Burgerbeweging Collectief Kapitaal geeft geld aan mensen die het nodig hebben. ‘We willen een waardig bestaan voor iedereen en een liefdevollere samenleving.’

‘Ik ben altijd bij je, in iedereen leef ik’, zegt een vrouwenstem. Op een maandagavond treffen acht mensen elkaar online voor een thema-avond van Collectief Kapitaal over een waardiger bijstand. We luisteren naar een opname van een schrijfster die eerder gevraagd is een tekst te schrijven vanuit het personage waardigheid. ‘Ik loop graag met rechtvaardigheid, zingeving en plezier’, klinkt het. En: ‘Je vindt me in alles wat jou mens maakt’. Waardigheid vertelt dat ze niet kan overleven in bureaucratie en zielloze systemen. ‘Je kunt me niet opknippen. Ik moet heel gelaten worden.’

Voorafgaand heeft iemand van Collectief Kapitaal iets verteld over de Bestaansbalans, een experiment dat begin dit jaar samen met de gemeente Utrecht is gestart om 350 mensen in de bijstand met wisselende bijverdiensten een financiële buffer te bieden. Het onderlinge gesprek dat volgt, gaat over het belang van wederkerigheid, gelijkwaardigheid en de vrijheid om zelf beslissingen te kunnen nemen, ook als je iets krijgt. Een vrouw vertelt hoe tijdelijk iets meer geld hebben haar een gevoel van ruimte en blijdschap gaf, al kocht ze alleen maar extra wasknijpers en ondergoed. ‘Het leven is grauw, als je alleen maar zorgen hebt’, zegt een andere vrouw. Ten slotte noteert iedereen voor zichzelf tien krachten die meespelen bij een (on)waardige bijstand op losse briefjes, om die daarna te rangschikken.

Eerste lockdown 

Initiatiefnemer Denise Harleman (39) kwam op het idee voor Collectief Kapitaal, toen ze in 2020 tijdens de eerste lockdown vanwege covid in één klap al haar werk kwijt was. Ze realiseerde zich dat ze niet de enige was en zag kleinbehuisde mensen worstelen met het geven van thuisonderwijs. ‘De overheid sprak voortdurend over solidariteit, maar ik miste diepgang over wat dit betekende. Het bleef heel abstract, ook omdat de kosten voor solidariteit niet voor iedereen even hoog waren.’

Omdat ze dit aan de kaak wilde stellen, besloot ze zelf een onderzoek te starten naar de waarde van solidariteit, door mensen een bedrag te laten inleggen en in onderlinge gesprekken te bepalen welke waarden dominant zouden moeten zijn bij herverdeling. Harleman belde rond tot ze honderd mensen gevonden had die acht maanden 50 euro per maand wilden schenken. Door die 40.000 euro te verdelen, konden vijf bestaansonzekere mensen acht maanden 1.000 euro per maand ontvangen.

Uit de onderlinge gesprekken kwamen de waarden waardigheid, vertrouwen en autonomie, vertelt ze. ‘Er gelden geen voorwaarden. Mensen kunnen zich aanmelden en vervolgens wordt er geloot.’

Reisgezelschappen

Al snel kwam het besef dat mensen die 50 euro per maand kunnen missen al een bepaalde groep zijn. Daarom kan het inmiddels ook om andere (lagere) bedragen gaan en kunnen mensen ook op andere manieren bijdragen, bijvoorbeeld met tijd of advies, of door hun netwerk beschikbaar te stellen. In zogenoemde reisgezelschappen onderzoeken de leden op basis van gelijkwaardigheid samen verschillende thema’s. ‘Het reisgezelschap is een soort ‘tussenruimte’ voorbij vanzelfsprekende logica’s van verdienste, schuld en falen’, zegt Harleman. ‘Het gaat om mensen met heel verschillende levenservaringen en juist in die meerstemmigheid wordt een alternatieve mogelijkheid zichtbaar.’

‘De VVD heeft het steevast over de hardwerkende Nederlanders en zet die groep tegenover mensen met een uitkering’

Gesprekken gaan over waardering en respect, maar ook over schaamte. Sommige mensen worden zich bewuster van hun privileges, weet ze. ‘Elkaars verhalen horen is belangrijk, omdat ongelijkheid mensen nu van elkaar vervreemdt. De VVD heeft het steevast over de hardwerkende Nederlanders en zet die groep tegenover mensen met een uitkering. Dat soort beelden hebben veel mensen verinnerlijkt. Maar daarmee kun je uit het oog verliezen wie je samen bent in een samenleving.’

