Op het literatuurfestival Read My World in de Amsterdamse Tolhuistuin gaat het veel over inclusiviteit, rechtvaardigheid en de bezuinigingen in de culturele sector. ‘Ik stel me elke dag een betere wereld voor.’
‘Hoe voelt het om in Amsterdam te zijn?’, vraagt moderator Jennifer Muntslag van literatuurfestival Read My World aan haar Braziliaanse gasten. Het thema dit jaar is such a beautiful spell, zo’n mooie betovering.
‘Deze mensen zijn grote namen hoor in Brazilië’, zegt Muntslag tegen het publiek in cultuurcentrum de Tolhuistuin. ‘Hoe voelt het om te landen in Amsterdam? Jullie landen nog steeds neem ik aan’, lacht ze.
‘Ik denk dat het heel waardevol is om hier samen te komen. Als een grote familie en als mensen die waarlijk geloven in verandering’, zegt de visueel artiest Ventura Profana. Schrijver en vertaler Tatiana Nascimento, houdt het kort, omdat ze erg moe is. ‘Goedenavond allemaal, ik ben zo blij om veel niet-witte gezichten en dus zwarte en bruine mensen te zien’, zegt ze. Een antwoord waar zijzelf en de zaal om moeten lachen. ‘Het is prachtig hier, maar de kou is niet te harden.’
Een echte indiaan
De inheemse transgender Uyra brengt de zaal in vervoering met een filmpje. Daarin figureert ze als een ‘lopende boom’ in een industrieel gebied midden in de bossen van de Amazone. Aan de bewoners van dat gebied vertelt ze over hoe het is om een ‘indiaan’ te zijn. ‘Is ze wel een echte indiaan?’, wordt haar steeds gevraagd. Ze vertelt over de uitwissing van haar volk, maar ook over de natuur.
‘Ik denk dat negen van de tien mensen een andere toekomst wil, zegt Uyra na afloop tegen de toehoorders. ‘Bijna iedereen wil geboren worden in een nieuwe wereld en slaapt om de volgende wakker te worden met een beter gemoed. Ik wel in ieder geval. Ik stel me elke dag een betere wereld voor.’
‘De wereld waarin we leven heeft niks te maken met de wereld van onze dromen’, zegt ze in een zaal die steeds stiller wordt naarmate ze verder spreekt. ‘Die is gebouwd op de gedachte dat dit nou eenmaal de mensheid is. Het is een wereld die volledig gebaseerd is op geweld.’
Duizenden genocides
Uyra lijkt het gevoeligste punt voor het laatst te hebben bewaard. ‘We hebben genocides die erkend worden, zoals de Holocaust. Maar we hebben ook genocides die plaatsvinden, maar die je niet zo mag noemen, zoals de duizenden genocides in Afrika en Amerika. Als deze verhalen worden verborgen en vergeten, dan is dat zodat de schuldigen een comfortabel leven kunnen leiden.’
Voor de slachtoffers is dat uiteraard een ander verhaal, benadrukt ze. ‘Als we echt een andere toekomst willen voor onszelf en onze kinderen, dan is het belangrijk om na te gaan wat er tot nu is gebeurd.’
De zaal is compleet overrompeld en laat dat horen met luid applaus. De eerste betovering van het literatuurfestival heeft zeker plaatsgevonden. En hoe.
Eerder die avond sprak de Kanttekening met drie vaste gasten van Read My World: uitgever Jurgen Maas, journalist Naeeda Aurangzeb en oprichter Willemijn Lamp. Wat doen zij hier en wat is hun boodschap aan de culturele sector die te maken krijgt met de bezuinigingen van het kabinet?
‘Ik kom hier de wereld lezen’, zegt Jurgen Maas lachend. ‘Ik wil jouw wereld lezen, mijn eigen wereld lezen, maar vooral ook een andere wereld lezen. Dit jaar is het thema Brazilië, waar ik heel weinig van afweet. Het mooie aan dit festival is dat je nieuwe stemmen kunt horen.’
Hij vertelt over de Palestijns-Belgische dichter Fatena al-Ghorra, die ook zal optreden tijdens het festival en wiens nieuwe boek hij zal uitgeven. ‘Ze was na vijftien jaar op familiebezoek in Gaza, toen de hel daar losbarstte. Pas na weken kon ze samen met haar hoogbejaarde ouders uit Gaza vluchten. Daar schrijft ze nu een brievenboek over.’
Maas denkt dat er moeilijke tijden aanbreken in de culturele sector door de bezuinigingsplannen van het kabinet. ‘Het belangrijkste is dat je vecht, je mond opentrekt.’
Vriendinnen van kleur
Journalist en schrijver Naeeda Aurangzeb is ook een vertrouwd gezicht bij Read My World. ‘Hier heerst een fijn thuisgevoel. Ik heb altijd weer interessante gesprekken, gesprekken die ik normaal ook met vriendinnen van kleur voer als we samen zijn. Dat kan hier met z’n allen op een podium.’
De negativiteit rondom cultuur vanuit Den Haag houdt ze op een afstand. ‘Weet je, er zijn vaker subsidierondes geweest, waarvan we dachten: nu stopt alles. Maar ik ben een optimist. Je kunt bepaalde subsidies niet zomaar terugdraaien. Over vier jaar zijn er hopelijk weer andere mensen aan de macht.’
Ze denkt niet dat ze te optimistisch is. ‘Ik ben opgegroeid in een tijd en in gemeenschappen waar geen geld was. Wij kregen geen subsidie om allerlei mooie projecten te doen. Toch lukte het ons. We zorgden er samen voor.’ Aurangzeb maakt zich wel zorgen dat literatuur een luxe wordt die niet iedereen zich kan veroorloven. ‘De tweedeling in de maatschappij wordt groter en groter.’
‘Over vier jaar zijn er hopelijk weer andere mensen aan de macht’
Ze heeft nog een laatste opmerking over de etnische samenstelling van festivals. ‘Ik ben heel vaak bij literaire events, ook in grote steden, waar ik vaak de enige niet-witte persoon ben. Dan denk ik: het meeste geld gaat naar grote witte festivals, het bedrag wat naar gekleurde, inclusieve festivals gaat is minimaal. Bij een grote kaalslag in de cultuur, maak ik mij zorgen om kleinere festivals.´
Wat is het geheim van het multiculturele Read My World? ‘Het is een uitnodiging om jouw en mijn wereld te begrijpen’, legt oprichter en creatief directeur Willemijn Lamp uit. ‘Het draait om ontmoetingen tussen mensen. In boeken en gedichten, maar ook met een drankje in de hand.’
Ze heeft geen goed woord over voor het kabinet dat de culturele sector aanpakt met btw-verhogingen op boeken en kaartverkoop, maar ze wil positief blijven. ‘We moeten als sector steeds meer onze eigen broek ophouden. Dat kunnen we alleen als we ons werk laten steunen door loyale gemeenschappen.’
Ze begrijpt dat het lastig is voor groepen die niet kapitaalkrachtig zijn, maar stelt daar het ‘culturele kapitaal’ van solidariteit en gemeenschapsvorming tegenover. ‘We worden in een hoek gedreven, maar samen optrekken is de remedie’, denkt zij. ‘Wie de deuren sluit voor de wereld, moet niet raar opkijken als de wereld ons op een dag ook buitensluit.’
