De genocide in Gaza, discriminatie en de staat van de democratie zijn bepalend voor hun stemgedrag, blijkt uit een belronde onder Nederlanders met een migratieachtergrond.

Biculturele Nederlanders stemmen opvallend minder vaak dan de rest van het land. Dat blijkt uit onderzoek van het Opiniehuis in samenwerking met de Kanttekening. Een gebrek aan vertrouwen in de politiek en het gevoel zich niet vertegenwoordigd te voelen spelen daarin een grote rol.

De Kanttekening legde de resultaten voor aan biculturele Nederlanders die niet aan het onderzoek meededen. Herkennen zij zich in dat beeld? En hoe kijken zij naar politieke representatie met de verkiezingen van 29 oktober in aantocht?

Punt 1 – De bereidheid om te stemmen is relatief laag onder biculturele Nederlanders

Bijna de helft van de respondenten geeft aan hoogstwaarschijnlijk niet te gaan stemmen. Dat is fors lager dan het landelijk gemiddelde van 77,8% in 2023.

Oumaima (33, niet haar echte naam) uit Den Haag gaat wél stemmen. ‘Ik stem altijd’, zegt ze door de telefoon. Ze denkt dat veel biculturele Nederlanders thuisblijven omdat ze het niet vanuit huis meekrijgen. ‘In het land van herkomst zien mensen vaak het nut van stemmen niet, door corruptie en een gebrek aan vertrouwen in de overheid. Dat lijkt zich hier voort te zetten.’ Ze weet nog niet op welke partij ze gaat stemmen. ‘Ik denk aan Denk of de Partij voor de Dieren. Deze partijen kwamen in ieder geval bij meerdere stemwijzers bovenaan bij mij. Ik ben het op voor mij belangrijke onderwerpen met hun standpunten eens.’

‘Ze denken dat stemmen toch niet helpt’

Soufia Zahri (39) uit Amsterdam gaat stemmen op Tofik Dibi van BIJ1. ‘Ik ken hem en gun het hem dat hij in de Kamer komt. Sterke oppositie is belangrijk’, zegt zij. Terwijl haar bereidheid om te stemmen is toegenomen vanwege het ‘radicaal-rechtse beleid’ van het kabinet, verklaart ze het wegblijven van biculturele Nederlanders door ongeloof in de politiek. ‘Zij hebben relatief vaak problemen op het gebied van bestaanszekerheid en denken dan: tja, wat heeft die politiek voor mij betekend? Als je het gevoel hebt dat je niet vooruitkomt en telkens weinig verandering ziet na verkiezingen, dan is de motivatie om te stemmen laag.’

Ze overwoog nog om strategisch op GroenLinks-PvdA te stemmen, zodat die de grootste partij kan worden, maar kiest toch voor BIJ1. Argwaan over het coalitievormingsproces noemt ze als reden.

De zorgconsulent Ipek (55, niet haar echte naam) uit Den Haag begrijpt niet dat zo weinig ‘migranten’ stemmen. ‘Ik wijt het aan onwetendheid en laaggeletterdheid onder biculturele Nederlanders’, zegt ze. Haar bereidheid om te stemmen is alleen maar toegenomen. Ze denkt aan de Partij voor de Dieren of BIJ1. ‘Denk en GroenLinks-PvdA beslist niet, want die hebben de afgelopen periode hun kleuren bekendgemaakt. Denk is een Turkse SGP/CU, en helaas hebben de vrouwen dat daar niet door. Tofik Dibi en Sylvana Simons (ook al doet ze niet mee) zeggen precies wat ik voel. Ouwehand vind ik een zeur, maar wel keigoed en superverrassend.’

Hülya (37, niet haar echte naam) uit Zoetermeer gaat ook stemmen. Voor haar voelt het als een statement, omdat ze merkt dat het vertrouwen in de politiek is afgenomen. ‘Biculturele mensen stemmen minder omdat ze helaas lijden aan een pessimistische state of mind. Ze denken dat stemmen toch niet helpt en geen echte beweging op gang brengt.’

Ze weet nog niet welke partij haar keuze wordt. ‘De leiders en partijen kunnen zo wispelturig zijn. Daarom wil ik eerst zelf goed onderzoek doen voordat ik een beslissing maak.’

