Het is absurd dat bedrijven geld kunnen verdienen aan mensen met schulden, vindt Sarah Reitema (PvdA). Vorige week werd ze verkozen tot beste raadslid van Rotterdam in 2024. ‘Dit is een erkenning van de strijd van al die mensen die ik vertegenwoordig.’

Reitema heeft een groot scala aan portefeuilles: armoedebestrijding, schuldhulpverlening, veiligheid, digitalisering, digitale inclusie, onderwijs en het Nationaal Programma Rotterdam Zuid. Maar er is een rode draad in haar werk, vindt ze, namelijk dat iemands waarde niet bepaald mag worden door financiële status.

Ze stelt dan ook fundamentele vragen over hoe het komt dat mensen in armoede belanden. Ze legt er daags nadat ze de Rotterdamse prijs won aan de telefoon een paar voor aan de Kanttekening: ‘Waarom hebben mensen schulden? Waarom hebben mensen een betalingsachterstand? Waarom leven we in een samenleving waar we koste wat het kost kaal geplukt moeten worden? Wat ligt daaraan ten grondslag?’

Reitema heeft ook antwoorden. Volgens haar zijn veel problemen verbonden aan de kapitalistische samenleving waarin we leven. En niet alleen de schulden zelf, maar ook de schuldenindustrie komt voort uit deze samenleving. Want bewindvoerders hebben een winstoogmerk en hebben er dus belang bij om zo lang mogelijk te doen over het oplossen van iemands schuld, stelt ze. ‘Het is gewoon een verdienmodel.’

‘Gemeenten zijn vaak eigenlijk wel blij dat er ook vanuit de markt hulp geboden wordt’

Mensen met schulden

Vorige week publiceerde het Centraal Bureau voor de Statistiek nieuwe cijfers over het aantal mensen met een betaalachterstand op 1 januari 2025. Het gaat om 210 duizend mensen, die een totaal 300 miljoen euro aan achterstanden hebben. Dit is een toename van 10 procent vergeleken met twee jaar geleden.

De gemeenten krijgen geld vanuit het rijk om mensen met schulden hulp te bieden. ‘Daartoe zijn ze verplicht. Maar hier zit ontzettend veel werk in en er zijn heel veel ambtenaren voor nodig. Want dat is de schaduwkant: gemeenten zijn helemaal niet ingericht op het uitvoeren van dit soort operaties, waardoor ze inefficiënt werken. Gemeenten zijn dus vaak eigenlijk wel blij dat er ook vanuit de markt hulp geboden wordt’, legt ze uit.

En dus is er een bloeiende industrie van bewindvoerders: bedrijven die mensen met schulden helpen om deze af te lossen, terwijl de volledige financiële autonomie van deze mensen is overdragen via de rechter. Reitema: ‘Deze bedrijven adverteren dat ze het sneller kunnen dan de gemeente. Dat ze je kunnen helpen. Ze doen actief marketing om te zorgen dat je voor hen kiest. Mensen die in een lastige situatie zitten, weten misschien niet dat ze ook bij de gemeente terecht kunnen en komen zo onnodig bij schuldenbedrijven terecht. Maar eigenlijk is bewindvoering een uiterst middel voor extreme gevallen.’

‘Bewindvoering voor mensen met schuld bestaat sinds 2014’, legt Reitema uit. ‘Er bestond eerder al een vorm van bewindvoering voor mensen die geestelijk niet in staat zijn om over hun eigen financiën te beschikken. Dat heet toestandbewind. In 2014 werd de wet veranderd en konden mensen met problematische schulden ook onder bewind worden gesteld. Bovendien zijn de tarieven hoger dan met toestandbewind. In de jaren erna zag je dan ook een explosieve groei van bedrijven die deze diensten gingen aanbieden.’

Malafide

Wat is het probleem, zou je kunnen denken. De markt vult immers de tekortkomingen van de gemeente aan. En dat klopt in zekere zin, want er zijn ook heel veel goede bewindvoerders die oprecht het beste voor hebben met hun klanten, ziet Reitema. ‘Deze sociale ondernemers hebben we ook nodig.’

Maar bewindvoerders hebben uiteindelijk een winstoogmerk, waardoor ze baat hebben bij goede klandizie. ‘Ze verdienen meer naarmate ze meer cliënten hebben. Daarom is kwantiteit voor sommige bedrijven belangrijker dan kwaliteit. De nadruk ligt eerder op meer cliënten en langer onder bewind, dan het oplossen van het probleem. Voor elke nieuwe zaak vragen ze bovendien opstartkosten. Soms zie je dat bedrijven klanten van elkaar overkopen, om zo meer geld binnen te halen.’

