Morgen gaat Nederland weer naar de stembus. Een campagne waarin migratie en islam opnieuw centraal stonden. Over moslims spreken veel politici met name vanuit de onderbuik, maar nauwelijks met hen. Hoe wordt dat door Nederlandse moslims ervaren? We namen de proef op de som in West-Brabant.

Het is nog best moeizaam om in West-Brabant een moskee te vinden die mee wil werken aan dit verhaal. Moskeeën in Bergen op Zoom en Roosendaal gingen niet in op interviewverzoeken. Bij de Arrahman-moskee in Breda schuift men Mohammed Bouyaouzan naar voren. Deze vrijwilliger wil meewerken maar op één voorwaarde: het gesprek is op persoonlijke titel. Vriendelijk legt deze psychiatrisch verpleegkundige in een kantoortje van de moskee uit waarom men zo behoedzaam is. ‘Angst!’ Angst om zelf in een verhit politiek debat terecht te komen. En angst voor media die volgens Bouyaouzan vaak een verkeerd beeld neerzetten van de Nederlandse moslimgemeenschap.

Angst en irritatie

Bouyaouzan is geboren in de Marokkaanse stad Fez en verhuisde met zijn ouders begin jaren zeventig naar Rotterdam. Rond zijn achttiende kwam hij in Breda terecht. ‘Dubbele import’, vertelt hij lachend. ‘In Rotterdam hebben moslims hun plaats opgeëist. Dat is minder in Breda.’

Bouyaouzan is hoger opgeleid, een ervaren spreker en zoekt graag het debat op. ‘Ik ben maatschappelijk betrokken: bij de moskee, bij mijn wijk, bij mijn omgeving.’ Zelf is hij er nog niet uit welk vakje hij straks rood kleurt. ‘De laatste keer Volt gestemd, maar nu denk ik strategisch te stemmen.’ Voor hem op tafel staat een glas met een roos erin. Bouyaouzan vraagt in het Arabisch aan de 69-jarige moskeevoorzitter of de PvdA soms langs is geweest? ‘De roos, is puur toeval’, lacht de voorzitter. De moskeevoorzitter houdt zich verder afzijdig van het gesprek.

Bouyaouzan stelt dat de angst bij bestuur en bezoekers van de Arrahman-moskee om naar buiten te treden na ‘9/11’ er onderhuids altijd wel heeft gezeten. Na de vorige verkiezingen zag hij de angst groter worden. Zelf is zijn beeld van Nederland vooral in ongeloof omgeslagen. ‘Als inwoner van dit land, had ik nooit gedacht dat we deze kant op zouden gaan.’ Bouyaouzan ziet dat er kampen zijn ontstaan waar men niet meer naar elkaar wil luisteren. ‘Dat vind ik best wel erg!’

‘In Rotterdam hebben moslims hun plaats opgeëist. Dat is minder in Breda’

Veel irritatie veroorzaken de optredens van ‘meneer Wilders’. Bouyaouzan noemt hoe Wilders het verhaal rondpompte over een Utrechtse vrouw die door een groep Marokkaanse jongeren aangevallen zou zijn. Het klopte niet. ‘Het is de leugen die gewoon regeert.’ Dan begint mevrouw Van der Plas weer over bidden op straat. ‘Wie bidt er nou op straat? Waar hebben we het over!’

De impact van deze opruiende, populistische rechtse politici is groot op het leven van Nederlandse moslims. Ook in Bouyaouzans gezinsleven. Het valt hem op dat contacten van zijn kinderen nu langs etnische scheidslijnen lopen, heel anders dan in zijn eigen jeugd. Laatst zei zijn tienjarige zoon dat als hij kinderen krijgt, dat die dan Marokkaans zijn. ‘Ik zei: Marokkaans? Waar ben je geboren? In Breda toch! Je bent een Nederlander met Marokkaanse roots. Dát raakt me diep, dat een tienjarige in een bepaalde hoek wordt geduwd. Onbewust moet hij bij een groep horen.’

