Toen journalist Bo Hanna vier jaar was, werd hij samen met zijn broertjes ontvoerd door zijn eigen vader. Wat er daarna allemaal gebeurde, vertelt hij in het boek Baba. Hij wil niet zwelgen in zelfmedelijden maar onderzoeken hoe het toch zo ver heeft kunnen komen.

Bo Hanna werd in geboren in Zweden, maar zijn ouders zijn Egyptisch. Ze waren geen moslims, zoals meer dan 90 procent van de Egyptenaren, maar Koptische christenen. Op een dag kwam Baba, vader in het Arabisch, zijn drie jongens van school halen. De kleine Bo dacht dat ze iets leuks gingen doen met papa. In plaats daarvan gingen ze naar het huis van hun moeder, de ex-vrouw van Baba, om koffers te pakken.

In goed vertrouwen, maar ook ingegeven door angst, zou hun moeder de paspoorten van de kinderen hebben gegeven. Als slachtoffer van partnermishandeling was ze bang voor wat er zou gebeuren als ze dat niet deed. Ze geloofde ook dat zij haar ex en de kinderen later achterna zou reizen. Achteraf verklaarde ze dat ze jong en naïef was. Het zou nog jaren duren voordat ze haar zoons weer zag.

Gods wetten

Na een half jaar in Egypte ging Baba met de jongens naar Nederland. Hij had zelfs tegen ze gezegd dat hun moeder dood was. De kleine Bo miste zijn moeder zó verschrikkelijk dat hij in Egypte niet meer wilde eten. Gelukkig trok een familielid hem over de streep om toch weer hapjes ergens van te nemen. Maar op dé grote vraag, waar zijn moeder was, kreeg hij geen antwoord.

Later vertelde hun vader dat hun moeder een danseres en zangeres was, dat ze optrad in bars en daar ook dronk. Ze was een slechte vrouw, een mening waarbij zijn christelijke geloof een grote rol speelde. ‘Alles wat hij in zijn leven deed, daar gooide hij een religieuze saus overheen,’ stelt Bo Hanna vast. ‘Door ons te ontvoeren hield hij zich aan Gods wetten. Hij heeft een verstoord realiteitsbesef.’

Het is onbekend wat zijn vader van het boek vindt, want er is al elf jaar geen contact meer met hem. Zijn vader gelooft dat Bo, die homoseksueel is, bezeten is door een demon en het pad van de duivel heeft gekozen.

Mama verdween uit zijn gedachten

In Nederland streek het gezin neer in Doesburg, waar ze geen vervelende tijd hadden. Hun energie werd gestopt in een nieuw bestaan, wat niet zonder gevolgen bleef. Dit blijkt uit het volgende citaat:

‘Terwijl ik mijn weg probeerde te vinden in Doesburg met allemaal nieuwe mensen om me heen, verdween mijn moeder steeds meer naar de achtergrond. Ik durfde niet meer aan mijn vader te vragen waar ze was. Bovendien wist ik op een gegeven moment niet meer precies naar wie ik eigenlijk vroeg. Elke dag vervaagde het beeld dat ik van haar had steeds meer, tot ze een vage droom was geworden. Een tijd lang hoopte ik nog dat er een telefoontje zou komen. Misschien zou mijn moeder me bellen op mijn verjaardag. Maar ik hoopte tevergeefs.’

‘Rood, wit, blauw, dit land is niet van jou’

Verhuizen naar Grubbenworst

Op een dag volgde er een flitsverhuizing naar het Limburgse dorpje Grubbenworst, want daar had Baba een shoarmazaak gekocht. ‘Nee, Baba. Het is geen worst. We wonen in Grubbenvorst,’ zeiden de kinderen tegen hem.

In Grubbenvorst kregen de broers het lastig. Ze spraken geen Limburgs en ze waren de enige niet-Nederlandse kinderen in hun klas. ‘Rood, wit, blauw, dit land is niet van jou,’ kregen ze te horen.

Hun vader begreep er niets van. ‘In Egypte wordt naar geloof gekeken. Dat bepaalt je status. We moesten gewoon zeggen dat we christenen waren. In Nederland, en vooral in een dorp waarvan de inwoners eenkennig zijn en de leraren niets over de rotopmerkingen zeggen, ging dat destijds anders. Geen idee hoe het er daar nu is. Ik woon al jaren in Amsterdam.’

Overigens krijgt Bo Hanna nog steeds regelmatig verbaasde blikken als blijkt dat hij christen is en geen moslim. Dat vindt hij raar. Niemand minder dan Jezus kwam immers ook uit deze regio.

Met vakantie naar Egypte

Toen Bo een jaar of twaalf was, zouden ze met hun vader naar Egypte gaan. Maar voor nieuwe paspoorten was de handtekening van hun moeder nodig. Die zag na acht jaar eindelijk een sprankje hoop om haar kinderen weer te zien, dus ze wilde pas tekenen als ze haar kinderen mocht zien. ‘Helaas vond de Nederlandse rechter het niet in het belang van de kinderen dat ze niet naar Egypte mochten. Daarom werd mijn moeder uit de ouderlijke macht ontzet en kreeg mijn vader zijn zin. Ik zal de beslissing van die rechter in Roermond nooit begrijpen. Het is een van de voorbeelden waaruit blijkt dat ouders die hun kind ontvoeren hiervoor worden beloond.’

