Als het aan minister Faber ligt, worden de mogelijkheden voor vluchtelingen om zich te verenigen met hun familie drastisch ingeperkt. Gezinshereniging moet geloven aan het ‘strengste asielbeleid’ ooit. In hoeverre schuurt dit met fundamentele rechten van de mens?

Gezinshereniging beperken is een van de speerpunten van het asielbeleid van het huidige kabinet. Onder het tweestatusstelsel, dat minister Faber voorstaat, zullen er weer twee categorieën vluchtelingen zijn; mensen die in eigen land niet veilig zijn om wie ze zijn en mensen die vluchten omdat de situatie in hun land niet veilig is.

Voor deze laatste groep wil de minister gezinshereniging een stuk strenger maken. Er moet een wachtperiode komen van twee jaar, voordat een aanvraag kan worden gedaan. Gezinshereniging moet zich beperken tot het kerngezin, meerderjarige kinderen vallen buiten de boot. Bovendien moet de aanvrager beschikken over een eigen woning en voldoende inkomen in Nederland. Deze veranderingen zouden niet alleen van toepassing worden op nieuwe, maar ook lopende aanvragen.

Het stel woont in bij een Nederlands gezin in Den Haag

De Raad van State adviseerde vorige week om de wetten in deze vorm niet bij de Tweede Kamer in te dienen. Dit is ook het advies van de Adviesraad Migratie, een onafhankelijk adviescollege dat het kabinet en parlement adviseert over migratierecht en beleid. Hoewel niet duidelijk is of de minister deze adviezen ter harte neemt, is er al weer een ander voorstel gedaan dat de hereniging van familieleden nog verder kan dwarsbomen. Gemeenten mogen niet langer voorrang geven aan asielzoekers bij het toewijzen van sociale huurwoningen. Hierdoor zullen statushouders nog langer doorbrengen in asielzoekerscentra en nog langer moeten wachten voordat ze in aanmerking komen voor gezinshereniging. Volgens critici wordt het dan ook praktisch onmogelijk voor sommige vluchtelingen om hun familie naar Nederland te halen als deze plannen doorgang vinden.

Extra schrijnend

De aankondiging van plannen als deze zorgt voor veel onrust bij vluchtelingen in Nederland. Onder hen zijn Abdurrahman en zijn vrouw Öznur. In augustus 2022 vertrokken ze uit hun geboorteland Turkije, waar ze als leden van de Gülen-beweging niet veilig waren. Ze lieten hun drie kinderen achter bij de ouders van Öznur. Zo konden zij hun leven voortzetten, totdat hun ouders in Nederland gesetteld waren. Zes maanden, maximaal een jaar hadden ze in gedachten.

Alles liep anders. Het duurde twee jaar voordat ze een verblijfsvergunning kregen. Een eigen woning hebben ze nog niet, het stel woont in bij een Nederlands gezin in Den Haag terwijl ze op de wachtlijst staan voor een woning in Lansingerland. Maar ze staan op de wachtlijst als gezin van twee. Vorig jaar juni dienden ze een aanvraag in voor gezinshereniging, maar er zit geen schot in de zaak. De maximale beslistermijn van zes maanden is reeds verstreken, maar het kan nog maanden duren voordat ze aan de beurt komen, vanwege de lange wachttijden van de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) op dit moment.

‘We hebben onze kinderen nu al tweeënhalf jaar niet gezien. Dat is heel zwaar, ze worden volwassen zonder ons’, vertelt Abdurrahman. Hij is voor zijn taalles naar Rotterdam gekomen en wil graag vertellen wat het met hem doet, vooral nu de regels nog strenger lijken te worden en deze ook lopende zaken zouden kunnen treffen. ‘De lange wachttijden en het gebrek aan duidelijkheid over de verwerking van aanvragen maken de moeilijke omstandigheden waarin vluchtelingengezinnen verkeren alleen maar erger.’

Zijn kinderen zijn 14, 17 en 21. Zijn schoonouders zijn in de zeventig en kunnen de zorg eigenlijk nauwelijks dragen. ‘De oudste twee kinderen studeren aan de universiteit, maar ze hebben een gebrek aan motivatie voor het leven door de onzekerheid over de toekomst. Ze vragen ons steeds of ze hun opleiding af zullen maken in Turkije of binnenkort moeten vertrekken en daar heb ik geen antwoord op.

‘Ze ervaren de puberteit in afwezigheid van hun ouders en hebben allerlei psychologische problemen die we niet precies kennen’, vertelt hij verder. ‘Laatst hoorde ik mijn dochter aan de telefoon met haar moeder huilen. Ze voelde zich eenzaam. Vanaf hier kunnen we haar niet troosten. Dat is echt pijnlijk.’

‘Bij gezinshereniging kun je een beetje aan de knoppen draaien en daarom blijven politici dit doen’

Abdurrahman heeft weinig vertrouwen in de procedure en dat is niet voor niets. Zijn eigen aanvraag liet 21 maanden op zich wachten, waarbij de regels steeds weer veranderden. ‘Dan hadden we eindelijk een interview met de IND en werd deze op het laatste moment afgezegd, omdat het opeens mondeling moest. Hierdoor liepen we een jaar vertraging op.’

Ook toen hij en zijn vrouw eindelijk een verblijfsvergunning kregen, ging het niet als gepland. Deze zomer veranderden de voorwaarden voor meerderjarige kinderen, en dus voor hun 21-jarige dochter. Hierdoor liep de procedure weer vertraging op. Toen de beslistermijn van zes maanden voor de hereniging van zijn gezin vorige maand verstreek, besloten hij en zijn advocaat dan ook naar de rechter te gaan. Maar of dit zin heeft is nog maar de vraag. De wachttijden zijn momenteel vele maanden langer dan de wettelijke beslistermijn, legt Klaassen uit. ‘Als de aanvraag is ingediend in juni 2024 begint de IND pas in september 2026 met de behandeling van de aanvraag.’