Bestaanszekerheid gaat over meer dan geld, benadrukt Harleman, maar in de politiek of media vernauwt het onderwerp zich bijna altijd tot uitsluitend materiële zaken. ‘Terwijl het ook moet gaan over waardigheid. Ons doel is een waardig bestaan voor ieder mens en een liefdevollere samenleving. Dat gaat dus over ons sociale weefsel.’ Collectief Kapitaal bevraagt structuren van ongelijkheid en wil die het liefst ook doorbreken, maar dat laatste is iets van de lange adem, realiseert ze zich. ‘Er zit altijd veel modder tussen werkelijkheid en ideaal, maar het gaat ons ook om de verbeelding, om laten zien dat het kán, op andere manieren samenleven.’

Actief in zeven steden

Vijf jaar na de start is Collectief Kapitaal op verschillende manieren actief in zeven steden. In Amsterdam, Rotterdam, Arnhem en Utrecht verzamelen en herverdelen de collectieven kapitaal. In Amsterdam en Rotterdam zijn hiervoor al meerdere rondes geweest. Ook Groningen, Den Bosch en Den Haag zijn actief aan het bouwen aan een collectief. Ondanks de groei en bloei breekt begin 2026 een onzekere periode aan voor Collectief Kapitaal, omdat alle driejarige subsidies eind 2025 tegelijk aflopen en nog onduidelijk is of die worden voortgezet. Ze zijn onmisbaar om de negen mensen die werken voor Collectief Kapitaal te kunnen blijven betalen.

‘Je hoeft je niet te verantwoorden over de besteding’

Sinds de oprichting is meer dan 660.000 euro verdeeld en ontvingen meer dan 55 mensen een maandelijkse schenking. Die kan iemand de rust bieden om zich te heroriënteren, of een stap te zetten, maar kan ook leiden tot dilemma’s, weet Harleman. ‘Vanuit Collectief Kapitaal benadrukken we: je bent helemaal vrij om ermee te doen wat jij wilt. Je hoeft je niet te verantwoorden over de besteding. Maar als je al je hele leven hebt gehoord dat je weinig waard bent, doet dat iets met je. Geld ontvangen is dan niet zaligmakend. Het is ook een emotioneel proces, waarbij het op een gelijkwaardige manier samen-zijn belangrijk is.’

Herverdeling gebeurt altijd in één wijk. In Arnhem werd het na loting de Geitenkamp. ‘Vanuit de wijk kwam de vraag of Collectief Kapitaal niet teveel onrust zou veroorzaken. Daarom werd in samenspraak met wijkbewoners besloten om er niet tien maar negen mensen in te loten en de 12.000 euro die hierdoor overbleef te besteden aan zaken die belangrijk zijn voor de wijk.’ Omdat veel kinderen en jongeren er te maken hebben met kansenongelijkheid, is gekozen voor een programma om jongeren te ondersteunen bij het ontplooien van hun talenten. Daar zijn andere partners bij aangehaakt. Het startbedrag van Collectief Kapitaal had zo de functie van een vliegwiel.

Liefde voor de planeet

In de Geitenkamp zijn negen duo’s gevormd, waarvan Esther van Loon (49) en Rik de Boer (55) er één vormen. ‘Ik geloof heel erg dat we niet moeten wachten op onze overheid totdat die de maatschappij op een andere manier gaat inrichten. Ik denk dat je daar als inwoner of burger allemaal zelf ook een rol in hebt’, zegt Esther via een video-verbinding. Naast haar zit Rik. Hij omschrijft zichzelf als heel kritisch op de samenleving en is al lang zeer doordrongen van de klimaatproblematiek. Hij was twintig jaar geleden al actievoerder bij Greenpeace, maar zag dat er sindsdien te weinig gebeurde. ‘Dat maakte me cynisch. Ik kreeg ook last van depressies, want ik voel een ontzettende liefde voor de planeet, maar het gaat helemaal niet goed. We verpesten het voor alle soorten.’

‘In de winter doe ik m’n koelkast uit en ik heb geen wasmachine’

Zelf leeft hij zeer bewust. ‘Ik doe alles met de trein en vakantie betekent fietsen en wildkamperen. In de winter doe ik m’n koelkast uit en ik heb geen wasmachine. In de supermarkt ga ik naar het vak tegen verspilling. Nieuwe spullen koop ik nooit. Ook omdat ik niet wil meedoen aan de kapitalistische consumptiemaatschappij.’ Zijn geld verdient hij met klussen en schilderen, vooral in de zomer. Pas toen hij deel ging uitmaken van Collectief Kapitaal realiseerde hij zich dat hij zelf misschien ook wel bestaansonzeker was. ‘Daar had ik tot dan toe niet over nagedacht, omdat ik het wel redde, maar ik zat eigenlijk al een tijd onder de armoedegrens. ‘Ik vroeg me wel af of anderen het niet harder nodig hadden dan ik, maar toen heb ik me toch ingeschreven en ben ik ingeloot.’

