‘Het moet niet zo zijn dat als je zwart bent, je persé die en die mening moet hebben.’

Rapper en producer Kanye West haalde de woede van veel mensen op zijn hals toen hij vorige maand op televisie beweerde dat slavernij een keuze was. Zijn bewering houden nog steeds de gemoederen bezig. Eerder dit jaar stak hij op Twitter de loftrompet over Donald Trump en droeg hij bovendien een make America great again-petje. Is hij gek? Vraagt hij aandacht voor de Afro-Amerikanen die zich niet herkennen in het dominante verhaal van de black community? Maken zijn media-uitlatingen deel uit van een geraffineerde commerciële strategie? De Kanttekening sprak erover met een aantal zwarte Nederlanders.

‘West deed een Yernazje’
Dave Ensberg (34), bestuursvoorzitter van de mensenrechtenorganisatie Kompass, is zwaar teleurgesteld in West. Met name de uitlatingen van de rapper over slavernij raken Ensberg diep. ‘Hoe kun je dit zeggen, hoe kun je de trans-Atlantische slavenhandel en de slavernij relativeren, terwijl je zelf van de slaven afstamt? Slavernij was een nazistisch systeem dat driehonderd jaar heeft geduurd. Mensen hebben er echt niet zelf voor gekozen om hier zo lang onder te lijden.’

Columnist Chris Dorsman (35) vindt de achterliggende motieven van West niet zo interessant. ‘Het gaat om de gevolgen van zijn uitspraken. Die zijn veel belangrijker. West speelt met zijn uitspraken over slavernij en opzichtige geflirt met Trump racisten in de kaart. West deed een Yernazje.’ Politicus (FvD) Yernaz Ramautarsing (31) beweerde dat zwarte mensen een lager IQ hebben dan witte mensen. ‘Dat was koren op de molen van racisten, die zich door dit soort bizarre uitspraken gesteund voelen. West en Ramautarsing legitimeren het racistische wereldbeeld.’

Ensberg gelooft dat het West niet om politiek te doen is. Zijn geflirt met Trump en zijn uitspraken over slavernij zijn geen maatschappelijke statements. ‘Iemand die echt provoceert is trendwatcher Adjiedj Bakas. Hij zegt allemaal dingen die blanke mensen niet zo gauw zouden zeggen over zwarte mensen. Bakas overschreeuwt zichzelf. Hij wordt om die reden ook vaak gevraagd om speeches te houden, zodat hij die dingen kan roepen. Bij West is het volgens mij iets psychisch. Ook over Ramautarsing, met zijn gekke IQ-uitspraken, maak ik me zorgen.’

Ramautarsing op zijn beurt maakt zich geen zorgen om zijn mentale gesteldheid of die van Kanye. Hij zegt juist blij te zijn met de coming out van de rapper als Trump-aan. ‘Het kan ook deels te maken hebben met zijn album release, maar ik denk eerlijk dat hij het gewoon zat was.’ Hij verwijst daarbij naar het nummer Ye vs. the people. Daarin vertelt Kanye onder andere dat zijn MAGA-pet lag te verstoffen in de kast, omdat hij die niet durfde te dragen. De uitspraken van Kanye en de opkomst van online activisten zoals Candice Owens zijn volgens Ramautarsing juist het bewijs dat steeds meer zwarte Amerikanen ontsnappen uit de gevangenis die identiteitspolitiek heet. Volgens Ramautarsing is deze ‘mentale plantage’ ook in ons land een realiteit. ‘In Nederland worden we opgevoed met het idee ‘links is voor minderheden en rechts is racistisch’.’

Robert Valentine (33), voorzitter van de Libertarische Partij en Amerikaans staatsburger, zegt de steun van Kanye West voor Trump ook te begrijpen. Volgens hem gelooft zowel de Amerikaanse president als de rapper dat je in de eerste plaats zelf verantwoordelijk bent voor je succes en geluk. ‘Candice Owens heeft daar ook een mooie uitspraak over gedaan, ze zei ‘er zijn twee soorten mensen, zij die op het verleden focussen en zij die vooruitkijken’.’