Sleutelen

De lange wachttijd is geen uitzondering, stelt Mark Klaassen. ‘De wachttijd voor de behandeling van nareisaanvragen is inmiddels opgelopen tot meer dan twee jaar. Dat is meer dan 800 procent van de toegestane behandelduur’, schrijft hij in een post op LinkedIn, waarin hij kritiek heeft op deze gang van zaken.

Klaassen is universitair docent aan de Universiteit Leiden en is een expert op het gebied van gezinshereniging. Het strenger maken van de voorwaarden ziet hij als een trend, die steeds weer komt kijken wanneer politici een streng asielbeleid willen voeren. Want gezinshereniging is een van de migratievormen waar je een beetje aan kunt sleutelen, legt hij uit.

‘Migratieregelgeving is voor het grootste gedeelte geregeld door de EU en daar kun je heel weinig aan veranderen als lidstaat. Bij gezinshereniging kun je een beetje aan de knoppen draaien en daarom blijven politici dit doen, om maar uit te stralen en streng asielbeleid te hebben. Toch zit de rechter hier vaak bovenop en is een tik op de vingers vaak het gevolg. De rechterlijke macht laat regelmatig zijn tanden zien waar het gaat om het recht op gezinsleven. Dit hebben we in Nederland al vaker gezien’, zegt hij.

Bij voorstellen om gezinshereniging te beperken lopen politici al snel aan tegen Europese regelgeving. Gezinshereniging is geregeld in de EU-Gezinsherenigingsrichtlijn, maar er wordt ook regelmatig verwezen naar het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind overschrijdt (IVRK). Zo is Nederland al meerdere malen gecorrigeerd door het Europese Hof van Justitie, vertelt Klaassen.

‘Een lidstaat mag niet eisen dat een vluchteling geschikte huisvesting heeft’

‘In de afgelopen 25 jaar zijn er veel voorstellen gedaan die later moesten worden herzien’, legt hij uit. ‘Denk bijvoorbeeld aan oud-minister Rita Verdonk, die het inkomensvereiste strenger wilde maken. Het Europese Hof van Justitie vond dit te streng. Het huisvestingsvereiste is twee jaar geleden ook al eens geopperd. Toen bleek dat de EU-Gezinsherenigingsrichtlijn dit niet toeliet: een lidstaat mag niet eisen dat een vluchteling geschikte huisvesting heeft als voorwaarde voor gezinshereniging. Nu ligt dit voorstel weer op tafel, maar dan alleen voor statushouders met subsidiaire bescherming (de categorie vluchteling waar de veranderingen voor gelden, red.), waar er wel een huisvestingsvereiste mag worden gesteld.’

Er is wel ruimte om strenger te zijn op gezinshereniging, meent Klaassen. ‘Maar als je daarbij doorschiet zal de minister aanlopen tegen de grenzen van het recht. De huidige voorstellen zijn zo streng dat het op verschillende punten de rechterlijke toetsing niet zal doorstaan. Wat dat betreft is het beter en realistischer om iets minder streng te zijn als je iets wilt veranderen.’ Klaassen denkt dat politici dit soort maatregelen dan ook vooral opwerpen om het asielbeleid streng te laten lijken, in de hoop dat het afschrikkend werkt.

Vooral kinderen ervaren de traumatische gevolgen van het langdurig gescheiden zijn van hun ouders

‘Maar de keuze om te migreren is meestal niet gebaseerd op beleid, eerder op de situatie in het land van herkomst. Als iemand besluit om te migreren naar Europa, dan zal het niet zo veel uitmaken of dit naar Nederland is of naar Duitsland. Omdat migratiewetgeving vooral verankerd is in EU-wetgeving, kunnen landen niet zoveel van elkaar verschillen in strengheid. Mensen kiezen vooral voor een land vanwege een netwerk dat ze hebben om hier te komen.’

Het gaat om mensen

Gezien de recente adviezen is nu maar weinig duidelijk wat er gaat gebeuren. Het is eerder voorgekomen dat de minister zwicht voor de kritiek en de plannen aanpast. Desalniettemin heeft het gesteggel over de voorwaarden voor gezinshereniging wel degelijk impact op de mensen die met deze regels te maken krijgen, benadrukt Klaassen. ‘Het gaat hier om mensen en vaak om kinderen. De impact van een scheiding binnen een gezin en onduidelijkheid over het weerzien is enorm. Je kunt niet over gezinshereniging praten zonder het over dit menselijke aspect te hebben.’

Dit kan Abdurrahman beamen. Hij is dan ook een petitie gestart om aandacht te vragen voor de gevolgen van dit soort beleidswijzigingen voor vluchtelingen. ‘Lange verwerkingstijden voor aanvragen voor gezinshereniging veroorzaken onnodig leed bij vluchtelingengezinnen die toch al kwetsbaar zijn en steun nodig hebben. Deze vertragingen verhogen niet alleen de mentale en emotionele stress die individuen ervaren die wachten op hereniging met hun geliefden, maar ze belemmeren ook het proces van hun integratie en vestiging in Nederland. Vooral kinderen ervaren de traumatische gevolgen van het langdurig gescheiden zijn van hun ouders’, staat in de tekst.

‘Gezinshereniging is een hoeksteen van de internationale mensenrechtenwetgeving en de bescherming van vluchtelingen, zoals erkend in verschillende internationale instrumenten, waaronder de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten en het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Elke regeling of beslissing die gezinshereniging onnodig vertraagt of belemmert, schendt deze fundamentele rechten en principes’, luidt de conclusie.