Het Rotterdamse woonbeleid drukt nog altijd arme en biculturele Rotterdammers de stad uit. En dat terwijl Leefbaar, architect van dit beleid, al drie jaar uit het stadsbestuur is verdwenen. ‘Doel was om wijken in Rotterdam rijker te maken, en witter.’

Begin mei besloot de Raad van State dat de sloop van 545 sociale huurwoningen in de Wielewaal, een kleine wijk in Rotterdam-Charlois, mag doorgaan: de raad verklaarde de bezwaren van buurtbewoners ongegrond. De sociale huurwoningen zullen worden vervangen door duurdere woningen.

En in april werd een begin gemaakt met de sloop van de Tweebosbuurt in de Afrikaanderwijk. Buurtbewoners, waaronder veel biculturele Rotterdammers, besloten met een demonstratie hun ongenoegen kenbaar te maken. ‘Wij wonen hier goed! Sloop ons niet, wij blijven!’, schreven de demonstranten op een spandoek. Maar de sloop ging door.

In Rotterdam worden sociale huurwoningen gesloopt om plaats te maken voor duurdere woningen die voor veel Rotterdammers onbetaalbaar zijn. De gemeente, gesteund door het Rijk, wil zo Rotterdam aantrekkelijker maken voor mensen met een middeninkomen en hogere inkomens.

Rotterdam bevordert zo actief een verandering van de bevolkingssamenstelling van buurten. Dit gebeurt ook via inkomenseisen aan bewoners, wat mogelijk is door de landelijke Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (2005). Deze wet wordt in de volksmond ‘Rotterdamwet’ genoemd, omdat Rotterdam de wet als eerste begon toe te passen.

‘Hiermee kunnen gemeenten met toestemming van de minister gebieden aanwijzen waar maatregelen genomen kunnen worden ter bevordering van de leefbaarheid’, vertelt stadssocioloog Gwen van Eijk (Erasmus Universiteit Rotterdam). Ze merkt de Rotterdamwet aan als discriminerend, niet alleen op basis van inkomen, maar ook op basis van als migratieachtergrond of afkomst.

‘Discriminatie op basis van inkomen is niet verankerd in de grondwet, daarom kunnen gemeenten inkomenseisen stellen, zodat in aangewezen gebieden potentiële huurders met een inkomen uit de bijstand kunnen worden geweigerd. Als je echter kijkt naar de aanleiding van de onderbouwing van de inkomenseis in de Rotterdamwet, dan zie je dat het overduidelijk ook gaat om het weren van mensen met een biculturele achtergrond, vooral ‘niet-westerse’ mensen.’

‘De kleur is niet het probleem, maar het probleem heeft wel een kleur’

De Rotterdamwet is de uitwerking van de uit 2003 stammende beleidsnota Rotterdam zet door. ‘Daarin staat de veelzeggende passage: ‘De kleur is niet het probleem, maar het probleem heeft wel een kleur’’, vertelt Van Eijk.

‘Sinds de invoering van de Rotterdamwet in 2005 is indirecte discriminatie op basis van etnische afkomst een onvermijdelijk bijeffect, maar feitelijk zijn discriminatie en uitsluiting van ‘allochtonen’ altijd het doel van de inkomenseis geweest’, aldus de stadssocioloog. ‘Dat had alles te maken met het college van toen, waaraan ook de populistische partij Leefbaar Rotterdam aan deelnam. Doel was om wijken in Rotterdam rijker te maken, en witter.’

Het slopen is een gevolg van het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid (NPRZ), een nationaal programma van de gemeente en het Rijk om ervoor te zorgen dat Rotterdam-Zuid qua opleidingsniveau, arbeidsparticipatie en woonkwaliteit in twintig jaar zal stijgen naar het gemiddelde van de vier grote steden van Nederland. Voormalig Leefbaar-wethouder Marco Pastors is directeur van het NPRZ. Volgens activist Mustapha Eaisaouiyen van de actiegroep Recht op de Stad bevat het programma racistische elementen. Met zijn actiegroep verzet hij zich tegen het woonbeleid van de gemeente Rotterdam.

