar in Italië overwoog Mostafa om naar Duitsland te gaan. Die plannen veranderden nadat hij een Nederlandse ontmoette – de liefde van zijn leven, vertelt hij. Daarom woont hij sinds vier jaar hier. Hij vindt Nederland een prettig land en vooral ook een geweldig fietsland, in tegenstelling tot Italië. Eén ding betreurt hij echter: ‘Een deel van de migranten – niet allemaal – neemt de corrupte uit het land van herkomst mee naar het nieuwe land. Dat is jammer. Het valt me ook op dat veel migranten de politiek in Nederland totaal niet volgen. Ze weten amper wat er speelt. Zo wil ik niet leven. Ik heb er bewust voor gekozen om in een ander land opnieuw te beginnen. Dan moet ik me ook informeren over wat daar gebeurt. Omdat ik via Italië naar Nederland ben gekomen, krijg ik weinig hulp van de overheid. Ergens vind ik dat niet erg. Ik wil niet bij alles hulp ontvangen, zoals in Italië wel gebeurde. De slachtofferrol past niet bij mij.’

‘De lelijke cafetaria’

Toen hij 32 was en nog woonde in Italië, kreeg Mostafa een depressie, die veroorzaakt was door medicijnen die hij gebruikte. Schrijven hielp hem om hier weer uit te komen: hij schreef meerdere boeken en korte verhalen. Onlangs verscheen, in eigen beheer, zijn autobiografie.

Een andere liefde van Mostafa, en van zijn Nederlandse geliefde, is koken. Momenteel werkt hij opnieuw in een restaurant en zijn wens is om ooit zelf een restaurant te hebben. ‘Alleen moet ik daarvoor de samenleving nog iets beter leren kennen. Ik ben ook bezig mijn boeken, die ik in het Arabisch heb geschreven, te vertalen naar het Nederlands. Op dit moment ben ik Bardi Bruti aan het vertalen – wat vrij vertaald ‘de lelijke cafetaria’ betekent.’

–

Illegaal, de autobiografie van Mostafa Elabbasy, is in eigen beheer uitgegeven en online te koop.