Moslims moeten hun blikveld verruimen en vrij en onbevangen naar de islam durven kijken. De ramadan als maand van bezinning biedt hun daarvoor de ruimte. Uitgerekend nu kunnen zij zich afvragen waarom niet-moslims op allerlei terreinen, met name op het gebied van technologie en wetenschap, vooruitgang boeken en zij niet. Wie dat doet komt, net als ik, tot de conclusie dat het de hoogste tijd is voor een islamitische renaissance.

Een verklaring voor dit achterblijven, is dat de islam zich onvoldoende vertaalt naar de moderne tijd. Die vertaling is absoluut noodzakelijk en zeker mogelijk. De belangrijkste randvoorwaarde daarbij is de vrijheid van gedachte. Helaas staat die ook hier onder druk. Maar dat mag geen rem zijn voor moslims om kritisch na te gaan in hoeverre hun interpretatie en beoefening van de islam in lijn zijn met de voorwaarden en vereisten van deze tijd.

Sommige aspecten van de islam kunnen nooit of te nimmer veranderen, andere zijn aan de huidige tijd en omstandigheden aan te passen. Ik mis eigentijdse denkers en onderzoekers die de balans weten te vinden tussen dat wat onwrikbaar vaststaat en dat wat herzien dient te worden. Broodnodig zijn de mensen die de islam in moderne termen kunnen presenteren.

Als we teruggaan in de tijd en kijken naar de eerste vijf eeuwen van de islam, te beginnen in het jaar 632 – de periode na de profeet Mohammed –, dan zien we dat er juist toen veel van zulke mensen waren. Er heerste een grote vrijheid van denken. In een dergelijk klimaat kunnen wijze geleerden en denkers verschijnen, en dat gebeurde ook. Er ontstond een renaissance van de islam, een glansrijke periode, vergelijkbaar met dat wat Europa en Noord-Amerika vandaag de dag doormaken.

In de hedendaagse wetenschap gelden uitsluitend empirische bewijzen en feiten. Er is geen of nauwelijks plaats voor het geloof, noch voor immateriële of spirituele aspecten. Moslims hebben weinig interesse in zo’n manier van wetenschap bedrijven. En dat is een forse belemmering voor de vooruitgang van de vele moslimgemeenschappen.

Want waar zijn toch die islamitische geleerden? Waar zijn de mannen en vrouwen die voor een nieuwe islamitische renaissance kunnen zorgen?

Broodnodig zijn de mensen die de islam in moderne termen kunnen presenteren

Hoe ik zo’n renaissance voor mij zie? Als een periode waarin de menselijke waarden herontdekt worden. Als een periode waarin de mensen zich weer tot universele ethische waarden wenden. Als een periode waarin despotische regimes en tirannieke bestuurders ter discussie worden gesteld, en misschien zelfs aan de kant gezet. Als een periode waarin de mensen proberen door te stoten naar een open en inclusieve samenleving, waarin iedereen meetelt en meedoet.

Er zijn nog meer voorwaarden waaraan deze renaissance moet voldoen: de opleving van kunst en wetenschap, een nauwkeurige bestudering van het leven en de kosmos, de ontwikkeling en verbreiding van liefde voor de waarheid, een passie voor onderzoek en het met nieuwe charme verwoorden van de onmisbaarheid van religie – en dat alles op een manier die relevant is in de hedendaagse context.

Vraag ik te veel? Misschien. Maar toch moet mij nóg iets van het hart. Sommigen rukken de islamitische bronnen uit hun verband en maken die vervolgens dienstbaar aan geperverteerde ideologieën. Anders gezegd: aan niets en niemand ontziende geweldpleging. Dat moeten moslims actief bestrijden. Zij moeten zonder aarzelen tegenwicht bieden aan onbeschaafdheid en geweld.

Samen met vele anderen hoop ik dat er spoedig bevoegde en bekwame mensen een intellectuele wederopbouw van de islam realiseren. Dat zij zich met een sterk verantwoordelijkheidsbesef specialiseren in verschillende takken van de wetenschap. Dan ontstaat een nieuwe islamitische renaissance. De moderne tijd verlangt er hartstochtelijk naar.