‘In de NPRZ-nota Handelingsperspectief Afrikaanderwijk uit 2013 wordt expliciet gezegd dat bewoners negatieve associaties hebben bij allochtonen. Het staat er zwart op wit. De advocaat van woningcorporatie Vestia heeft de passage letterlijk overgenomen in de zogenoemde Memorie van Grieven van 21 april 2020, voor een rechtszaak van Vestia tegen de bewoners van de Tweebosbuurt die weigerden akkoord te gaan met de ontbinding van hun huurcontract.’

Het hoger beroep bij het Gerechtshof loopt nog, vertelt hij. Inhoudelijk wordt deze zaak pas in oktober van dit jaar behandeld. De uitspraak volgt rond de jaarwisseling. Volgens Eaisaouiyen blijkt uit deze zaak duidelijk dat racisme nog steeds een grote rol speelt. Bij beleidsmakers, maar ook bij een organisatie als Vestia.

Het sloopbeleid van Rotterdam komt voort uit de Woonvisie uit 2016, afkomstig uit de koker van het toenmalige college van Leefbaar, CDA en D66. Hoewel Leefbaar sinds 2018 niet meer in het college zit, wordt ook dit beleid nog steeds uitgevoerd door de huidige coalitie van VVD D66, GroenLinks, PvdA, CDA en CU-SGP.

Eaisaouiyen: ‘Voor mensen in deze wijken met lage inkomens – autochtonen en ‘allochtonen’ – is dit een drama. Op dit moment betalen bewoners van sociale huurwoningen relatief gezien een lage huur. De woningcorporaties zijn verplicht om huurders een vervangende woning aan te bieden, maar die is vaak een stuk duurder, en vaak ook niet beter dan de plek waar ze nu wonen. Zeker als je een laag inkomen hebt is het een ramp, omdat je vaste lasten opeens met tweehonderd, driehonderd euro omhoog gaan.’

Daarnaast is de sociale woningenvoorraad in Rotterdam aanzienlijk afgenomen. Er zijn nu 30.000 minder sociale huurwoningen dan in 2000. ‘Ze willen arme Rotterdammers dumpen naar de randgemeenten als Lansingerland’, zegt Eaisaouiyen. ‘Maar die gemeenten zitten hier niet bepaald op te wachten. En als je dan toch een vervangende woning in Rotterdam krijgt, kom je weer in een arme wijk terecht – die mogelijk ook gesloopt gaat worden door de gemeente. Het is voor veel mensen om wanhopig van te worden.’

‘Vroeger was dit een multiculturele wijk, maar nu is het een hippe witte wijk geworden. Dat verstaat de gemeente onder leefbaar’

Een van de bewoners van de verdwijnende Tweebosbuurt is chauffeur Hamza Oulad Abdelah (34). ‘Drie jaar geleden begon de ellende. We kregen allemaal een brief door de bus, waarin stond dat onze huizen gesloopt zouden worden. Twee straten verderop liep op dat moment Marco Pastors, las ik later in de media. Hij zei: ‘De sterke schouders moeten hier naartoe.’ Ik kreeg toen meteen een heel negatief gevoel. ‘Ben ik soms niet goed genoeg? Moet ik daarom weg?’’

Een deel van de buurtbewoners is nu verhuisd naar duurdere woningen, die slechter zijn. Op dit moment wacht Oulad Abdelah op een tussentijdse woning. ‘Mijn vader, die vroeger bij mij in de straat woonde, heeft nu een nieuwe woning gekregen. Hij wilde graag in de Tweebosbuurt blijven wonen, maar een medewerker van Vestia zei snoeihard: ‘Dat kunt u toch niet betalen.’ Ik was boos en heb die medewerker daar toen op aangesproken, maar hij ontkende deze botte opmerking. In Vestia heb ik nu totaal geen vertrouwen meer. Die zijn er niet voor de mensen, maar voor het geld.’

Ook postmedewerker Achmed Abdillahi (40) is nog steeds niet verhuisd. Hij woont nu elf jaar in de Afrikaanderwijk, waarvan zeven jaar in de Tweebosbuurt. ‘Op dit moment betaal ik 460 euro per maand aan huur. Vestia biedt nieuwe woningen aan vanaf 600 euro per maand, dat zijn niet de beste woningen. Maar dat is niet de belangrijkste reden waarom ik hier niet weg wil. Ik blijf in mijn woning zitten uit principe. Als ze mij echt weg willen hebben, moeten ze mij maar uit mijn huis zetten.’

