Wat de verkiezingsuitslag duidelijk heeft gemaakt, is niet alleen de grote maatschappelijke onvrede met de huidige politiek. Maar ook de enorme kloof tussen beleidsmakers en wetenschappers aan de ene kant en de burgers aan de andere kant, vindt milieukundige Arjan Otten.

De kiezer heeft gesproken en de democratie heeft haar werk gedaan. De BBB heeft een verpletterende overwinning behaald. De omgekeerde vlaggen worden weer recht gehangen, maar daarmee zijn de crises waarin we zitten niet opgelost. Deze week verscheen het zoveelste alarmerende rapport van het VN-klimaatpanel IPCC. Maar de crises zullen niet worden opgelost met nog meer beleid of nog meer wetenschappelijke publicaties. Daarom mijn oproep: kom uit de provinciehuizen, verlaat de ivoren torens van de wetenschap en ga de dialoog aan met de samenleving.

Een voorbeeld. Afgelopen week was ik op cursus in IJsselstein. In de lunchpauze liepen we met de cursusleider door het historische centrum van het stadje. We hadden het over de politiek, de verkiezingen en natuurlijk over het weer. Het was tamelijk fris en de cursusleider merkte terloops op dat hij het niet erg zou vinden wanneer het drie graden warmer zou worden in Nederland. Er werd een beetje instemmend geknikt. Niemand leek zich te realiseren wat drie graden opwarming van het klimaat betekent. Wetenschappers wijzen niet voor niets op de grote risico’s voor onze bestaanszekerheid op aarde bij een opwarming van meer dan anderhalve graad. Dit wordt nog eens bevestigd in het net uitgekomen VN-klimaatrapport, wat een synthese is van maar liefst tienduizenden onderliggende wetenschappelijke artikelen.

Anderhalve graad opwarming wordt gezien als een kritieke grens, omdat het risico dat gevaarlijke kantelpunten in het systeem worden bereik daarna sterk toeneemt. Voorbeelden van kantelpunten zijn de dooi van de permafrostgebieden in bijvoorbeeld Siberië, het afsterven van de koraalriffen en de regenwouden en het smelten van de ijskappen. Dit versnelt niet alleen de klimaatverandering, het zorgt er ook voor dat het onomkeerbaar en oncontroleerbaar wordt. Met rampzalige gevolgen. De ijskappen van Groenland en Antarctica zijn enorm en als die slechts tien procent van hun ijs verliezen, zal de zeespiegel wereldwijd al met meer dan zes meter stijgen. De inschatting is dat we twee meter zeespiegelstijging in ons land nog wel aankunnen met verhoging van onze dijken en pompcapaciteit. Wordt het meer dan zullen we IJsselstein waarschijnlijk op moeten geven.

De biodiverse akkers en graslanden van weleer hebben plaatsgemaakt voor monoculturen van mais en Engels raaigras

Dan de stikstofcrisis. Er is de afgelopen ruim vijftig jaar een overweldigende hoeveelheid wetenschappelijk bewijs opgebouwd over de oorzaken van de achteruitgang van de biodiversiteit. De stikstofuitstoot uit de landbouw is daar onomstotelijk een belangrijke oorzaak van. Dit hangt samen met de wijze waarop we het land, de bodem en het water zijn gaan gebruiken. Intensivering en schaalvergroting van de landbouw zijn al decennialang belangrijke de drijvende krachten daarachter. De biodiverse akkers en graslanden van weleer hebben plaatsgemaakt voor monoculturen van mais en Engels raaigras. Dat dit systeem tegen de grenzen van haar bestaan oploopt, is al veel langer duidelijk. Cynisch genoeg, was er een uitspraak van de Raad van State voor nodig om dit te bevestigen. De verstoorde balans tussen landbouw en natuur moet worden hersteld. Die opgave blijft bestaan, ook nu de BBB de touwtjes in handen heeft. De vraag is alleen hoe?

Niet door boeren te onteigenen, als het aan de BBB ligt. Maar hoe dan wel? Het landelijk gebied staat aan de vooravond van een grootschalige transitie. Tenminste, dat is de bedoeling van het Nationaal Programma Landelijke Gebied (NPLG). Het gaat om veel meer dan stikstof alleen. Er liggen ook grote opgaven op het gebied van klimaat, energie, water en biodiversiteit. De provincies staan aan de lat om het programma vorm te geven en uit te voeren. Nu is het zo dat transities en systeemveranderingen meestal niet van de ene op de andere dag gerealiseerd worden. Met de BBB aan het roer zal het naar verwachting sowieso een stuk langer duren voordat de doelen van het NPLG gerealiseerd zijn. Maar dit biedt ook kansen om met elkaar het gesprek aan te gaan.

Want als we één ding kunnen leren van de verkiezingsuitslag dan is het wel dat we in gesprek moeten met de mensen in ons land. Om het verhaal achter de crises te vertellen. En om te horen hoe de burgers erover denken. Dat is op de eerste plaats een taak voor onze gekozen volksvertegenwoordigers. Maar ik roep ook beleidsmakers en wetenschappers op om de dialoog met de samenleving aan te gaan. Niet dat dat nu niet gebeurt, maar veel te weinig. Het zou een kerntaak moeten worden van overheden en wetenschappelijke instellingen. De kloof tussen overheid en wetenschap aan de ene kant en de maatschappij – tenminste een aanzienlijk deel van maatschappij – aan de andere kant, is veel en veel te groot. En is daarnaast een voedingsbodem voor wantrouwen geworden.

Wetenschappers en beleidsmakers ergeren zich vaak groen en geel aan alle onzin die over klimaat, stikstof en natuur voorbijkomt op sociale media. Maar helaas worden veel mensen beïnvloed door deze desinformatie en nepnieuws. En niet eenmalig, maar elke dag weer. Door ‘slimme’ algoritmen, die ons steeds verder isoleren in onze sociale bubbel. De bekende fabeltjesfuik van Arjen Lubach. Totdat we op een ochtend wakker worden en constateren dat de BBB de Provinciale Statenverkiezingen heeft gewonnen en verreweg de grootste politieke partij in ons land is geworden.

Het wordt de hoogste tijd om uit onze bubbels te kruipen. Om de kloof te dichten en het vertrouwen terug te winnen, moeten wetenschappers en beleidsmakers veel vaker de boer op gaan. Naar discussiebijeenkomsten met bijvoorbeeld agrarische studieclubs, gastlessen op scholen en lezingen in buurthuizen of Rotaryclubs. Allons-y!

Arjan Otten schreef dit artikel op persoonlijke titel.