In Nederland wonen tussen de vijfentwintig en dertigduizend Aramese Nederlanders. Wat kenmerkt hen? De Kanttekening sprak drie vooraanstaande Aramese Nederlanders, Johnny Shabo, Johny Messo en Anne Turan, en historicus Jan van Ginkel.

De tentoonstelling De verborgen parel: het Aramese erfgoed is momenteel te bezichtigen in de openbare bibliotheek in Enschede. De tentoonstelling bevat foto’s, schilderijen en teksten over de ruim drieduizend jaar oude geschiedenis van de Arameeërs en de Syrisch-Orthodoxe Kerk als erfgenaam van dit cultureel erfgoed. De Aramese gemeenschap in Nederland woont vooral in het oosten van het land; dat deze tentoonstelling in Twente wordt gehouden is dan ook geen toeval.

Johnny Shabo, voorzitter van de Suryoye Aramese Federatie Nederland: ‘Aramese Nederlanders wonen vooral in Twente, in de steden Enschede, Hengelo, Oldenzaal en Rijssen. Daarnaast kent ook Amsterdam een kleine Aramese gemeenschap. We voelen ons thuis in Nederland. We hebben hier politieke vrijheid, godsdienstvrijheid en de vrijheid om onze eigen verenigingen op te richten. Onze gemeenschap kan bloeien.’

Moslims
Hoe verhoudt de Aramese gemeenschap zich tot de moslims in ons land? Volgens Anne Turan, secretaris van de Aramese Federatie, zijn Aramese vrouwen vrijer. ‘Wij hoeven geen hoofddoek te dragen. En er wordt geen druk op ons uitgeoefend om te trouwen. Wel zijn Aramese vrouwen traditioneler dan Nederlandse vrouwen. Bij grote familie-evenementen wordt toch van de vrouw verwacht dat ze in de keuken staat.’

Volgens Shabo zijn er in Nederland geen spanningen tussen Aramese Nederlanders en de islamitische gemeenschap: ‘We hebben geen probleem met de moslimgemeenschap in Nederland. Wel maken we ons zorgen over de positie van christenen in Turkije, Irak en Syrië. Zo heeft de Turkse staat eerder dit jaar tientallen Aramese kloosters en andere kerkelijke gebouwen geconfisqueerd.’

Aramese organisaties hebben geen contact met islamitische organisaties in ons land. Shabo: ‘We organiseren evenementen voor onze eigen gemeenschap en autochtone Nederlanders. Daar zijn islamitische Nederlanders uiteraard ook welkom. Met de Armeniërs voelen we trouwens wel een bijzondere band, vanwege de genocide van 1915 die zowel hun als ons trof.’

Milleniaoud volk

De Aramese beschaving bestaat volgens historici ruim drieduizend jaar. De Arameeërs verdeelden zich over stadstaten en namen van de Feniciërs het alfabet over. Historicus Jan van Ginkel, specialist in de Aramese taal en cultuur: ‘Toen de Assyriërs de Aramese stadsstaten één voor één veroverden werd het Aramees de rijkstaal van het machtige Assyrische Rijk. Ook de Perzen, die over een nog veel groter rijk heersten, gebruikten het Aramees als rijkstaal. Daardoor kon het Aramees zich over het Midden-Oosten verspreiden.’

Ten tijde van het Romeinse Rijk was het Aramees nog steeds een belangrijke taal. Ook Jezus sprak Aramees. Van Ginkel: ‘De komst van het christendom zorgde voor het ontstaan van christelijke gemeenschappen in het Midden-Oosten die het Aramees als kerktaal gebruikten. Naast het officiële ‘kerk-Aramees’ bestonden veel regionale dialecten. Dankzij missionarissen verspreidde de Aramese taal zich in deze tijd bovendien verder over de wereld en dook zelfs op in China.’

Vanaf de zevende eeuw werden de Arameeërs overheerst door islamitische heersers. Onder moslimbewind waren christelijke onderdanen tweederangsburgers die extra belasting moesten betalen. Ze werden in de regel met rust gelaten. In de negentiende eeuw was het echter gedaan met de rust. Shabo: ‘De Ottomaanse machthebbers organiseerden pogroms tegen de christelijke minderheden. Ook de Arameeërs werden daar slachtoffer van. Het geweld liep uit op de genocide van 1915, die niet alleen zo’n miljoen christelijke Armeniërs, maar ook honderdduizenden Arameeërs het leven kostte. Het jaar 1915 staat bij de Arameeërs bekend als Shatto d-Seyfo, het Jaar van het Zwaard.’

Als gevolg van de genocide vluchtten veel Arameeërs naar het Westen. Een tweede emigratiegolf kwam vanaf de jaren zestig op gang. Toen West-Europa op zoek was naar Turkse ‘gastarbeiders’ emigreerden ook veel Turkse Arameeërs naar Duitsland, Nederland en andere landen. Nadat de arbeidsmigratie ophield besloten veel Arameeërs in West-Europese landen asiel aan te vragen. Het geweld in Zuidoost-Turkije tussen het leger en de Koerdische PKK, die op de Turkse, Europese en Amerikaanse terreurlijsten staat, ging aan de Arameeërs niet voorbij. Ze werden er door beide partijen van beschuldigd te heulen met de vijand. Op dit moment wonen er nog maar zo’n drieduizend Arameeërs in Zuidoost-Turkije.

Natie in ballingschap
In de diaspora leven zo’n één tot anderhalf miljoen Arameeërs. Hun overkoepelende organisatie is de World Council of Arameans (Syriacs), waarvan Johny Messo de voorzitter is. Hij behartigt ook de belangen van vervolgde christenen in het Midden-Oosten en heeft contact met onder andere Mark Rutte, Amerikaanse senatoren en de Russische president Vladimir Poetin. Messo: ‘Ik ben opgegroeid in Twente. Eerst was ik helemaal niet bezig met mijn Aramese achtergrond. Ik sprak de Aramese taal niet en ging ook nooit naar de Syrisch-Orthodoxe Kerk. Op mijn zeventiende veranderde mijn leven echter volkomen. God raakte mij aan. Ik werd me bewust van mijn identiteit en ik leerde door zelfstudie de Aramese taal en las alles over de Aramese geschiedenis.’ Uiteindelijk werd de gedreven student president van een natie in ballingschap.

De Aramese gemeenschap in Nederland heeft veel contact met de Aramese gemeenschappen in andere landen. Zo hebben veel Aramese Nederlanders een partner uit Duitsland. Van Ginkel: ‘Dankzij het internet kunnen Arameeërs overal in de wereld met elkaar in contact treden en in het Aramees met elkaar spreken. Dat geeft de met uitsterven bedreigde Aramese taal nieuwe toekomst.’

De tentoonstelling De verborgen parel: het Aramese erfgoed is tot 14 december te zien in de openbare bibliotheek in Enschede.