De Universiteit Utrecht schrapte in november diverse talenopleidingen. Intussen bezuinigt het kabinet ruim een miljard op hoger onderwijs – hierin gesteund door oppositiepartijen CDA, ChristenUnie, SGP en JA21. Een rampzalig besluit, betoogt docent Duits Erik Kuit.

Deze maand sloot het kabinet met vier oppositiepartijen een akkoord over een bezuiniging van ruim een miljard op hoger onderwijs. De ophef hierover zorgt ervoor dat we een andere maatregel bijna dreigen te vergeten. Enkele weken geleden kwam prof. Anton Pijpers, voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Utrecht, met het besluit om zes studies te schrappen: naast Duits en Frans worden de opleidingen Islam, Arabisch, Italiaans, Keltisch en Religiewetenschappen opgeheven.

Na decennialange bezuinigen krijgt het talenonderwijs opnieuw harde klappen. In onze multiculturele samenleving is kennis van elkaars taal en cultuur niet alleen een rijkdom: het is essentieel voor wederzijds begrip. Taalonderwijs is het bindmiddel van onze maatschappij. Het biedt de mogelijkheid om met elkaar te communiceren en ons in de ander te verplaatsen. Om nieuwsgierig te zijn naar het andere perspectief. De nieuwsberichten van afgelopen weken hebben bewezen dat dit belangrijker is dan ooit.

De Universiteit schrapt hiermee de opleiding in de grootste taal van Europa: Duits. Mogelijk wordt Duits geïntegreerd in andere studies. Als dit plan doorgaat, dan betekent dit kwaliteitsverlies. Veel specifiek Duitstalige vakken kunnen niet meer aangeboden worden, met een verwatering van de inhoud van die studies tot gevolg. Resultaat: minder aanmeldingen van studenten. Duits moet daarom blijven als zelfstandige vakgroep.

Het besluit van Pijpers is onbegrijpelijk, in een tijd met een te kort aan leraren Duits dat inmiddels tot recordhoogte gestegen is. In 2022 waren er 590 vacatures. Het bedrijfsleven schreeuwt om werknemers met kennis van de Duitse taal. Ongeveer 80 procent van onze handel drijven we met Duitsland. Taleninstituten kunnen de vraag naar Duitse taalcursussen nauwelijks aan.

Ik roep Pijpers op om zijn zijn besluit tot sluiting van de talenstudies terug te draaien

Recentelijk kwam de onderwijsinspectie met een rapport met zorgwekkende resultaten over de leerprestaties van Nederlandse leerlingen. Eerder onderzoek uit 2022 laat zien dat het niveau van de leesvaardigheid gedaald is. Vanwege die situatie is het van belang dat er extra geïnvesteerd wordt in talen en vakken waar de leesvaardigheid verbeterd wordt.

Feit is dat met het wegbezuinigen van opleidingen in onze grootste Europese talen, de aanmeldingen voor deze studies nog verder zullen afnemen. Pijpers creëert een sterfhuisconstructie voor het moderne vreemdetalenonderwijs. Frans en Duits dreigen hiermee definitief van het lesrooster op de middelbare scholen te verdwijnen.

Aan de andere kant zullen onderwijsbestuurders het niet in hun hoofd halen om een studie als wiskunde op te heffen, als het aantal aanmeldingen te gering is. Ik roep Pijpers daarom op om zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen en zijn besluit tot sluiting van de talenstudies terug te draaien.

Dit haperende opleidingsaanbod vormt bovendien een bedreiging voor de kwaliteit van het onderwijs. Daarom roep ik minister Eppo Bruins (Onderwijs) als eindverantwoordelijke op om een nationaal reddingsplan op te stellen.

Met bezuinigingen geeft de politiek het signaal af dat talen niet zo belangrijk zijn. Dit houdt verband met hardnekkige beeldvorming over vreemde talen, namelijk dat alleen kennis van het Engels voldoende is voor een internationale carrière. Ik zeg tegen de overheid: laat de inhoudelijke noodzaak van het aanbieden van verschillende talen zien. Vertrouwen is het fundament voor goede internationale economische en diplomatieke relaties. Met kennis van taal en cultuur kun je duurzame relaties opbouwen. Kunstmatige intelligentie en vertaalcomputers kunnen dit niet vervangen.

Er moet mijns inziens een ‘nationaal reddingsplan’ komen. Zorg voor een gezond bekostigingsstelsel in het hoger onderwijs. Informeer leerlingen beter over hun profielkeuze. Start een nationaal wervingsplan om zij-instromers en talenstudenten te overtuigen docent te worden. Zorg ervoor dat de bezuinigingen teruggedraaid worden en maak een beter bekostigingsstelsel.

Het huidige markteconomische denken is gebaseerd op vraag en aanbod. Financieel sterke opleidingen worden tegen economisch zwakke opleidingen uitgespeeld. Voor de universiteit, een organisatie met een maatschappelijke verantwoordelijkheid, is deze bekostiging onwenselijk. Financieel sterke opleidingen immers, kunnen financiële tegenvallers makkelijker opvangen. Het aanbod van universitaire studies mag niet afhangen marktwerking.

Ook moet de overheid zorgen voor betere informatie over de profielkeuze van leerlingen. Uit onderzoek van de Universiteit Amsterdam uit 2018 blijkt dat de landelijke campagne Kies exact succesvol geweest is. Aanmeldingen voor deze studies zijn afgelopen jaren flink gestegen. Overheidscampagnes kunnen een positieve invloed uitoefenen op de profielkeuze van leerlingen. Het zal goed zijn ervoor te zorgen dat leerlingen meer ruimte krijgen om Duits in hun profiel te kiezen – en neem Duits en Frans in alle profielen op. Laat leerlingen zien dat je met talen niet alleen leraar kunt worden. Op het gebied van internationale betrekkingen en handel is talenkennis essentieel. Bij veel vervolgstudies zijn talen onmisbaar.

Daarom ben ik voor structureel investeren. Begin bij de begeleiding van aankomende leraren. Faciliteer talenstudenten met beurzen, zodat het voor hen financieel mogelijk wordt om een overstap te maken. Door de nieuwe geopolitieke situatie zijn we aangewezen op onze Europese buren Frankrijk en Duitsland. Contact begint met het verdiepen in elkaars cultuur.