Op 4 mei herdenken Nederlanders elk jaar de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog met twee minuten stilte. Toch voelt die herdenking niet voor iedereen als een plek van gedeeld verdriet, vooral vanwege de genocide in Gaza. Daarom hebben een groep ambtenaren en creatievelingen ‘4 Mei Inclusief’ opgericht: een alternatieve herdenking die ook aandacht geeft aan onrecht van nu.

De Haagse VVD-fractievoorzitter Lotte van Basten Batenburg meende dat het ging om een initiatief van mensenrechtenorganisatie The Rights Forum, maar dat is niet juist. De initiatiefnemers, onder wie ambtenaren Jan Wouter Vorderman en Tessa Terpstra, benadrukken dat ze hun alternatieve herdenking op persoonlijke titel organiseren, niet namens hun werkgevers. Ze begonnen vorig jaar met een sit-in bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Daar ontstond uit gedeelde buikpijn over de situatie in Gaza de behoefte aan iets nieuws. Inmiddels is er een klein team van zeven mensen, voornamelijk vrouwen, dat de alternatieve herdenking organiseert.

Herdenken met een bredere blik

Waar de Nationale Herdenking volgens hen te veel vasthoudt aan ritueel en vaste categorieën, wil 4 Mei Inclusief juist ruimte scheppen voor iedereen die pijn en verdriet voelt — vroeger en nu. Ze herdenken slachtoffers van de Holocaust, van kolonialisme en slavernij, maar ook de slachtoffers van recente tragedies zoals Srebrenica en Gaza. ‘Herdenken is niet alleen terugkijken’, zegt ambtenaar Terpstra. ‘Het is ook actief stilstaan bij het leed van nu en de opdracht om ‘nooit meer’ in praktijk te brengen.’

‘We willen juist verbinden’

De keuze om Gaza specifiek te benoemen is geen toeval. De deelnemers voelen grote morele zorgen over de steun van Nederland aan Israël, te midden van wat zij zien als een voortgaande genocide op de Palestijnse bevolking. Toch benadrukken ze dat 4 Mei Inclusief geen Gaza-demonstratie is. Er worden bewust geen vlaggen getoond — niet van Palestina, niet van Israël, niet van politieke partijen. ‘We willen verbinden, van mens tot mens’, zegt Vorderman. ‘Geen labels, alleen gedeelde menselijkheid.’

Inclusiviteit en grenzen

De groep wil de herdenking niet beperken tot historische slachtoffers, maar ook hedendaagse vluchtelingen herdenken. Tegelijkertijd trekken ze grenzen: er moet een duidelijke link zijn met Nederland. Daarom zijn bijvoorbeeld de genocides op de Armeniërs, Jezidi’s en de Oeigoeren niet opgenomen in het programma, hoe schrijnend deze verhalen ook zijn.

Zwarte bladzijden uit de Nederlandse geschiedenis komen wel nadrukkelijk aan bod: de slavernijgeschiedenis, het koloniale geweld in Indonesië, de fouten rond Srebrenica. ‘Met herdenken leg je ook rekenschap af van je verleden’, zegt Terpstra. ‘Maar op de Dam wordt het verleden vaak bevroren. Dat voelt niet goed. ‘Nooit meer’ betekent iets voor nu.’

Reacties en tegenwind

Het initiatief krijgt veel positieve reacties, maar ook forse tegenwind. De organisatoren ontvangen regelmatig haatmail. Ze worden uitgemaakt voor ‘verkrachters van 4 mei’ en beschuldigd van het relativeren van de oorlogsslachtoffers. Toch laten ze zich niet uit het veld slaan. ‘We willen juist verbinden’, zegt Vorderman. ‘We sluiten niemand uit. Ook Joodse Nederlanders, zoals Hedy d’Ancona, doen mee.’

‘Veel mensen herkennen zich niet in de officiële herdenking’

De initiatiefnemers hebben nadrukkelijk contact gezocht met de politie om de veiligheid te waarborgen. Ze verwachten geen grote verstoringen, maar zijn voorbereid. Voor hen is het belangrijkste dat de herdenking waardig en menselijk verloopt.

Een teken van vitaliteit

Dat er discussie is over hoe je invulling geeft aan de dodenherdenking zien ze als een teken van een gezonde democratie. Ze staan in een traditie van eerdere pogingen om 4 mei inclusiever te maken, zoals de vluchtelingenherdenking van dominee Rikko Voorberg in 2017, zegt Terpstra. Volgens haar kan juist door het verleden te verbinden met het heden, de betekenis van herdenken verdiept worden — ook voor jongere generaties. 

‘De Holocaust zegt sommige jongeren niet veel meer’, zegt Terpstra. ‘Maar als ze zien wat er nu in Gaza gebeurt, kunnen ze de lessen van toen beter begrijpen.’ Ze vindt het jammer dat het Nationale Comité 4 en 5 mei – uit angst voor negatieve reacties – Gaza verzwijgt. ‘Daarom hebben wij een alternatieve herdenking. Veel mensen herkennen zich niet in de officiële herdenking. Er is geen plaats voor hun verdriet.’

Bovenal benadrukt 4 Mei Inclusief dat het geen politieke demonstratie is. ‘We herdenken slachtoffers’, zegt Vorderman. ‘Van toen én nu. We delen verdriet, rekenschap en de belofte: nooit meer. Niet alleen voor onszelf, maar voor iedereen.’