Groepsdruk
Journalist Nadia Ezzeroili schreef in de Volkskrant een artikel over groepsdruk en vrijheid. West zou met zijn provocerende uitspraken het groepsdenken in de zwarte gemeenschap aan de kaak stellen. Er moet volgens Ezzeroili ook ruimte zijn voor andere meningen. Ensberg beaamt het laatste. ‘Er moet ook binnen de zwarte gemeenschap ruimte zijn voor politiek incorrecte opinies. Dat was vroeger ook al zo hoor, denk aan João Varela van Lijst Pim Fortuyn. Niettemin draagt West met zijn uitspraken niet bepaald bij aan de burgerrechten van zijn zwarte landgenoten.’ Ensberg vindt dat je als zwarte wel kritisch mag zijn naar je eigen gemeenschap. ‘Het moet niet zo zijn dat als je zwart bent, je persé die en die mening moet hebben. Of dat alleen progressieve politiek voor de mensenrechten opkomt. Mensenrechten zijn niet links of rechts, progressief of conservatief. Iemand als Hans Dijkstal, de vroegere VVD-leider, zette zich ondubbelzinnig voor de mensenrechten in. Daar kunnen linkse mensen een voorbeeld aan nemen.’

Dorsman benadrukt dat West en Ramautarsing naar de andere kant doorslaan. ‘De antiracismebeweging heeft inderdaad een nogal dwingende kant. Als je zwart bent moet je je uitspreken tegen een heleboel zaken. Je moet een rolmodel zijn. Een stille groep is het daar totaal niet mee eens. Deze mensen zijn natuurlijk wel tegen racisme, maar spelen het niet zo hard als de activisten. De zwijgende meerderheid zou inderdaad wel wat mondiger mogen worden. Maar West en Ramautarsing horen niet bij deze groep. Zij en ook iemand als trendwatcher Adjiedj Bakas helpen met hun uitlatingen bewust of onbewust de tegenpartij.’

Dat West en Owens extra kritiek krijgen uit linkse kringen vanwege hun huidskleur verbaast Valentine niets. ‘Afro-Amerikanen zijn meestal aanhanger van de Democratische Partij. Als je niet in die lijn denkt word je gezien als verrader en dan krijg je de wind van voren.’Zelf komt Valentine oorspronkelijk uit een links milieu. Ook daar merkte hij dat zijn libertarische houding vaak werd verward met onwil om iets voor een ander te doen. ‘Omdat ik politiek gezien in een andere weg geloof werd ik vaak weggezet als halve nazi en dat vind ik echt jammer.’ Deze starre en onredelijke houding ziet Valentine ook terug binnen de Amerikaanse media. Volgens hem beoordeelt deze Trump veel strenger dan Obama. Zo zou de vorige president ook veel illegalen het land uit hebben gezet zonder dat dit leidde tot maandenlange ophef.

Volgens Ramautarsing hebben mensen in progressieve kringen vaak nauwelijks door hoe racistisch ze zelf zijn. ‘Conservatieve zwarte mensen worden binnen deze milieus vaak direct weggezet als Uncle Toms (Uncle Tom, de brave zwarte slaaf uit de roman van Harriet Beecher Stowe, red.). Zo worden leden van FvD door politieke tegenstanders vaak eerst op hun kleur aangesproken en daarna pas op hun politieke voorkeur. Waarom zouden allochtonen niet voor een vrije markt mogen zijn? Of tegen abortus? Het slaat helemaal nergens op, maar het zit zo diep.’ Volgens Ramautarsing zorgt deze slachtofferpositie er cynisch genoeg voor dat beide zijden van het politieke spectrum geen moeite hoeven te doen voor de belangen van deze groep. ‘Rechts maakt immers toch geen kans op de zwarte stem waardoor links er geen extra energie in hoeft te steken.’ Volgens Ramautarsing is de door de identiteitspolitiek opgedrongen slachtofferrol daarnaast ook op individueel niveau schadelijk. ‘Mensen gaan eerder over tot criminaliteit wanneer het idee leeft dat de wereld toch tegen hen is.’ Dat op zijn beurt zou weer tot een negatieve kettingreactie leiden, met gebroken gezinnen, alcoholisme en drugsmisbruik. ‘In de jaren zeventig werd drieëntwintig procent van alle zwarte Amerikanen buitenechtelijk geboren, nu is dat drieënzeventig procent.

Dorsman aarzelt echter om ze te vergelijken met Uncle Tom. Maar hij snapt dat zwarte activisten deze vergelijking maken. ‘Andersom geldt het immers ook. Als je als wit persoon de ‘kant’ kiest van de zwarte gemeenschap word je ook verguisd. Kijk maar naar Sunny Bergman van de documentaire Wit is ook een kleur, die krijgt echt een heleboel shit over zich heen.’