Stilstaan bij de vraag of anderen het niet nog meer nodig hebben gebeurt vaak, weet Esther. ‘Iemand in ons reisgezelschap deelt het bedrag met een andere wijkbewoner die ook krap zit. En ik hoor soms mensen zeggen: anderen bij mij in de straat hebben ook nog kinderen, dus hoezo ik dan? Maar zelf krijg ik elke maand salaris gestort. Waarom zou ik me niet afvragen of ik al dat geld wel verdien, of waard ben?’ Ze stoort zich aan wat we allemaal verbinden met wel of niet bestaanszeker zijn. ‘We doen alsof je heel hard gewerkt hebt en daarom bestaanszeker bent, maar het hangt soms van toevalligheden aan mekaar, of het voor iemand de ene of de andere kant oprolt.’ Rik knikt: ‘Voor mij is het door Collectief Kapitaal duidelijker geworden dat het voor mensen met een moeilijke jeugd die daar psychologische consequenties van ondervinden, veel lastiger is om bestaanszeker te worden.’

Hun reisgenootschap van negen duo’s komt sinds de zomer maandelijks bijeen. ‘Een belangrijk principe is gelijkwaardigheid, maar als je het echt uitdiept kom je erachter dat mensen het fijn vinden om te geven en dat ontvangen moeilijker is’, zegt Rik.

Esther vond het bijzonder om te merken hoe groot het ongemak voor sommige mensen bleek om bepaalde thema’s te bespreken. ‘Iemand gaf aan: iedere keer in een kring hierover praten voelt voor mij rete-ongemakkelijk, dat wil ik niet meer. Dus we zijn nu samen op zoek naar: welke vorm past bij iedereen? Sommigen vinden dat lastig, maar mij spreekt dat zoekende juist wel aan.’

Uitsluiten vrienden in de eigen bubbel

Esther is onderzoeker in het sociaal domein aan een hogeschool en ziet dat in hoog opgeleide kringen veel mensen uitsluitend vrienden in hun eigen bubbel hebben. Voor haar was een belangrijke reden om met Collectief Kapitaal te gaan meedoen dat ze in contact wilde komen met andere mensen met andere verhalen. ‘We denken veel in termen van hoog- en laagopgeleid en van kansrijk en kansarm, maar ik zie dat de verschillen tussen mensen niet zo groot zijn. Ik zie meer overeenkomsten.’ Dat geldt ook voor Rik. ‘Door het collectief voelt het alsof ik er een heleboel vrienden bij heb gekregen, mensen die op dezelfde manier in het leven staan.’

Hoewel hij het extra geld dit jaar eigenlijk wilde gebruiken om te zorgen voor meer inkomenszekerheid, is dat nog niet helemaal gelukt. Wel heeft hij voor het eerst geïnvesteerd in persoonlijke groei en begeleiding gezocht van een coach. ‘Dat was een beetje een wake up call. Ik vond het lang tof om tegen de maatschappij in te gaan, maar door er meer over na te denken ben ik toch wat tot inkeer gekomen. Ik denk nu: je kunt dat niet in je eentje.’ Omdat hij vond dat ‘het cynische’ moest stoppen, is hij begonnen met theater in de wijk. Dat bleek een schot in de roos. Later dit jaar organiseert hij een kleinschalig festival met muziek en theater, waar Collectief Kapitaal ook weer bij kan helpen.

‘Ik vond het lang tof om tegen de maatschappij in te gaan’

De Arnhemmers vinden het reisgezelschap een verrijkende ervaring en zouden het jammer vinden om na een jaar – als de herverdeling ophoudt – te stoppen, ook omdat ze zich afvragen of er al voldoende bruggen gesmeed zijn. Bovendien vinden ze niet dat hun gezamenlijke zoektocht naar gelijkwaardiger en liefdevoller samenleven al voltooid is. ‘Wat die zo interessant maakt, is dat je overtuigingen, hoe het nu gaat, en hoe je tot nu toe altijd met elkaar bent omgegaan er zo’n grote rol in spelen’, zegt Esther. ‘Ik zie dit als iets wat je eerst op kleine schaal met elkaar moet creëren, voordat het hopelijk op grotere schaal meer ruimte krijgt.’

www.collectiefkapitaal.nl