Iman Abrontan (42), die bij een azc in Utrecht werkt, zegt dat zijn bereidheid om te stemmen ‘onverminderd hoog’ is. Hij twijfelt nog tussen GroenLinks-PvdA, de Partij voor de Dieren en BIJ1.
‘GroenLinks-PvdA hanteert nog steeds dubbele standaarden rondom de Palestijnse kwestie en neemt besluiten in het migratie- en asielbeleid waar ik niet achter sta, zoals het streven naar een migratiesaldo. De manier waarop de Partij voor de Dieren zich profileert, spreekt me steeds meer aan. Maar zowel het feit dat hun programma niet is doorgerekend als de naam van de partij wekken bij mij weerstand. Het suggereert dat dierenwelzijn belangrijker is dan mensenwelzijn. En hoewel BIJ1 in mijn ogen soms te idealistisch is, vind ik dat de huidige regering een partij zoals BIJ1, die op radicale wijze weerstand kan bieden aan extreemrechts en ook links scherp kan houden, heel goed kan gebruiken.’

Younes Douari (31, Amsterdam) van Represent Jezelf houdt zijn stemkeuze voor zichzelf, maar roept iedereen op te stemmen op een democratische partij. ‘Het voelt alsof de noodzaak groter is dan ooit. We staan steeds vaker voor fundamentele keuzes. Denk aan het autoritairder worden van rechtse partijen. Veel rechtse partijen willen gewoon de democratische rechtsstaat afbreken’, waarschuwt hij. ‘Tegelijk is er een groot wantrouwen tegenover de politiek en het systeem, waar ik me echt zorgen om maak.’

Terugtrekkende beweging

Bij Nederlanders met een migratieachtergrond ziet hij een terugtrekkende beweging vanwege de opkomst van autoritaire partijen. ‘Sommigen zeggen dan: ga ik toch lekker ergens anders wonen. Maar zitten ze daar wel op je te wachten? Daar moet je ook vechten voor je plek. Get inside, lekker met je voeten in de modder van de democratie… Let’s go!’

‘Sommigen zeggen dan: ga ik toch lekker ergens anders wonen. Maar zitten ze daar wel op je te wachten?’

Dat hoef je aan vakbondsman Cihan Ugural (44, Amsterdam) niet te vertellen, die ook altijd stemt. Volgens hem ligt het wantrouwen in de politiek aan het gemis aan perspectief. ‘Politici zien politiek als een spel tussen de muren van het parlement, terwijl politiek overal is. Daarom moet de vraag gesteld worden: wat kunnen we samen doen om verandering te creëren? Een antwoord op deze vraag zal meer perspectief bieden en mensen politiek actiever maken.’

Ugural stemt op BIJ1. ‘Denk is voor mij geen optie vanwege hun beperkte economische visie en hun hypocriete houding als het gaat om onderdrukkingsmechanismen. GroenLinks-PvdA was al geen optie vanwege hun rol in het liberaliseren van de Nederlandse economie. Maar na de uitspraak ‘cultuur van de dood’ is er een wond ontstaan die niet meer te helen is. De Partij voor de Dieren is helaas ook geen optie meer vanwege hun nieuwe houding ten aanzien van defensie.’

Punt 2 – Belangrijkste onderwerpen voor biculturele Nederlanders

Uit het onderzoek van het Opiniehuis kwamen betaalbare woningen, veiligheid en de aanpak van discriminatie naar voren als belangrijkste onderwerpen onder biculturele Nederlanders. Wat is voor jou het belangrijkste onderwerp?

Oumaima noemt Palestina, de hypotheekrenteaftrek en de bestedingen aan defensie als belangrijkste onderwerpen. ‘De genocide in Gaza heeft veel partijen in Nederland ontmaskerd. Het laat heel duidelijk zien door wie ze beïnvloed of gefinancierd worden (de pro-Israëllobby)’, aldus Oumaima, die eraan toevoegt dat al het geld dat naar defensie gaat veel beter besteed kan worden.

Bruine levens lijken minder waard

Voor Zahri staat de bestrijding van discriminatie stipt op 1. ‘Voor mij is het neerhalen en dwarsbomen van een extreemrechts kabinet met fascistische voorstellen de belangrijkste motivator.’
In het verlengde daarvan noemt ze ook de genocide in Gaza, waarvan zij eveneens vindt dat het ‘iedereens ware aard’ heeft laten zien. ‘De democratische rechtsstaat, met vrijheid van meningsuiting, bleek niet voor iedereen te gelden. En de internationale rechtsorde bleek ineens ondermijnd te worden. Iedereen die zijn mond vol had van de westerse waarden in een democratie liet blijken dat bruine levens minder waard zijn. Dit zien bruine Nederlanders natuurlijk en denken: 1+1=2.’

Ipek vindt alle onderwerpen even belangrijk. ‘Met visie en samenwerking moet alles wat afgebroken is weer vastgelijmd worden, zoals oud-burgemeester Ahmed Aboutaleb in een interview zei – en dan met goudlijm.’

