Wetenschappers en studenten van de universiteiten van Leiden en Utrecht zijn verbijsterd over de bezuinigingsplannen van deze instellingen. Onder andere de opleidingen Arabisch & Islam, Afrika Studies en sommige talenstudies worden afgeschaft. ‘We hebben expertise en diepgaande kennis over het Midden-Oosten in huis, maar die wordt nu aan de kant geschoven.’

Al maanden zitten bestuursleden van universiteiten en hogescholen met de handen in het haar omdat ze pijnlijke beslissingen moeten maken. In het hoofdlijnenakkoord dat het kabinet eerder dit jaar presenteerde, staan namelijk de grootste bezuinigingen op hoger onderwijs sinds de jaren tachtig. Bijna een miljard wil het kabinet-Schoof gaan bezuinigen.

Door heel het land zijn protestcampagnes georganiseerd om te voorkomen dat de toekomst van studenten en het werk van personeel in gevaar komt. Maar dat in de geesteswetenschappen van de universiteiten Leiden en Utrecht de gevolgen zo rigoureus zouden zijn, had niemand zien aankomen. ‘Ik was echt van streek toen ik werd geïnformeerd dat onze bacheloropleiding zal worden gesloten’, zegt hoogleraar Religiewetenschappen Birgit Meyer van de Universiteit Utrecht. ‘Het verbijstert mij dat de universiteit zo snel de bezuinigingen van de huidige rechtse regering omzet in een fundamentele verbouwing van de geesteswetenschappen.’

‘Deze beslissing werd genomen zonder met mij, als leidinggevende van de discipline religiewetenschappen, te hebben gesproken’

Het faculteitsbestuur in Utrecht wil de teugels hard aantrekken door de opleidingen Frans, Italiaans, Arabisch & Islam, Keltisch, Religiewetenschappen en Duits met ingang van studiejaar 2026-2027 te sluiten. De studenten die al zijn aangemeld voor deze studies hebben nog tot 2030 de kans om af te studeren. ‘Mijn collega’s en ik werden voor een voldongen feit geplaatst’, zegt Meyer. ‘Deze beslissing werd genomen zonder met mij, als leidinggevende van de discipline religiewetenschappen, te hebben gesproken.’

Kaalslag onderwijs

Ook studenten zijn verbitterd over de plannen en maken zich vooral zorgen om hun medestudenten: ‘Dit is een supergoed voorbeeld van hoe het kabinet de verkeerde prioriteiten stelt’, vindt Jorn Duindam, student Japanstudies aan de Universiteit Leiden.

Duindam verhuisde naar Leiden omdat dit de enige stad is waar je Japanstudies kunt studeren. Naast deze studie zullen ook Koreastudies, Chinastudies en South and Southeast Asian Studies in Leiden fuseren tot één opleiding: Aziëstudies. Duits, Frans en Italiaans worden met elkaar gefuseerd tot de studie Europese talen en culturen. Daarnaast is het plan om de zes specialisaties van de opleiding Midden-Oostenstudies te schrappen en zullen de gehele opleidingen Latin American Studies en Afrika Studies stoppen. ‘Als je al die specialisaties over Azië fuseert tot één studie, dan krijg je als student een heel algemeen plaatje zonder enige verdieping. En deze specialisatie is nu juist belangrijk om als expert op te treden of zelfs een baan te krijgen in bijvoorbeeld Japan of China’, zegt Duindam.

Naast financiële problemen zijn de redenen achter de bezuinigingen volgens faculteitsbesturen dat de opleidingen te weinig studenten aantrekken en daardoor minder rendabel zijn. Dit is een te beperkte kijk, vindt docent-onderzoeker Gandolfo Cascio, verbonden aan de opleiding Italië Studies van de Universiteit Utrecht: ‘De opleiding Italiaanse taal en cultuur is misschien kleiner vanwege het aantal studenten, maar dit aantal is juist voldoende om de vacatures bij ambassades, ministeries en bedrijven te vervullen met de juiste mensen. Andere opleidingen die misschien een groter aantal studenten hebben, ogen op het eerste gezicht rendabel, maar krijgen al deze afgestudeerden ook een passende baan?’