Daarnaast zijn er ook malafide bedrijven die echt niet deugen, vertelt het raadslid. ‘Dit zijn bedrijven die opzettelijk fraude plegen, bijvoorbeeld door geld te verduisteren. Hoewel de gemeente Rotterdam een Convenant Bewindvoering heeft waarin staat met welke bedrijven ze samenwerkt, komt het voor dat er onder deze partners malafide bedrijven zitten. Vorig jaar is er nog een bedrijf veroordeeld door de rechter, zonder dat de gemeente daarvan op de hoogte was, omdat die had verzuimd dit bedrijf tussentijds te controleren.’

‘Ik vraag me af of bewindvoering op grond van problematische schulden überhaupt zou moeten bestaan’

Politieke druk

Het zijn dit soort problemen waar haar partij continu vragen over stelt en moties over indient. ‘De gemeente lijkt geen kritiek te durven of willen uiten op de schuldenindustrie en blijft zich verschuilen achter ‘goede’ lijsten van bewindvoerderskantoren’, schrijft Reitema aan het college in juli.

‘We hebben vanaf de eerste dag dat we in het college zaten kritiek geuit’, vertelt ze. ‘Het gaat niet eens alleen om malafide partners. Het gaat veel verder dan dat. Ik vraag me af of bewindvoering op grond van problematische schulden überhaupt zou moeten bestaan. Het idee van bewindvoering is dat je iets van iemand overneemt omdat die persoon het niet kan overzien. En op het moment dat mensen in een schuldhulpverleningstraject zitten, zijn de schulden eigenlijk juist wel weer te overzien. Dan is er eigenlijk geen grondslag meer voor schuldenbewind.’

Er zijn volgens Reitema veel andere manieren om mensen met een schuld te helpen, zoals bijvoorbeeld budgetbeheer. ‘In Tilburg beslist de gemeente samen met de persoon welke hulpverlening geschikt is. Daar wordt bewindvoering alleen ingezet als een persoon het echt niet alleen kan. Het is gewoon een heel zwaar middel, je raakt financieel gehandicapt. En je betaalt hier geld voor, waarvoor je weliswaar een bijzondere uitkering kunt krijgen, maar dat kost de maatschappij dus eigenlijk geld.’

Kleine stapjes vooruit

Ondanks de politieke druk die zij en haar partijgenoten uitoefenen, is de vooruitgang ondermaats, verzucht het raadslid. ‘Een veel gehoord argument is dat mensen met schulden niet naar de gemeente toe komen voor hulp, omdat ze die niet vertrouwen. Daar moet dus wat aan gedaan worden. Mensen moeten weten dat je bij de gemeente kunt aankloppen als je in de problemen zit. Daarvoor moet de gemeente naast haar inwoners gaan staan.’

Toch zegt Reitema niet al te star te zijn in de opvatting dat deze taak per se bij de gemeente ligt. ‘Er zijn ook andere oplossingen en soms verschillen die per gemeente. Ook dragen bewindvoerders zelf ideeën aan om de kwaliteit van schuldhulpverlening te verbeteren. Een bedrijf waarmee we veel praten heeft zich onlangs laten omvormen tot stichting. Een stichting heeft geen winstoogmerk, waardoor die dus meer zal inzetten op het helpen van de persoon met schuld. Dat vind ik een mooi alternatief.’

Daarnaast heeft Reitema het Meldpunt Bewindvoering opgericht, waar mensen die vragen of twijfels hebben over een bewindvoerder melding kunnen doen. ‘Iemand die in de schulden belandt, wordt niet opeens een expert. Mensen weten niet altijd bij wie ze met hun twijfels terecht kunnen. Ze worden soms echt van het kastje naar de muur gestuurd en veel instanties zijn voor hun gevoel niet laagdrempelig genoeg. Je stapt niet zomaar naar de rechtbank om te vragen waar je recht op hebt.’

Het zijn kleine stapjes vooruit, maar Reitema is positief. ‘Wat we in ieder geval hebben bereikt, is dat er nu in Rotterdam erkenning is voor het feit dat er een schuldenindustrie bestaat. Ook worden er stappen gezet voor een belangenvereniging voor mensen onder bewind. We zijn in contact met verschillende mensen en bedrijven die het goed willen doen en dat is al een mooie ontwikkeling. Want er wordt altijd heel veel gedaan om de markt te beschermen, maar er bestaat maar weinig om de mensen die schulden hebben te beschermen. Mens boven markt, in plaats van andersom.’