Later ontdekte Bo dat in het dossier van zijn moeder een vertaling zat van veel wat er in Zweden was gebeurd, zoals politieverklaringen waaruit bleek dat zijn vader zijn moeder én zijn kinderen had mishandeld. ‘Inmiddels weet ik dat rechters vaak oordelen dat als één ouder het kind lang niet heeft gezien, bijvoorbeeld na een internationale ontvoering, het kind uit een stabiele situatie wordt gehaald als er weer contact zal zijn met de andere ouder. Maar in de praktijk is je situatie verre van stabiel. Ouders die hun kind ontvoeren mankeren vaak iets, uitzonderingen daargelaten. Bovendien was ik toen twaalf jaar en had ik nog een goede relatie met mijn moeder kunnen opbouwen. Nu is er sprake van contact, maar geen sterke band.’

Er waren nog een paar rare dingen aan deze zaak. De kinderen hadden een brief ‘geschreven’ in verband met deze rechtszaak, waaruit bleek dat ze hun moeder niet wilden zien. Een beetje kloppen deed dat wel, want wat had je nu aan een moeder die niet wil dat je met vakantie kunt? Pure kinderlogica, maar in die brief, afgedrukt in het boek, staat absoluut geen kindertaal. Het is overduidelijk dat hier een volwassene achter zit. Toch zei de betrokken dame van de Raad voor de Kinderbescherming, die Bo sprak tijdens zijn onderzoek, dat de invloed van de vader uit niets bleek.

‘Ouders die hun kind ontvoeren mankeren vaak iets’

‘Een van de redenen dat ik mijn boek Baba schreef, is om duidelijk te maken wat er omgaat in kinderen die door een ouder worden ontvoerden te beschrijven hoe sommige situaties zijn. Geïnterviewd worden door iemand van de Kinderbescherming in het bijzijn van de vader die je mishandelt bijvoorbeeld. Of helemaal niet gehoord worden. Op basis van Artikel 12 van het Kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties heeft elk kind het recht om een mening te geven over zaken die hem of haar aangaan. Nederland heeft dit verdrag ondertekend.’ Hierbij moet wel aangetekend worden dat er tegenwoordig er geen minimumleeftijd meer is om kinderen te horen. Die was er destijds nog wel.

Waarom greep niemand in?  

Bo dacht dat als hij zijn boek zou schrijven, hij antwoord zou krijgen op al zijn vragen. Helaas is dat een illusie. ’Op sommige vragen zal ik nooit antwoorden krijgen’, zegt hij. ‘Het heeft lang geduurd voordat ik echt tot de conclusie kwam dat mijn vader ons had ontvoerd. Tijdens mijn onderzoek ontdekte ik dat er wel degelijk mensen waren die iets doorhadden, óf contact zochten met instanties. Een buurvrouw van vroeger vertelde dat ze een keer naar de Kinderbescherming had gebeld. Maar daar werd gezegd dat het al vrijdagmiddag was. Of ze maandag kon terugbellen.’

De familie had ook dingen in de gaten, maar ze wilden ‘Baba’ niet tegen hen in het harnas jagen vanwege zijn licht ontvlambare karakter én de angst dat hij er met de kinderen weer vandoor zou gaan en ze geen zicht meer hadden op de situatie.

Waar Bo tijdens zijn onderzoek heel veel aan heeft gehad was het dossier dat de Zweedse journalist Anna Sandberg had aangelegd, omdat ze veel over hen heeft geschreven. Zonder het te weten waren Bo en zijn broers in Zweden voorpaginanieuws geweest. De Zweedse krantenlezers wisten veel eerder dat het om een ontvoering ging dan zijzelf.

Geen standaardverhaal

Bo Hanna benadrukt dat zijn verhaal geen blauwdruk is voor een kinderontvoering. ‘In 80 procent van de gevallen is de ontvoerder de moeder. Het is allemaal veel breder dan de media vaak laten zien. Dat is de stereotype beeldvorming. De moeders vertrekken naar omliggende landen als België, Duitsland of Polen.’

Tijdens de bijzondere boekpresentatie in Amsterdam liet hij diverse vaders aan het woord, van wie de ex de kinderen had ontvoerd. Ze vertelden hoe ze vaak achter het net vissen. ‘Van één man had de ex de kinderen meegenomen naar Litouwen’, zegt Bo ‘Daar zegt de rechter dat het kind bij de moeder hoort. Klaar. Daar ben ik het niet mee eens. Kinderen hebben onder normale omstandigheden omgang met beide ouders nodig.’

Bo Hanna, Baba, Ambo/Anthos, 272 blz., €22,99