‘Deze opleidingen beschermen ons tegen polarisatie en populisme’

Volgens Cascio houdt het kabinet ook geen rekening met de kennis die de samenleving nodig heeft en is men alleen maar gericht op de geldpot. ‘De afwezigheid van Italië-experts zal grote schade toebrengen aan het Nederlandse economische weefsel, en de politieke en sociale banden met Italië. Ik maak mij vooral zorgen dat het verdwijnen van de talenstudies een verarming zal betekenen van de culturele dialoog tussen Nederland en andere landen in Europa die al eeuwenlang een sterke band hebben.’

Ook heeft het bestuur geen oog voor de prestaties op het gebied van onderzoek, stelt hoogleraar Meyer: ‘De studies Religiewetenschappen en Islam & Arabisch hebben sinds 2011 meer dan zestien miljoen aan fondsen voor onderzoek ingewonnen. Dat is buitengewoon fors! Bovendien leert ons onderwijs boven simplistische ideeën over religie uit te stijgen, wat de horizon van studenten verbreedt, en vormt tevens de basis voor gefundeerde religiekritiek in onze huidige seculiere samenleving. Dit beschermt ons tegen polarisatie en populisme.’

Toegangspoorten rijke culturen

Bij de Leidse opleidingen Midden-Oostenstudies en Afrika Studies hakt het nieuws over de geplande bezuinigingen er diep in. Nog anderhalve maand geleden opende de universiteit met tromgeroffel en muziek twee splinternieuwe bibliotheken: de Middle Eastern Library en de African Library. Twee trekpleisters voor nieuwsgierige studenten, omdat hier unieke stukken uit het Midden-Oosten en Afrika te zien zijn.

‘We hebben in Leiden de expertise en diepgaande kennis over het Midden-Oosten in huis, maar die wordt door deze plannen aan de kant geschoven’, vertelt universitair docent en voorzitter van de Midden-Oostenstudies Jelle Bruning. Het plan is om de zes specialisaties van zijn opleiding – Perzisch, Arabisch, Hebreeuws, Turks, Islamstudies en Moderne Midden-Oostenstudies – te schrappen. ‘Talen zijn bij ons toegangspoorten tot de rijke geschiedenis van Midden-Oosten’, zegt Bruning. ‘Een taal zit vol met allerlei impliciete culturele aspecten en stelt je in staat een regio, cultuur of religie van binnenuit te leren kennen, in al hun complexiteit. Bovendien kun je voor de talen Perzisch en Turks nergens anders in Nederland of Vlaanderen terecht om deze op universitair niveau te leren. Dit is onder andere heel jammer omdat we in Nederland een grote gemeenschap hebben met Turkse achtergrond.’

Nu ook in Utrecht de opleiding Arabisch & Islam zal worden afgeschaft ontstaat de angst dat toekomstige studenten nergens in Nederland meer Arabist kunnen worden. ‘Ook heerst er in Nederland op dit moment op rechts een politiek klimaat dat zich vijandig opstelt richting de academie’, vervolgt Bruning. ‘Hierdoor bestaat nog meer de noodzaak om het onderwijslandschap te bewaken. Maar als de wereld in brand staat, zoals nu in het Midden-Oosten, is de noodzaak juist groter om de standpunten en denkwijzen van mensen uit deze regio te begrijpen.’

Globaliserende wereld

Leiden staat vanouds al bekend als een talenstad, waar studenten de wereld leren kennen. Maar met de huidige plannen wordt dit imago aangetast, zegt de Leidse wetenschapper Mayke Kaag, hoogleraar Antropologie van Politiek en Bestuur in Afrika. ‘De wereld is niet alleen Europa; Afrika beslaat een heel groot deel van de wereld en als we niet de kennis hebben over dit continent dan zullen we de wereld niet meer kunnen begrijpen.’