Google Ratings
De Amerikaans-Nederlandse freelancejournalist Kevin P. Roberson (34) bekijkt West-gate met een sceptische blik. ‘Kanye West is een entertainer. Je moet hem niet heel serieus nemen. Natuurlijk is de black community teleurgesteld. Maar het gaat om de aandacht die West genereert. Het filmpje waarin hij zegt dat slavernij een keuze is ging viral. Het is dan ook geen toeval dat West binnenkort twee nieuwe albums uitbrengt. Het lijkt doorgestoken kaart, dat West over de rug van onze zwarte voorouders zijn muziek aan de man wil brengen.’ Ook Ramautarsing is niet niet erg te spreken over de slavernij-uitspraken van Kanye. Al moeten deze volgens Ramautarsing ook niet worden overdreven. ‘In de zin daarna begon Kanye al over dat hij mental slavery bedoelde en dat hij echt wel wist dat slavernij geen keuze is. Hij is geen politiek spreker.’ Zelf zou Ramautarsing de term mental slavery overigens nooit gebruiken omdat dat afbreuk zou doen aan de betekenis van het woord.

Volgens Roberson is West niet de eerste artiest die zo te werk gaat. ‘Beyoncé trekt vaak de aandacht, positief en negatief, als zij zich verkleedt als een soort godin. Ook haar steun aan Black Lives Matter en haar zogenaamde eerbetoon aan de Black Panthers werden uitgebreid besproken in de media. Het is dubbel want Beyonce en Jay-Z kunnen er ook voor kiezen om niks te zeggen maar ik denk dat er ook artiesten zijn die dit doen omdat ze dan hoger komen te staan in de Google Ratings, mensen sneller naar ze op zoek gaan en hun liedjes online luisteren via streaming services. Tidal, de streaming service van Jay-Z en andere artiesten, wordt ervan beschuldigd dat zij het aantal streams van Beyoncé en West hebben gemanipuleerd. Als dat waar is hebben zij dit waarschijnlijk gedaan om bijvoorbeeld hoger te staan in de Billboard Top Honderd, waardoor je muziek nog meer exposure krijgt. Die exposure kan leiden tot meer streams, wat hen weer geld oplevert. Je kan het vergelijken met wat Dotan deed, maar dat was op microniveau.’

Valentine geloof niet dat de uitspraken van Kanye een publiciteitsstunt zijn. De associatie met Trump zou de rapper namelijk meer goodwill kosten dan opleveren. ‘Als je puur kijkt naar het aantal stemmers, dan hebben er meer mensen op Hillary gestemd dan Trump.’ Wel vindt Valentine dat West doorschiet met zijn opmerkingen over slavernij, al begrijpt hij wel waar de rapper op doelt. Volgens de libertarische voorzitter focussen groeperingen als Black Lives Matter en de social justice movement namelijk op geholpen worden in plaats van zelf iets doen. Dit zou met name binnen de zwarte Amerikaanse gemeenschap een verlammend effect hebben. Onnodig zo stelt Valentine. ‘In de wereld waarin we nu leven hebben we nog nooit zoveel mogelijkheden gehad. Er bestaat nog steeds wel racisme, maar dat hoeft je niet tegen te houden.’

Roberson is teleurgesteld in West, omdat de rapper ook veel goede dingen heeft gedaan. ‘Na orkaan Katrina zei West dat president George W. Bush niks deed voor zwarte mensen. Dat was heel dapper. Maar hij is nu een volkomen andere richting ingeslagen. West beweert nu dat Trump de coolste persoon in hiphop is, omdat er vaak over hem wordt gerapt. West wil volgens mij controversieel zijn, dat maakt deel uit van zijn marketingstrategie. Hij wil nieuwe groepen luisteraars aanboren. Hij maakt geen echte politieke statements, het is allemaal commercie. West is echt heel intelligent, hij gebruikt dit. Tijdens interviews zegt hij ook slimme dingen die bij mensen goed in het gehoor liggen. Dat hij zijn succes dankt aan het feit dat hij gelooft in zichzelf bijvoorbeeld. Zo’n uitspraak inspireert mensen. Of hij noemt even terloops Steve Jobs. Dat doet West echt niet zomaar.’

West is Ensberg in ieder geval kwijt als fan. ‘Vroeger was ik een groot fan en heb ik twee concerten bezocht. Daar heb ik onwijs van genoten. Op zijn eerste album staat ook een heel mooi lied over slavernij.’ Daarna is het volgens Ensberg alleen maar achteruitgegaan met West. ‘Roberson zegt dat achter de uitlatingen van West een slimme commerciële strategie schuilgaat, maar ik geloof dit eerlijk gezegd niet zo. Ik ben geen psychiater of psycholoog maar maak mij wel ernstige zorgen over de geestelijke gezondheid van mijn voormalige muziekidool. Ik snap hem niet. Ik denk dat hij het moeilijk heeft. Na het overlijden van zijn moeder heeft West geen goede albums meer gemaakt. Hij slikt nu ook medicatie.’