Het verzet tegen de sloop lijkt echter te zijn gebroken. Veel woningen in de Tweebosbuurt staan leeg, ze zijn momenteel bezig de binnenkant van de woningen sloopklaar te maken, geen enkele woning is al helemaal gesloopt. ‘We kunnen nauwelijks opboksen tegen de stad, de gemeenteraad, de vastgoedwereld, de projectontwikkelaars en de woningbouwcorporaties’, zegt Abdillahi.

‘Er is nu een onzichtbare sociale zuivering gaande in Rotterdam. Tegen mensen met een lager inkomen. Tegen mensen met een biculturele achtergrond, die een lager inkomen hebben.’

Abdillahi twijfelt er niet aan dat er sprake is van racisme. ‘Voordat ik in de Afrikaanderwijk kwam woonde ik in Katendrecht. Vroeger was dit een multiculturele wijk, maar nu is het een hippe witte wijk geworden. Dat verstaat de gemeente onder leefbaar.’

De rechtse fracties in Rotterdam steunen het woon- en sloopbeleid, de linkse partijen zijn hier kritisch over. Een cruciale rol na de aankomende gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022 lijkt te zijn weggelegd voor de progressieve middenpartij D66, die onlangs aangaf te willen nadenken over een nieuwe woonvisie.

Op discriminatie en racisme is D66 scherp, vertelt Zeegers. ‘Toen we vorig jaar in de gemeenteraad de wijkprofielen bespraken – waarmee de leefbaarheid van Rotterdam wordt gemeten, mede aan de hand van een enquête onder Rotterdammers – zagen we dat de gemeente er een suggestieve vraag in had gezet over ‘mensen met een andere achtergrond’. Die vraag is er dankzij ons uitgehaald.’

Zeegers begrijpt dat er soms woningen worden gesloopt. ‘Huizen kunnen soms ‘af’ zijn. Denk aan schimmel aan de muur, asbest en dergelijke. Als renovatie duurder is dan sloop, dan mag er gesloopt worden. Ik ben echter tegen slopen om te slopen. Daar moeten we mee stoppen.’

‘Het oorspronkelijke idee van de woonvisie was dat er meer diversiteit in de Rotterdamse wijken moest komen, ook voor mensen in de middeninkomens’, vervolgt Zeegers. ‘Maar de particuliere verhuur is nu in het lood geraakt. Woningen die je voor 500 euro per maand zou moeten kunnen huren worden nu voor 1.100 euro aangeboden. Veel woningen zijn opgekocht door particuliere beleggers, waardoor de prijs omhoog is geschoten. Dat is de bittere ironie: we wilden duurdere woningen in Rotterdam. Dat is gelukt. Maar niet op de manier hoe we dat wilden.’

Hogere huurprijzen vindt Zeegers in principe niet problematisch. ‘Veel huurders betalen echt heel weinig huur. Het gaat hier niet alleen om mensen in de lagere inkomensgroepen, maar ook om de zogenoemde scheefwoners: mensen die in een sociale huurwoning zitten terwijl hun inkomen hiervoor te hoog is. En die scheefwoners zorgen ervoor dat er een wachtlijst ontstaat voor mensen met lagere inkomens om een betaalbare of sociale huurwoning te kunnen betrekken. Dat moet worden rechtgetrokken. Daarnaast bestaat er ook zoiets als huursubsidie. Dan kun je toch een duurdere huurwoning betalen.’

Achmed Abdillahi uit de Tweebosbuurt vindt dat Zeegers hier te makkelijk in is. ‘Lang niet iedereen weet hoe het toeslagensysteem in Nederland werkt. Dat is ook heel ingewikkeld, helemaal voor mensen met een wisselend inkomen. Er is een diepe kloof tussen mensen die financieel geletterd zijn en mensen die dat niet zijn. Die laatste groep krijgt geen huursubsidie, omdat ze niet weten dat ze hier recht op hebben, of wordt bang vanwege de beruchte Toeslagenaffaire.’