Door de strijd in Gaza zijn ook de vijandelijkheden tussen Israël en Hezbollah weer opgelaaid. Partijleider Hassan Nasrallah bezigt grimmige taal in zijn toespraken. Maar de beweging heeft ook een maatschappelijke rol in Libanon. 

‘Als er iemand bang moet zijn voor een oorlog, dan zijn het Israël, de kolonisten en de Israëliërs, niet Libanon. Wij zijn al negenennegentig dagen klaar voor een oorlog’, zegt Nasrallah in zijn laatste toespraak op 14 januari. Met uitspraken als deze lijkt een oorlog tussen Libanon en Israël elk moment uit te kunnen breken.

En inderdaad, het blijft niet alleen bij militante taal. Aan de grens tussen Israël en Libanon wordt steeds meer gevochten. Tussen 7 oktober en 8 januari zijn er aan Libanese zijde 146 mensen gedood, waarvan vier belangrijke commandanten van Hezbollah. Ook aan Israelische zijde vallen doden, waarvan het exacte aantal niet bekend is.

Hoewel Israël en Hezbollah nooit in vrede hebben geleefd, is de vijandigheid toegenomen sinds het conflict in Gaza. Hezbollah beschouwt Israël als voornaamste vijand en Hamas als broederpartij. Het conflict kwam bovendien erg dichtbij toen Israël op 3 januari Hamas-kopstuk Saleh al-Arouri doodde in Dahieh, een wijk in de Libanese hoofdstad Beiroet waar Hezbollah de dienst uitmaakt. In de dagen erna waren ineens alle ogen gericht op de beweging. ‘Deze aanval is behoorlijk genant voor Hezbollah’, zegt Nora Stel, universitair docent conflictstudies aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.

Het lijkt er op dat Hezbollah niet echt op een oorlog zit te wachten

Twee weken later is er niet meer gebeurd dan wat er al plaatsvond: lokale aanvallen op specifieke doelen in Israël. ‘Het gemiddelde wekelijkse verloop van Hezbollah lijkt laag, het hoogste dagelijkse verlies was 13 dodelijke slachtoffers op 25 oktober 2023’, schrijft The Arab Gulf States Institute in Washington, dat verschillende verzetsbewegingen observeert.

‘Het lijkt er op dat Hezbollah niet echt op een oorlog zit te wachten’, zegt Stel. Ze volgt de toespraken van Nasrallah op de voet en ziet dat Hezbollah vooral wil benadrukken dat het wel degelijk verzet toont. Tegelijkertijd komt dit met allerlei nuances. ‘Nasrallah zei bijvoorbeeld in zijn eerste speech na de dood van Arouri dat ze zich niet uit de tent laten lokken, dat Hezbollah zelf wel beslist wanneer en hoe het reageert. Maar vooral ook dat het Libanese belang groter is dan het Palestijnse of het Iraanse.’

Het Libanese belang

Dit laatste is een interessante opmerking, die gezien moet worden in de context van de rol die de groepering heeft in de Libanese samenleving. Hoewel Hezbollah is ontstaan als verzetsbeweging met als doel de Libanese grens te bewaken tegen Israëlische vijandelijkheden, is het door de jaren heen getransformeerd. In 1990 werd het een politieke partij en in 2005 werd het onderdeel van de 8 maart-coalitie, een verzameling politieke partijen die als pro-Syrisch te boek staan. De 8 maart-coalitie is sinds 2020 de regerende coalitie in Libanon.

Dat Hezbollah onderdeel is van de politieke elite werd nog eens duidelijk tijdens de economische crisis van de afgelopen jaren. Voorheen wees Hezbollah met de vinger naar de regerende partijen als het ging om corruptie, nu was de partij onderdeel van de regering. Demonstraties werden hardhandig neergeslagen door zowel het Libanese leger als Hezbollah. ‘De regeringspartijen werkten hierin samen’, zegt Sami Halabi van de Libanese denktank Triangle.

Toch is Hezbollah anders dan de andere politieke partijen in Libanon. Het feit dat de groep ook een gewapende tak heeft, zorgt voor onenigheid onder de Libanezen. In 2008 besloot de Libanese regering de gewapende tak officieel toe te staan. Op militair gebied is Hezbollah sterker dan het Libanese leger, dat niet in staat is de buitengrenzen te bewaken. Maar iemand moest het doen. Veel Libanezen vinden echter dat het beschermen van de grenzen een nationale kwestie hoort te zijn, evenals het recht om de oorlog te verklaren. Door critici wordt de groepering ook wel een ‘staat binnen een staat’ genoemd.