Voor Hülya wegen de standpunten over asiel en migratie het zwaarst, waar zij geen enkele beperking op wil zien. ‘Ik denk dat dit onderwerp een weerspiegeling geeft van de morele waarden in een land. Ik ben van mening dat empathie niet selectief moet zijn en dat deze vaardigheid belangrijk is voor een positieve ontwikkeling van een samenleving. Helaas merken we dat deze belangrijke waarden in de politiek worden overschaduwd. Als gevolg daarvan groeit het individualistische denken, dat uiteindelijk tot meer polarisatie leidt.’

Abrontan noemt de ‘optimalisatie’ van mensenrechten en kansengelijkheid als belangrijkste onderwerpen. ‘Wanneer vrijheid van meningsuiting fascisme normaliseert en middels framing en bedrog anderen dwingt om anders te leven, dan zitten we als land in een uitzichtloze hoek waar je niet wilt zijn.’

‘Ik ben van meining dat empathie niet selectief moet zijn’

Ook voor hem komt het allemaal samen in de houding ten opzichte van de Palestijnen. ‘De Palestijnse kwestie gaat niet alleen om het leven van de Palestijnen zelf, maar draait ook om ons allemaal’, zegt hij. ‘De dubbele standaarden die daar worden gehanteerd ten aanzien van Israëlische levens en Palestijnse levens, zien we dagelijks terug in onze maatschappij, waar sommige levens er meer lijken toe te doen. Je kan zelf wel invullen welke levens dat in Nederland zijn.’

Denken vanuit de mens

Ook Ugural hanteert een intersectioneel perspectief. ‘Omdat deze thema’s aan elkaar zijn gekoppeld. We moeten denken vanuit de mens, wat het thema ook is. We kunnen moeilijk van vrijheid spreken als er geen sprake is van gelijkheid. We moeten strijden voor gelijkheid en gelijkwaardigheid overal. Er zijn parallellen te ontwaren in bijvoorbeeld hoe mensen naar Palestina kijken en hoe ze naar thema’s of groepen als asiel, migratie, migranten, mensen van kleur, zwarte mensen en kolonialisme kijken. Het is allemaal met elkaar verbonden en het persoonlijke is politiek.’

Douari kiest wel twee onderwerpen. Ten eerste ‘rechtvaardigheid’, die hij ook sterk door de lens van de genocide in Gaza weegt. ‘Het is voor mij heel belangrijk hoe partijen daarin staan, want voor mij zegt dat heel veel over hoe je naar andere mensenrechten kijkt. En hoe überhaupt jouw wereldbeeld eruitziet. En als je niet solidair bent met Gaza en ook niet hard durft te zijn in je bewoordingen, dan weet ik wat die partij betreft hoe laat het is.’
Vanuit een jongerenperspectief wil hij ook een lans breken voor de woningnood. ‘Sorry, maar daarin is de nood echt f*cking hoog. Eerlijk, wat dit betreft voelt het echt alsof het een feestje is voor de bezittende klasse, en ook de oudere generaties die wel allemaal een woning hebben. Dit vind ik echt kwalijk en onrechtvaardig.’

Uit het onderzoek van het Opiniehuis bleek al dat de Nederlandse houding ten aanzien van Palestina een doorslaggevende factor was bij het stemgedrag. De antwoorden van de geïnterviewden hierboven bevestigen dat. Er lijkt een scherpe lijn te lopen tussen biculturele Nederlanders en de pro-Israëlische houding in de Nederlandse politiek.

Punt 3 – Populistische politiek, polarisatie en negatieve beeldvorming ten aanzien van migranten

Uit het onderzoek van het Opiniehuis valt op te maken dat biculturele Nederlanders – en met name jongeren – hier last van hebben, ook mentaal. Wat zijn de laatste reacties van Oumaima, Soufia, Hülya, Ipek, Abrontan, Douari en Ugural hierop?

Oumaima: ‘Religieuze spot moet niet kunnen. Er mogen wel kritische vragen gesteld worden ten behoeve van een debat, maar grappen over de profeet vind ik te ver gaan. Ik vind niet dat deze grappen strafbaar moeten zijn in bijvoorbeeld huiselijke sfeer, maar wel als een politicus ze maakt met de intentie om een groep mensen (in dit geval moslims) in een negatief daglicht te zetten of te kwetsen. Verder kom ik op voor mijn rechten als zo’n situatie zich voordoet.’

Zahri: ‘Iedereen is de polariserende bewindslieden en Tweede Kamerleden zat. Ze krijgen niks voor elkaar in Den Haag, maar zijn wel koning in angst zaaien. Deze vorm van zondebokpolitiek is pure intellectuele en bestuurlijke armoede. Biculturele mensen moeten roeien met de riemen die ze hebben om te overleven en tegelijk hun rechten kennen en voor zichzelf blijven opkomen. We moeten een netwerk opbouwen, zodat we elkaars kruiwagens kunnen zijn. Sowieso is druk opvoeren van buitenaf erg belangrijk. Gebruik je pen, gebruik je demonstratierecht, maak documentaires of reportages of kunstexposities. Wees actief en ga stemmen.’

