Willem van Oranje wilde ruim vier eeuwen al meer vrijheid voor verschillende geloven in Nederland. Het multireligieuze Ottomaanse Rijk diende daarbij als inspiratie, stelt bekeerling Abdulhaq Compier. We mogen meer oog hebben voor de positieve invloeden van de islam op de Europese geschiedenis, vindt hij.

Abdulhaq Compier (49) is psychiater in Almere. Op zijn zesentwintigste is hij moslim geworden. Hij is actief voor de islamitische Ahmaddiyagemeenschap en heeft zich sinds zijn bekering verdiept in de historische relaties van Nederland met de islamitische wereld. Hij publiceerde er onder meer over bij de universiteit van Cambridge.

Naar aanleiding van 450 jaar Leidens Ontzet organiseert hij donderdag 24 oktober een lezingenavond over de relaties van de Nederlandse onafhankelijkheidsstrijd in de zestiende eeuw met het Ottomaanse Rijk. Leiden viert dat het in 1574 een langdurig en slopend beleg overleefde, door de Spaanse troepen van koning Filips II. Deze overwinning was een belangrijk moment in de Nederlandse onafhankelijkheidsstrijd.

Een opmerkelijke leuze die de Watergeuzen – een strijdgroep die in die tijd tegen de Spanjaarden vocht – destijds gebruikten was ‘Liever Turks dan Paaps’. De Watergeuzen lieten daarbij zelfs Ottomaanse vlaggen wapperen op hun schepen en droegen ‘Turkse’ snorren. Hedendaagse Turkse Nederlanders beschouwen dit niet altijd als compliment, maar eerder als een verkapte vorm van islamofobie die al eeuwenlang verankerd ligt in de Nederlandse psyche.

‘Dat is een bekend misverstand’, zegt Abdulhaq Compier. Hij vervolgt: ‘Uit de historische bronnen blijkt dat de leuze een positieve waardering inhoudt voor de tolerantie van de Turkse sultan voor protestanten in zijn rijk en voor de politieke steun die deze protestanten van hem kregen voor hun onafhankelijkheidsstrijd.’

Hoe is uw interesse voor dit stukje geschiedenis tussen Turkije en Nederland ontstaan?

‘Ik ben al meer dan twintig jaar moslim. Vanuit mijn nieuwe islamitische identiteit wilde ik graag de verbinding zoeken met de cultuur waarin ik ben opgegroeid. Dat was een ‘gewoon’ Nederlandse opvoeding zonder geloof, maar met waarden als eerlijk zijn, liefde voor de natuur en je werk doen. Ik ging op onderzoek uit in de geschiedenis. Dit heeft onder andere geleid tot het initiatief Liever Turks dan Paaps, waarvoor we nu campagne voeren ter gelegenheid van 450 jaar Leidens Ontzet. We willen hiermee laten zien dat de islamitische wereld onderdeel is van de Nederlandse geschiedenis en we vragen aandacht voor de waarde van de godsdienstvrijheid.’

‘De protestanten leefden liever onder islamitisch bestuur, dan onder dat van de paus’

Wat betekent die leuze voor u?

‘Ik had lange tijd al een vermoeden dat er een connectie zou kunnen zijn tussen Willem van Oranje en de islam. Willem van Oranje was uniek, omdat hij als eerste in Europa de godsdienstvrijheid vestigde. De islam heeft ook een unieke visie op godsdienstvrijheid, want volgens de islam zijn alle godsdiensten van dezelfde God afkomstig en worden ze daarom gerespecteerd, wat best een groot verschil is met het christendom. Dus toen Willem van Oranje de godsdienstvrijheid vestigde, was dat in overeenkomst met wat in de islam al bestond.’

En u denkt dat die twee met elkaar te maken hebben?

‘Ja, dat komt samen in de leuze ‘Liever Turks dan Paaps’. Protestanten wilden godsdienstvrijheid. Via reizigers wisten ze dat de Turkse sultan die bood in zijn rijk. Alle christelijke groepen hadden daar vrijheid. Ook joodse groepen en zoroastriërs. De protestanten zouden daarom liever onder islamitisch bestuur komen, dan onder het bestuur van de paus blijven. En ze zochten een bondgenootschap met de sultan. Dat had dus te maken met het contrast in godsdienstvrijheid.’