Vanuit zijn vrijwilligerswerk voor de moskee signaleert hij ook spanningen tussen moslims en niet-moslims op de werkvloer. ‘Vooral bij banen voor praktisch geschoolden krijgen ze te horen:  jij pikt mijn plek in.’ Het verhitte vluchtelingendebat leidt tussen collega’s tot misverstanden en naargeestige opmerkingen. ‘Ga terug naar je eigen land, wordt er gezegd! Je eigen land, je bent hier geboren!’ Moslimhaat zit ook bij hoger opgeleiden maar dan kunnen collega’s er volgens Bouyaouzan meestal gewoon een gesprek over hebben. Gebeurt dat niet dan zorgt dat ervoor dat moslims zich uitgesloten voelen op de werkvloer. ‘Je werkt ergens maar voor de rest is er niets.’

Bouyaouzan spreekt veel met gelovigen van deze Bredase moskee, die voornamelijk door de Marokkaanse gemeenschap wordt bezocht. ‘Men voelt zich verraden door de politiek.’ Onlangs bleek uit onderzoek dat bereidheid om te gaan stemmen onder biculturele Nederlanders laag is. Bouyaouzan schat in dat van de bezoekers van Arrahman-moskee hooguit de helft stemt. ‘Ze hebben zoiets van laat maar, het heeft toch geen enkele zin.’ Dan ben je bij hem aan het verkeerde adres. ‘Het heeft absoluut zin. Als ik niet stem, dan participeer ik niet in de maatschappij waarin ik leef. Dan moet je ook niet zeuren als het niet goed gaat.’

Verraad

Het gevoel van verraad, vooral sinds de PVV meeregeerde, leeft breed in de Marokkaans-islamitische gemeenschap in Breda. ‘Ze voelen zich in de hoek gezet. Ook de wat oudere generatie. Die zagen dit land veranderen. Zij hebben meegedaan in deze maatschappij. Ze hebben dit land ook opgebouwd.’

‘Het is teleurstelling, boosheid, verdriet, rauw, echt rauw’

Bouyaouzan vindt dat democratische grondrechten voor minderheden door de acceptatie van partijen als de PVV in een mum van tijd zijn verwaarloosd en deze aan ‘anderen’ niet worden gegund. Voorheen stond voor hem vast dat zijn leven in Nederland was. ‘Ik woon, leef hier.’ Nu vraagt hij zich soms af: wil hij hier eigenlijk nog wel zijn? Een verschrikkelijk ‘gedachtespinsel’, vindt hij het. ‘Nederland is een geweldig en ontzettend mooi land.’ Dat juist in dit land de positie van minderheden zo onder druk is komen te staan, heeft Bouyaouzans wereldbeeld doen kantelen. ‘Het is teleurstelling, boosheid, verdriet, rauw, echt rauw.’

Bouyaouzan blijft ook de positieve kant zien. Dat die 50 procent die wel stemt zo erkent invloed te willen hebben. ‘Samen maakt sterk.’ Bouyaouzan is dan ook streng voor zijn kinderen om te stemmen. ‘Ik heb twee meiden, die stemmen’, zegt hij trots.  Zijn oudste zoon is negentien en stemt woensdag voor het eerst ‘Ik heb gezegd: je gaat stemmen! En hij doet het!’

Binnen de Arrahman-gemeenschap willen ze voorkomen te sturend mensen naar de stembus te bewegen. ‘Wel zijn er moskeebezoekkers, zoals ik, die binnen hun netwerk aangeven te gaan stemmen, omdat dit gewoon belangrijk is. We zijn, zeg maar influencers.’ Ook verwacht Bouyaouzan dat de imam ‘wel een keer zal zeggen dat stemmen belangrijk is.’ Duidelijk is dat het moskeebestuur wegblijft van een stemadvies.

Bouyaouzan wijst erop dat de islam veel ruimte laat om de ander in zijn waarde te laten. Dat moslims niet naar Nederland komen om mensen te bekeren. ‘De basis is altijd de ander in zijn waarde laten.’ Dat spreekt hem juist ook zo aan in Nederland. ‘Het zou verdomd jammer zijn als we dat afbreken. Snap dat andere mensen hierheen vluchten omdat ze elders die ander niet mogen zijn.’

‘Ik wil met iedereen samenleven’

De vraag is wat te doen opdat minder mensen op een anti-islam partij zoals de PVV stemmen? Bouyaouzan weet het niet meer. ‘Ik wil met iedereen samenleven. Ik woon in een blanke straat. Mijn buren zijn, mijn buren.’ Hij stelt dat de meeste Marokkaanse Nederlanders zich net als hij verbonden voelen met Breda. ‘We doen alles wat we moeten doen, alleen de anderen moeten er wel voor openstaan.’ Hij houdt zich vast aan de volgende generatie. Mensen die geen genoegen nemen met een tweede plek. Die zeggen: dit is mijn thuis. Bevalt het je niet, ga dan zelf weg.’

