Het geruchtmakende vertrek van Fidan Ekiz bij De Nieuwe Maan heeft een nieuwe slinger gegeven aan de discussie over de multiculturele samenleving en de islam. Sommigen vonden Ekiz te fel op moslims en zijn blij dat ze weg is, anderen beschuldigen ‘links’ juist weer van het ‘pappen en nathouden’ van islamitische Nederlanders.

Hoewel ze is vertrokken als presentator van De Nieuwe Maan (NTR), hangt de schaduw van Fidan Ekiz nog altijd boven het multiculturele discussieprogramma. Op de website ThePostOnline beklaagde Ekiz zich over ‘regressief linkse vertegenwoordigers van de identiteitspolitiek, (woordvoerders van) de islamitische gemeenschap, media en politici’. Die zouden zich tijdens haar presentatorschap hebben bezondigd aan ‘online en telefonisch gescheld, oproepen om ons programma te boycotten, bedreigingen aan mijn adres, intimidatie van onze gasten en de makers’.

De Amsterdamse filosofiestudente Sujet Shams kan hierover meepraten. Eind vorig jaar droeg Shams een column voor bij De Nieuwe Maan. Daarin vertelde Shams, zelf geboren in Afghanistan, dat ze met haar oma een ‘deal’ sloot om zich te bevrijden van de conservatief-islamitische seksuele moraal. Daarna is ze online lastiggevallen door allerlei mensen – soms ook in het Dari, de Afghaanse variant van het Perzisch, vertelt Shams.

‘Ik zou duivels zijn en een hoer. Iemand anders had de moeite genomen al mijn Facebookfoto’s door te scrollen en zag dat ik wel eens naar de kerk ga. Reaguurders meenden dat ik onderdeel was van een snood complot van Fidan Ekiz om moslims tot zonde te verleiden.’

‘Een programma dat voor dialoog had moeten zorgen is zo onderdeel van de polarisatie geworden’

Ekiz is in haar AD-columns kritisch over de multiculturele samenleving en de islam. Veel moslims voelden zich niet door haar gerepresenteerd. Ook wordt haar nagedragen dat ze Jan Roos en Pegida-voorman Edwin Wagensveld in de uitzending heeft gehad. Om deze redenen was ze volgens critici geen geschikte presentator van De Nieuwe Maan, ooit in het leven geroepen als ‘zendtijd voor moslims’. Begin vorig jaar probeerde de partij Denk de NTR zelfs – tevergeefs – te bewegen de programma-inhoud van De Nieuwe Maan te wijzigen.

Theo Brand, eindredacteur van het aan GroenLinks verbonden religieuze magazine De Linker Wang, is zo iemand die kritisch is over Fidan Ekiz. Op Twitter noemde hij het ‘om te huilen’ dat ze Roos en Wagensveld ‘een podium’ bood. Ook laakt Brand de uitspraak van Ekiz dat ‘de politieke en culturele elite’ kritiek op de islam ‘onmogelijk maken’.

Brand: ‘Het dominante discours in de media is juist rechts. En Fidan Ekiz en anderen omarmen dit discours omdat ze graag mee willen tellen. Ekiz moet als presentator boven de partijen staan, maar ze heeft door haar kritische uitlatingen over de islam partij gekozen. Een programma dat voor dialoog had moeten zorgen is zo onderdeel van de polarisatie geworden.’

In Nederland wordt te gemakkelijk gesproken over ‘de’ islam of ‘het’ salafisme en daar deed De Nieuwe Maan rustig aan mee, zegt Brand. ‘Moslims worden in de media en in de politiek heel gemakkelijk weggezet. Het hele debat is uit de bocht gevlogen. Je kunt best heikele onderwerpen aan de orde stellen, maar de manier waarop De Nieuwe Maan dat deed was niet goed. Het programma bevestigde juist de clichébeelden die bij veel witte Nederlanders over de islam leven.’

Ekiz is inmiddels opgevolgd door Ajouad el Miloudi, die eerder het programma Kaaskop of Mocro? presenteerde voor KRO-NCRV. Hij lijkt een zachtere toon aan te slaan dan zijn voorgangster. Ook heeft De Nieuwe Maan de conservatieve bekeerling Nourdeen Wildeman aangesteld als columnist, tot ergernis van Wierd Duk (De Telegraaf). ‘NTR bekent kleur met nieuwe columnist’, twitterde Duk.