De spagaat van Hezbollah

Zie hier de spagaat van Hezbollah. Enerzijds wil het zijn verworven positie in de Libanese samenleving niet kwijt. Hezbollah spreekt niet namens alle Libanezen als het een volledige oorlog verklaart tegen Israël. De economische crisis is nog lang niet voorbij en de natie heeft de Israël-Libanon oorlog van 2006 nog vers in het geheugen.

Anderzijds kan de partij, als verzetsbeweging tegen Israël, de Israëlische agressie niet onbeantwoord laten. Dit laatste weegt heel zwaar voor Hezbollah, legt Halabi uit. ‘Hezbollah ziet Israël als een existentiële bedreiging. Wat als Israël klaar is met Hamas, gaan ze dan achter Hezbollah aan? Of achter Libanon? Vanuit het perspectief van Hezbollah moeten ze hier wel op reageren.’

Een ander aspect dat hierbij komt kijken is dat de reputatie van Hezbollah binnen de Arabische gemeenschap is verslechterd na het optreden in Syrië. Tijdens de burgeroorlog in het buurland vocht Hezbollah mee aan de kant van president Bashar al-Assad. De groep wordt verantwoordelijk gehouden voor vele doden in Syrië. Vooral soennieten in de regio keurden deze acties af. Maar als enige waardige tegenstander van Israël in de regio kan Hezbollah de steun van de Arabische gemeenschap wellicht herwinnen.

Je zou kunnen stellen dat het Hezbollah vooral te doen is om de reputatie binnen de sjiitische gemeenschap, met Iran als belangrijkste internationale partner. Maar de decennialange scheidslijn tussen soennieten en sjiieten werd een schakering vager toen Iran en Saoedi-Arabië vorig jaar de onderlinge betrekkingen verbeterden.

Wellicht dat Hezbollah zich momenteel daarom richt op de Libanese zaak. ‘Hezbollah wil graag gezien worden als de beschermer van alle Libanezen’, zegt Stel. ‘Er is er nu een gezamenlijke vijand waar Hezbollah op kan inspelen. In de toespraken stelt Nasrallah dat het mogelijk is Libanees grondgebied terug te winnen, doelend op de Shebaa Farms, een gebied dat sinds 1981 door Israël wordt bezet. Hij probeert de militaire acties te presenteren als iets dat voor heel Libanon van belang is.’

Gezamenlijke vijand

Halabi legt uit dat dit laatste over het algemeen wel gedeeld wordt in Libanon. ‘De overgrote meerderheid ziet Israël als een existentiële bedreiging van Libanon, vooral onder de huidige regering leeft dit sentiment. We zijn sinds 1947 in oorlog met Israël, dat is onze grootste vijand. Dat heeft niets te maken met je religieuze achtergrond, iedereen deelt dit idee.’

Zelfs de mensen die tegen Hezbollah zijn, begrijpen de rol die de partij hier heeft

Over de vraag of het aan Hezbollah is om hierop te reageren bestaat echter minder eenduidigheid. ‘Op dit moment reageert Hezbollah binnen het toelaatbare’, observeert Halabi. ‘Hezbollah opereert binnen de Rules of Engagement, de regels die zijn opgesteld na de laatste oorlog met Israël. De gevechten zijn lokaal van aard en vooral bedoeld om de slagkracht van Israël te beperken. Zolang het conflict beperkt blijft tot het grensgebied, veroorzaakt het weinig sociale spanning in Libanon. Zelfs de mensen die tegen Hezbollah zijn, begrijpen de rol die de partij hier heeft.’

Op de lange termijn kan het wel een probleem worden voor Libanon, gaat hij verder. ‘Als dit militaire conflict met Israël bijvoorbeeld zes maanden duurt, dan zijn er al heel wat meer doden gevallen en zal het een effect hebben op de economie en politiek van Libanon. Dit kan uitmonden in een burgeroorlog, wat ook in 2006 het geval was.’

Het gevaar dat de oorlog met Israël volledig escaleert is volgens hem dan ook klein, denkt hij. ‘Maar het is niet onmogelijk, want je weet nooit welke geopolitieke scenario’s er nog kunnen opspelen. Wat als Iran toch reageert? Of de situatie in de Rode Zee escaleert? Dan ligt er weer een heel ander scenario op tafel.’

Ook Stel acht de kans op een volledige oorlog klein. ‘Nasrallah lijkt hier niet op uit. Hij laat tot nu toe duidelijk zien zich terdege bewust te zijn van de precaire situatie in het land en het feit dat Libanon zich geen oorlog kan veroorloven.’