Na het tussengebed om vier uur ’s middags, waar zo’n honderd man aan deelnamen, is iedereen deze vrijdag snel verdwenen. Bezoeker Mohamed Chehboun heeft kort de tijd om over de politiek te praten. Hij zweeft nog, neigt naar Denk. Hij vertelt het met een licht Brabants accent. ‘Geboren en getogen in Breda.’ Hij werkt in de transportsector in Gilze, onder de rook van Tilburg. Op het werk wordt ook PVV gestemd. Tot grote spanningen leidt het niet. ‘De chauffeurs die niet internationaal rijden, doen soms wat norser.’ Volgens Chehboun maakt het  verschil dat hij voor een relatief klein bedrijf werkt, waar iedereen zijn mening mag hebben.

Buiten het werk merkt hij dat moslims in West-Brabant minder geaccepteerd worden. ‘De gemeenschap in Rotterdam, Amsterdam of Utrecht accepteert meer de multiculturele samenleving. Die inclusiviteit is daar veel groter. We zijn hier best wel boers.’ Chehboun is NAC-supporter. Op de tribune merkt hij dat boerse en hoort geregeld ‘kutmarrokkaan’ of ‘aap.’ Bekenden spreekt hij erop aan, onbekenden laat hij begaan.

Denk

In Noord Breda zit de Yeni Camii-stichting. Voor deze nieuwe moskee staan vlaggenmasten met de Turkse, Nederlandse en de vlag van de stichting. Het bestuur van Yeni Camil laat de 25-jarige Mohammed Cemil Korkmaz het gesprek in het ontmoetingscentrum voeren. In de ruimte staat een digitale informatiezuil waar af en toe een display in het Turks en Nederlands verschijnt om te gaan stemmen.

Korkmaz stemt Denk. ‘Andere partijen zitten te ver weg van de islam.’  Het weet niet wat de circa duizend leden van Yeni Camii Breda stemmen. ‘In de islam heeft iedereen een eigen mening. Allah gaf ons een eigen wil.’ Korkmaz verwacht dat de wil om te stemmen onder moslims in de kleine Bredase moslimgemeenschap groter is dan in de Randstad.

Bij Yeni Camii vinden ze stemmen belangrijk, de imam zo legt Korkmaz uit zal dat ook benadrukken. Vanuit de moskee komt geen stemadvies. ‘Het hoeft niet per se Denk te zijn.’ Hij schat wel in dat de meeste jongeren uit zijn kring op Denk stemmen. Zijn vader stemde altijd op de PvdA. ‘Altijd. Nu Denk, dat komt ook beetje door mij.’

Korkmaz werkt in de ouderenzorg. ‘Ik heb alleen maar Nederlandse patiënten.’ Op zijn  afdeling is hij de enige man en de ‘enige van buitenlandse komaf.’ Hij praat met collega’s nooit over politiek. ‘Het kan zijn dat ze PVV stemmen. Er kunnen heel veel meningsverschillen zijn. De wereld is gebaseerd op meningen. Anders zouden er geen oorlogen zijn. Dus daarom wil ik op het werk niet over politiek praten.’ Hij is wel nieuwsgierig wat zijn collega’s en patiënten stemmen. ‘Ik vraag het niet. Dan denken ze: deze jongen is met politiek bezig. Gaat hij ons vermijden als hij weet wat wij stemmen? Daar zullen collega’s bang voor zijn. En ik zelf ook.’

‘Andere partijen zitten te ver weg van de islam’

Korkmaz spreekt in Breda veel jongeren die te maken krijgen met discriminatie en etnisch profileren. ‘Ben je van Turkse, Marokkaanse of Afghaanse afkomst: je staat altijd 1-0 achter. Het verbaast hem dat dat nauwelijks een thema in de politiek is. Hij maakt zich zorgen om oplopende spanning in de samenleving. Hij noemt zelfs het woord ‘burgeroorlog.’ Dat wil ik niet. Ik ben Nederlander, heb een Nederlands paspoort en praat Nederlands. Het zijn ook mijn broeders en zusters. Ik leef met Nederlanders. Ik verzorg hun moeders, vaders, opa’s, oma’s. Hoe kan ik het nog meer benadrukken?!’