In de Amsterdamse Tolhuistuin verzamelden zondag alevitische Nederlanders zich voor de benefiet Aşk ile, met liefde. De organisatoren pleiten voor een monument in Nederland voor het bloedbad in Sivas in 1993, waar 37, vooral alevitische, kunstenaars en intellectuelen omkwamen. ‘Het blijft een open wond’, zegt een van de sprekers.

‘Steek ze in brand, de fik erin’, herhaalt een muzikant de haatdragende woorden van duizenden soennitische extremisten tijdens de massamoord in Sivas. Hij was toen nog niet geboren, maar heeft de pijn als aleviet wel meegekregen.

De muzikant verwijst naar de beelden van de brandstichting van hotel Madımak in Sivas, aangemoedigd door soennitische jihadisten. ‘Het is prachtig’, roept een van hen op camera. Later, wanneer er grote vlammen uit het gebouw slaan, voegt de menigte daaraan toe: ‘Allah, dit is jouw vuur, het hellevuur.’

De alevieten in de Amsterdamse zaal herbeleven het trauma dat zich meer dan dertig jaar geleden voltrok. Slachtoffer en nabestaande Ismail Kaya, die zijn dochter Menekse en zoon Koray in de brand verloor, is uit Turkije overgevlogen en zingt zijn verdriet in een treurzang.

‘Ik heb kinderen, ze hebben geen jeugd gehad
Mijn kroost, dat nooit heeft gebloeid

Ik heb diepe wonden
Eeuwige duisternis, zonder zucht van verlichting’

‘Hij heeft ons kapotgemaakt met zijn roerzang’, reageert hoogleraar Ugur Ümit Üngör (NIOD), die ook een van de sprekers is. Vele anderen in de zaal pinken een traan weg.

Er zijn gesprekken en workshops, die gelijktijdig in verschillende zalen plaatsvinden. Beroemde alevitische Nederlanders zoals Sinan Can, Meral Polat en Funda Müjde zijn aanwezig.

Schrijver Chris Keulemans interviewt historicus Mahmut Erciyas, die het boek De God is in de mens samenstelde met vertaalde gedichten van alevitische troubadours. ‘Het was voor mij een vorm van zelfstudie naar mijn eigen achtergrond en een poging om kennis over het alevitisme over te dragen aan de volgende generatie’, vertelt hij.

Keulemans doet een poging om tot de essentie van het alevitisme door te dringen. ‘Een aleviet ben je niet, een aleviet word je’, wil hij van Erciyas weten. ‘Zelfs de grootste alevitische leermeesters zijn nooit af’, antwoordt Erciyas.

Sommige teksten, zoals die van Asik Ibreti, waarin hij zich uitspreekt tegen de soennitische orthodoxie, zijn volgens Keulemans uitdagend en polariserend. ‘Ze zijn geschreven in een context van toenemende haat en geweld tegen alevieten. Hijzelf is ontsnapt aan een aanslag door radicale islamisten’, legt Erciyas uit.

Antropologiestudente

Bij het bloedbad in Sivas viel ook een Nederlands slachtoffer, de 23-jarige antropologiestudente Carina Thuijs. Zij deed onderzoek naar Turkse vrouwen en kwam via contacten van Rahmi Sivri in Doetinchem, betrokken bij Stichting DIDF en deelnemer aan het gesprek met Keulemans en Erciyas, in Sivas terecht.

‘Ze kwam lachend en een beetje bescheiden bij ons op kantoor in Doetinchem. Ze wist helemaal niets van het alevitisme’, aldus Sivri, die bij de massamoord zijn twee nichtjes Asuman en Yasemin Sivri verloor. Sivri is voorstander van een monument voor de slachtoffers, en vindt het passend als dat in de Achterhoek wordt geplaatst.

Ineenstorting Ottomaanse rijk

Na een korte pauze is professor Üngör aan de beurt. Volgens hem moet de massamoord in Sivas worden geplaatst binnen een bredere context van anti-alevitisch geweld sinds het ontstaan van de Turkse republiek, na de ineenstorting van het Ottomaanse rijk. ‘De eerdere Ottomaanse periode kende ook periodes van alevitische moordpartijen, maar er waren ook lange tijden van vreedzame co-existentie’, zegt hij.

‘De meeste massamoorden vonden plaats tijdens de republiek’, vertelt Üngör, en noemt bijvoorbeeld de genocide in Dersim in 1938, die onder bevel van Mustafa Kemal Atatürk werd uitgevoerd.

‘Het was een aanval op de culturele elite van de alevieten’

Üngör was twaalf jaar oud toen het bloedbad in Sivas plaatsvond. Zoals bijna elke zomer zouden ze met de auto naar Turkije reizen, maar uit angst reden ze dat jaar niet naar Erzincan, waarvoor je Sivas moet passeren, de geboortestreek van zijn ouders.

‘Het was een aanval op de culturele elite van de alevieten, en de angst onder alevieten was daarom enorm’, merkt Üngör op. ‘Een aanval op de elite is meestal een opstap naar bredere vervolging van groepen.’

Na zijn korte presentatie volgt een panel met Sinan Can als moderator. ‘Door de gebeurtenissen in Sivas besefte ik dat ik aleviet ben’, zegt hij recht voor z’n raap. Panelist Serdar Manavoglu kan dat beamen. ‘In Sivas kwamen we erachter dat we alevieten waren’, zegt hij instemmend. Can benadrukt ook dat er in Sivas niet alleen alevitische slachtoffers vielen. Ook enkele soennitische muzikanten en intellectuelen kwamen toen om het leven.

‘De daders zijn er toch goed mee weggekomen’, zegt panelist Kul Yetimi, die eraan herinnert dat twintig veroordeelden onlangs vervroegd zijn vrijgelaten door Erdogan.

Geen rechtse alevieten

Manavoglu denkt dat ‘het linkse bewustzijn’ onder alevieten in Nederland is gegroeid door Sivas. ‘Ik ken eigenlijk helemaal geen rechtse alevieten hier, behalve Dilan Yesilgöz dan’, reageert Can, waarop de zaal in lachen uitbarst. ‘Het is best een zwaar onderwerp, ik probeer het een beetje luchtig te houden’, zegt Can quasi-verontschuldigend.

‘De daders zijn er toch goed mee weggekomen’

Hij noemt eerdere herdenkingen van de massamoord in Sivas vooral ‘alevitische incrowd’-bijeenkomsten. ‘Dat is vandaag zeker niet het geval. Moet dit niet vaker gebeuren?’ vraagt hij aan de panelleden.

Zeynep Cimtay, voorzitter van een alevitische vereniging, is hier ook in Europees verband mee bezig. ‘We hebben geprobeerd om het hotel in Madimak om te vormen tot een museum van schaamte, maar dat is niet gelukt. Daarom willen we nu een digitaal museum oprichten’, zegt ze.

’s Avonds treden nog muzikanten op, onder wie Meral Polat, met moderne uitvoeringen van alevitische folklore. Het is niet bekend hoeveel geld er zondag is opgehaald voor het Sivas Namenmonument, maar het lijkt erop dat de alevieten van Nederland klaar zijn met de angstcultuur binnen Turkse kringen. Met het daverende concert smaakt het in ieder geval naar meer alevitische verlichting in de duisternis.