‘Als de wereld in brand staat, zoals nu in het Midden-Oosten, is de noodzaak juist groter om de standpunten en denkwijzen van mensen uit deze regio te begrijpen’

Kaag: ‘Je ziet dat alleen al als je kijkt naar de recente geopolitieke ontwikkelingen. Afrikaanse zijn landen steeds meer onafhankelijk van Europa gaan opereren, door zelf te beslissen wat ze stemmen in de Verenigde Naties. Neem bijvoorbeeld Zuid-Afrika dat Israël aanklaagt voor genocide: dan zien we dat Afrika een steeds belangrijkere plek krijgt in de wereldpolitiek. Het is zeer relevant wat Afrika bijdraagt aan de wereldpolitiek. Ook in het bedrijfsleven ontwikkelen we steeds meer, en meer diverse banden met Afrika. Je kunt als universiteit niet meer zeggen: we hebben geldtekort, dus Afrika doet er niet meer toe. De focus ligt alleen op geld besparen en er ontbreekt een visie op hoe we kunnen kijken op wat voor manier we onderwijs over Afrika kunnen behouden. Er is op de universiteit bijvoorbeeld heel veel tijd en moeite ingestoken om de bachelor Afrika Studies anders in te richten, zodat studenten bredere kennis en skills opdoen.’

Het ontbreken van de opleiding ontneemt toekomstige studenten ook unieke kansen op de arbeidsmarkt, waarschuwt derdejaars student Annelies van Heemst. Studenten krijgen volgens haar die kansen vooral dankzij de uitgebreide samenwerkingsverbanden van Leiden met universiteiten in Afrika. Bovendien is Leiden de enige stad in Europa die een Engelstalige bachelor over Afrikaanse talen en culturen aanbiedt: ‘Ik begrijp niet waarom de universiteit zulke keuzes maakt zonder overleg. Met Afrika Studies leer ik breder naar de wereld kijken, vooral doordat ik een half jaar in Kenia aan een universiteit heb mogen studeren. De ‘Nederland eerst’-mentaliteit van het kabinet is helemaal niet wenselijk. In een globaliserende wereld wil je juist kennis hebben over andere delen in de wereld.’

‘Dus je lijkt slim omdat je nu even wat centjes bespaart, maar op een bepaald moment heb je die mensen wel nodig’

Wantrouwen regering

Ondanks de teleurstelling leggen personeelsleden uit Leiden en Utrecht zich niet neer bij de plannen van het kabinet. Op 14 november is een landelijke demonstratie georganiseerd waarbij onderwijsvakbonden, personeel en studenten willen protesteren tegen de gevolgen van de draconische kabinetsplannen. Docent-onderzoeker Cascio: ‘In het Engels heb je een mooie uitdrukking: Penny wise, pound foolish. Dus je lijkt slim omdat je nu even wat centjes bespaart, maar op een bepaald moment heb je die mensen wel nodig. Nederland heeft nauwe contacten met andere landen in Europa, het Midden-Oosten en Afrika. En daarmee is het van belang om elkaars culturen goed te leren kennen en elkaar te begrijpen.’

Of de politiek uiteindelijk gehoor zal geven aan de zorgen van het onderwijspersoneel is nog niet zeker. Maar voor veel studenten zorgen de bezuinigingen in het hoger onderwijs al voor wantrouwen richting de regering: ‘Ik denk dat de allerbelangrijkste les is dat het rechtse kabinet niet haar belofte nakomt om er voor het volk te zijn, maar dat uiteindelijk iedereen wordt geraakt’, vindt student Japanstudies Duindam. ‘Dit treft ook mensen die uit een economisch betere thuissituatie komen. Jongeren die gewend zijn om onder het ‘normale’ rechtse beleid niet in de problemen te komen. Met het kabinet-Schoof raken zij hun comfortabele positie kwijt.’