Schetst dit niet een te romantisch beeld van het Ottomaanse rijk? We hebben het over de zestiende eeuw, waarin binnen dit rijk Armeniërs en Grieken institutioneel werden gediscrimineerd. Ze moesten bijvoorbeeld extra belasting betalen en mochten geen wapens dragen.

‘Het is niet onze bedoeling om al het beleid in alle perioden van het Ottomaanse Rijk te verdedigen. Er zullen ongetwijfeld misstanden zijn geweest. Ons punt is dat de islamitische wereld onze cultuur in Europa geïnspireerd heeft. Net zoals de Griekse cultuur Europa geïnspireerd heeft, en natuurlijk ook niet foutloos was.’

Hoe heeft die inspiratie dan plaatsgevonden?

‘De positieve waardering van de Turkse tolerantie was zelfs zo sterk dat een rol speelde in discussies over godsdienstvrijheid in Europa. Op de Balkan, in Zwitserland,  Frankrijk en in Nederland werden discussies gehouden of godsdienstvrijheid mogelijk was of niet. Want men was nog niet gewend aan dit fenomeen. De gedachte was dat het chaos teweeg zou brengen als je verschillende godsdiensten toelaat en dat mensen niet meer loyaal aan de koning zouden zijn. Het Ottomaanse Rijk werd genoemd als een argument dat het wel kan. Willem van Oranje noemt dit rijk zelfs als een reden om vertrouwen te hebben in godsdienstvrijheid.

De leuze ‘Liever Turks dan Paaps’ had al een geschiedenis van eeuwen. Ook oosters-orthodoxe christenen gebruikten deze om zich te verzetten tegen katholieke overheersing. De orthodoxe patriarch Michael III van Anchialos zei al in de twaalfde eeuw: ‘Ik heb liever dat de Turken over mij regeren in uiterlijke zaken dan dat de katholieken over mij gaan regeren op geloofszaken. Want als de Turk over mij regeert, kan ik mijn geloof behouden, maar als ik moet leven onder katholiek bestuur, moet ik afscheid nemen van mijn God.’ In de vijftiende eeuw werd iets soortgelijks gezegd door inwoners van het toen nog orthodoxe Constantinopel.’

Interessant, die christenen voelden zich dus door andere christenen slecht behandeld, en meenden dat ze beter af zouden zijn onder islamitisch bestuur.

‘Ja, precies. In het boek Futuh al Sham – ‘De verovering van Syrië’ – staat zelfs een heel vroege vergelijkbare uiting van christenen in Syrië in de zevende eeuw. Zij leefden lange tijd onder Byzantijns bestuur, maar waren door islamitische veroveringen onder moslimbestuur gekomen. Zij betaalden als niet-moslims de jiziya-belasting voor de verdediging van het land. Toen de Byzantijnen het land wilden terugveroveren, waren de moslimbestuurders bang dat ze het land niet konden verdedigen. Ze hebben de christenen onder hun bestuur toen hun belasting teruggeven, hoewel zij sowieso wel voor het land zouden vechten. Toen hebben de christenen gezegd: wij hebben liever dat u over ons regeert dan de Byzantijnen.’

‘Waarom zijn we niet van bewust dat tulpen uit Turkije zijn gekomen en dat windmolens een uitvinding zijn die in het islamitische Spanje zijn gedaan?’

Wat heeft Willem van Oranje precies gezegd over godsdienstvrijheid en het Turkse systeem?

‘Hij gaf drie voorbeelden van tolerantie. Namelijk dat de paus ook joden toelaat in het Vaticaan, dat Romeinse keizers ook tolerantie hebben gepraktiseerd en dat de Turkse sultan, die heel religieus is, alle geloven in zijn rijk toelaat. Het Ottomaanse rijk was daarvan het meest krachtige voorbeeld. Willem van Oranje heeft actief naar samenwerking gezocht met verschillende sultans. Het Leidens Ontzet was onderdeel van een spannende samenwerking tussen sultan Selim II, een joodse vluchteling, onderdrukte moslims in Spanje en piraten van Noord-Afrika. Een internationale opstand tegen intolerantie, eigenlijk.’

‘Liever Turks dan Paaps’ lijkt ook een slagzin voor nationale onafhankelijkheid, waarbij men onder zware Spaanse belastingen uit wilde komen. Dus er zat ook wel een zeker pragmatisme in de godsdienstvrijheid die ze wensten.