‘Als je sympathie wil winnen moet je een verzoenende toon aanslaan’

‘El Miloudi ligt goed in de islamitische gemeenschap en heeft feeling met de achterban, maar durft tegelijkertijd ook kritische vragen te stellen’, zegt communicatiespecialist Aziz el Kaddouri. Hij is opiniepeiler bij de multiculturele EtnoBarometer en zat zelf een keer aan tafel bij De Nieuwe Maan, nog voordat Ekiz er werkzaam was.

Volgens El Kaddouri werkt de zachtere houding van El Miloudi beter voor de achterban. ‘Als je sympathie wil winnen, dan moet je een verzoenende toon aanslaan. Je mag best kritisch zijn en op problemen wijzen. Bijvoorbeeld op radicalisering of op de problemen die er zijn in het onderwijs. Maar het leek erop dat Ekiz haar mening wilde doordrukken.’

Belemmering voor emancipatie?

Sommigen vinden juist dat het afgelopen moet zijn met de zachte toon richting islamitische Nederlanders, zo brengt het debat over de zaak-Ekiz naar boven. ‘Links houdt emancipatie van Nederlander met migratieachtergrond tegen’, betoogde VVD-Kamerlid Zohair el Yassini vorige week in het radioprogramma WNL Opiniemakers in reactie op het artikel van Ekiz.

Linker Wang-redacteur Theo Brand vindt dat El-Yassini een karikatuur schetst. ‘Natuurlijk moet je als links ook kritisch zijn op jezelf en misschien zijn we wel te paternalistisch geweest richting nieuwkomers. Maar wat El Yassini doet, en dat doet Fidan Ekiz ook in haar ThePostOnline-artikel, is het debat veranderen in een links-rechts-discussie. Daar schieten we helemaal niks mee op.’

El Kaddouri sluit zich daarbij aan: ‘Hoewel links ongetwijfeld fouten heeft gemaakt, maakt El Yassini er een gepolitiseerde links-rechts-discussie van. Bovendien suggereert hij ten onrechte dat rechtse partijen wél goed opkomen voor migranten. In plaats van vliegen afvangen moet je op een constructieve manier naar de maatschappelijke vragen zelf kijken.’

‘De islamitische wereld is veel tribaler. Kritiek op de eigen groep wordt ook niet gewaardeerd’

De Afghaans-Nederlandse Shams geeft El-Yassini wel gelijk. ‘Links omarmt zogenaamd progressieve islamitische opiniemakers die zelden kritisch zijn richting de eigen groep, maar wel overal racisme en islamofobie zien.’ Als voorbeeld noemt Shams een recent NRC-artikel over de nieuwe islamitisch-feministische actiegroep S.P.E.A.K. Daarin werd niet genoeg doorgevraagd, zegt ze. ‘Eén van die vrouwen beweerde in dat artikel dat ze in haar omgeving geen enkele moslima kende die onderdrukt wordt. Dat is echt een onzinnige bewering.’

Fidan Ekiz stelde die kritische vragen wél, vindt Shams. ‘Zij wil dat moslimvrouwen zich echt kunnen emanciperen. Je moet gewoon thuis kunnen komen met een Nederlandse vriend, als je dat graag wilt. In islamitische kringen ligt hier nu een taboe op. Links durft dit niet aan de orde te stellen, terwijl Denk-stemmers in bescherming worden genomen omdat zij tot een gemarginaliseerde en gediscrimineerde groep zouden behoren.’

Volgens Shams moet Ekiz dan ook tegen de conservatief-islamitische stroom in blijven roeien, ook al levert dit haar veel kritiek op. ‘De islamitische wereld is veel tribaler. Kritiek op de eigen groep wordt ook niet gewaardeerd. Dat maakt je al snel tot een verrader. Ik zie Fidan Ekiz als een nieuwe Multatuli van de moslimgemeenschap. De kritiek die Multatuli op de Nederlandse maatschappij had, onder andere in Max Havelaar, was ook niet mals. Maar hij bracht ons land wel een stap verder.’

Opiniepeiler El Kaddouri zegt juist dat we de impact van Ekiz niet moeten overdrijven. ‘Als je een willekeurige moslim in Amsterdam Nieuw-West vraagt naar De Nieuwe Maan of Fidan Ekiz, dan acht ik de kans heel klein dat ze hierover gehoord hebben.’