Ipek: ‘Polariserende politici vind ik stuitend en misselijkmakend. Ik probeer het nieuws te vermijden, maar val van de ene verbazing in de andere. Weet je, ik had zo’n vertrouwen in NSC, ik vond Omtzigt zo’n goede strijder tegen onrecht. Wat een afgang. En dat BBB, Ma Flodder en die Mona daar rondlopen, is echt onbegrijpelijk. Ik moet zelf roeien met de riemen die ik heb. Ik geloof echt niet meer in al die inclusieprojecten en heb me teruggetrokken. Ook in mijn eigen stad Den Haag zie ik elke keer dezelfde mensen. Ook islamitische Nederlanders lijken te polariseren. Zo bouw je geen samenleving op.’

‘Onze zogenaamde leiders zijn bijna allemaal pestkoppen’

Hülya: ‘Ik denk dat we moeten teruggaan naar wat ons op de basisschool wordt geleerd: plagen kan je nog om lachen, pesten doet pijn en mag niet. Daar ligt volgens mij de lijn. Maar als je naar de politiek kijkt, dan zijn onze zogenaamde leiders bijna allemaal pestkoppen. Dit kan je niet meer aan kinderen uitleggen. En als je naar biculturele mensen kijkt, onze jongeren, dan kan je echt zien dat ze daaronder lijden. Met sociale media zijn ze totaal onbeschermd tegen de haatpolitiek uit Den Haag. De Nederlandse politiek heeft haar eigen Frankensteins gecreëerd, en als onze jongeren zich daarnaar gedragen, dan zijn ze verbaasd. Als je mensen dag in dag uit pest, moet je niet raar opkijken als iemand conclusies trekt. Verder blijf ik opkomen voor mijn eigen rechten en die van een ander, daar waar mogelijk.’

Zorgen om geliefden 

Abrontan: ‘Op mijn werk, bij een asielzoekerscentrum, merk ik dat de politiek de asielzoekers en mensen op de vlucht steeds onrustiger maakt. De asielzoekers snappen niet veel van onze democratie. Zij weten bijvoorbeeld niet dat wij ook een Eerste Kamer hebben. Sommigen denken vaak dat hetgeen wat zij meekrijgen daadwerkelijk de realiteit wordt. Daarnaast zien ze ook de beelden van de demonstraties van extreemrechts, de uitspraken die demonstranten doen en het feit dat zij populistische en nationalistische partijen steunen. Dergelijke aspecten hebben vanzelfsprekend invloed op hun gemoedstoestand en dus ook op hun mentale gesteldheid. Hiernaast maak ik mij natuurlijk ook enorme zorgen om mijzelf en mijn geliefden met een migratieachtergrond. Wij zien allemaal de opkomst en normalisatie van nationalisme, populisme en toch ook echt fascisme. De vraag is waar en op wat voor wijze dit zich verder gaat ontwikkelen. We leven in een land waarin wij onze stem kunnen en mogen gebruiken. Met zwijgen, wegkijken en accepteren worden aspecten die niet normaal zijn keihard genormaliseerd.’

‘Democratie is altijd vechten, linksom of rechtsom’

Douari: ‘Nederland gaat echt de verkeerde kant op met al die fascistische krachten aan het werk. Het is echt noodzaak dat democratische krachten opstaan. Tegen biculturele Nederlanders wil ik zeggen dat je gewoon keihard moet opkomen voor je rechten. Je hebt geen tijd meer om bij de pakken neer te zitten, man. Democratie is altijd vechten, linksom of rechtsom.’

Ugural: ‘Laten we samen opkomen voor onze rechten. Samen met anderen met een migratieachtergrond. Om te emanciperen, moeten we samen optrekken, niet alleen. En uiteindelijk zijn we allemaal de dupe van die polarisatie op afkomst of religie – ook de witte mensen zelf. Als je denkt dat het woningtekort komt door asielzoekers, maak je het leven zuur voor asielzoekers, maar los je de woningcrisis niet op. Die los je pas op door uiteindelijk samen (zwart, wit, man, vrouw) op te komen voor fatsoenlijke woningen voor iedereen en de pijlen te richten op de daadwerkelijke veroorzakers van die crisis: mensen met te veel geld, die huizen zien als investering en niet als woning, en de politici (zoals van de VVD en PVV) die het mogelijk maken dat er aan huizen verdiend kan worden.’

Lees ook:

Peiling: weinig biculturele Nederlanders van plan om te stemmen

‘Marokkaanse Nederlanders, ga toch stemmen’