‘Als het pragmatisme is als je niet op de brandstapel wilt komen, dan ben ik het daar helemaal mee eens.’

Jullie zijn ook een campagne gestart rond jullie initiatief, omdat jullie vinden dat de islamitische geschiedenis van Nederland wordt weggemoffeld.

‘Ja, waarom zijn we ons er niet van bewust dat tulpen uit Turkije zijn gekomen en de windmolen een uitvinding is die in het islamitische Spanje werd gedaan? Er is zelfs onderzoek waaruit blijkt dat de humanistische cultuur van de Renaissance een islamitische basis had, die je terugziet in de liefde voor studie, jezelf ontwikkelen door kennis op te doen. Dat zijn allemaal ook islamitische waarden. Universiteiten en ziekenhuizen zijn uitgevonden in de islamitische wereld. We gebruiken Arabische cijfers en Arabische vondsten in de wiskunde zoals algebra en het cijfer nul. Zelfs het poetsen van onze tanden is door de profeet Mohammed populair gemaakt.’

Hoe wordt de islamitische geschiedenis in Nederland volgens jullie nog meer weggemoffeld?

‘Iets wat ik zelf weleens vergeet, is onze lange geschiedenis met Indonesië. Ook daar zijn natuurlijk enorm veel verhalen van ontmoeting met de islam. Daar is weinig over geschreven. Er zijn enorm veel connecties met de islamitische wereld. En als we ons daar bewust van zouden zijn, dan zou het veel makkelijker zijn om inclusief met elkaar om te gaan.’ 

‘We geloven dat godsdiensten liefde en veiligheid voor alle mensen zouden moeten onderwijzen, ongeacht of mensen een andere overtuiging hebben’

Is dat niet te makkelijk? Zijn enerzijds islamofobie en anderzijds islamitische superioriteitsgevoelens daarvoor niet te hardnekkig? 

‘Er is nu zoveel polarisatie. Er is alleen maar negativiteit over de islam en moslims, die steeds herhaald en herhaald wordt. Zelfs als al die negativiteit waar is, zou een focus op de positieve connecties met de islam nog steeds veel waarde kunnen hebben voor zo’n gepolariseerde samenleving. Wij houden als moslimgemeenschap van de islam. We denken dat de islam hele goede dingen te bieden heeft. Daarnaast vinden we het ook belangrijk om de verbinding te zoeken. En dat doen we hiermee.’

Ik las dat het multiculturele karakter van Almere u trok en dat u daarom daar bent gaan wonen. Maar is dat nu nog steeds het geval? De PVV is daar meer dan tien of vijftien jaar de grootste partij toch?

‘Ja, vind ik wel. Misschien dat in sommige wijken, waar meer blanke Nederlanders wonen, velen op de PVV stemmen. Maar nee, ik vind dat Almere nog steeds een heel multiculturele stad is.’

De verkiezingsoverwinning van de PVV vorig jaar lijkt het tegendeel te bewijzen. Kan er in Almere geen campagne komen met als leus ‘Liever Turks dan PVV’?

‘Haha! De Ahmadiyya Moslim Gemeenschap is voorstander van een seculiere regering met gelijke rechten voor iedereen. We geloven ook dat godsdiensten liefde en veiligheid voor alle mensen zouden moeten onderwijzen, ongeacht of mensen een andere overtuiging hebben. Geen groepering zou haat mogen zaaien jegens een andere groepering, omdat dehumanisering zal leiden tot geweld. Het volgen van een godsdienst legitimeert niet het overtreden van de wet. Anderzijds zal het afschaffen van godsdienstvrijheid ons terugbrengen naar de ketterverbrandingen van de middeleeuwen. Voor die vrijheid is hard gevochten door onze voorouders, we moeten hem in ere houden.’

–

Op 24 oktober 2024 van 18.30-21:00u organiseert de Ahmadiyya Moslim Gemeenschap een lezing en panelgesprek over Leidens Ontzet als opstand tegen intolerantie. Sprekers zijn de historici Armand Sag (Institute for Turkish Studies), Gerard Wiegers (Universiteit van Amsterdam) en Abdulhaq Compier (Liever Turks dan Paaps!). De avond vindt plaats in BplusC, Nieuwstraat 4 in Leiden. De toegang is gratis. Aanmelden kan online.