Binnen de VVD groeit de onvrede over de pro-Israëlische opstelling van de partij. Liberale critici hebben zich nu in een nieuw platform georganiseerd.

Drie jonge VVD-leden – Maarten Dirkse, Çinar Akdemir en Yusuf Serkan Kunduz – hebben zich aangesloten bij het Liberaal Collectief Nabije Oosten, een werkgroep die pleit voor een consequent liberaal buitenlands beleid, ook als het gaat om Israël en Palestina.

‘Wat Israël doet is niet liberaal’, zegt Çinar Akdemir. ‘Israël schendt de mensenrechten, zoals het recht op leven en de vrijheid van meningsuiting, maar ook de eigendomsrechten. Er is niets liberaals aan het confisqueren van huizen en grond van Palestijnen. Als liberaal moet je pal tegenover dat soort praktijken staan.’

Op dit moment is het Liberaal Collectief nog klein. ‘Onze appgroep telt vijf mensen’, zegt Maarten Dirkse, oud-raadslid in Leiden lachend. ‘Maar onze ideeën leven veel breder in de partij.’ Zo dienden Akdemir, Dirkse en Kunduz vorig jaar juli een motie in waarin de VVD-Kamerfractie werd opgeroepen te pleiten voor concrete sanctiemaatregelen in EU-verband tegen Israël, vanwege grove mensenrechtenschendingen in Gaza. Hoewel het congres de motie verwierp stemde een kwart van de VVD-leden voor. Dat was een duidelijk signaal dat de eenzijdige pro-Israëlische koers van de VVD-fractie niet door alle leden werd geapprecieerd, aldus Dirkse.

‘Waarom krijgt Israël wél een status aparte?’

Israël heeft met partijleider Dilan Yesilgöz en Ulysse Ellian twee bondgenoten in de Tweede Kamer. Inmiddels is VVD-buitenlandwoordvoerder Eric van den Burg wel kritischer geworden, vanwege de hongersnood in Gaza. Dirkse spreekt van een breuk met het eerdere narratief van ‘ja maar 7 oktober’.

Liberale waarden

Net als Akdemir vindt Dirkse het VVD-beleid ten aanzien van Israël en Gaza onliberaal. ‘De VVD zou een buitenlands beleid moeten voorstaan dat de liberale waarden hooghoudt: respect voor mensenrechten, internationale instituties en het internationaal recht. Maar onze partij steunt de Israëlische regering op een manier die ze bij geen enkel ander land zou doen. Toen een rechter oordeelde dat Nederland moest stoppen met de export van wapensystemen naar Israël, probeerde het kabinet-Rutte IV die uitspraak te omzeilen. Waarom krijgt Israël wél een status aparte?’

Dirkse en Akdemir zijn ook actief bij De Nieuwe VVD, een pressiegroep die zich verzet tegen de samenwerking met de PVV en een sociaalliberale koers voorstaat. ‘Er zijn binnen de VVD mensen die vinden dat we gewoon een rechtse partij zijn met een liberaal sausje’, zegt Dirkse. ‘Tegenwoordig hebben zij zich verenigd in de conservatieve pressiegroep ‘Klassiek Liberaal’. Maar er is ook een ander kamp, dat vasthoudt aan de liberale kernwaarden van de partij.’

Het Liberaal Collectief Nabije Oosten is echter niet de buitenlandtak van De Nieuwe VVD, benadrukt Dirkse. ‘We hebben onze werkgroep juist opgericht, omdat sommige leden van De Nieuwe VVD nog steeds best pro-Israël zijn. In de Verenigde Staten noemen ze die houding ‘progressive except Palestine’, ze zijn liberaal behalve als het om Palestina gaat. Ook oud-president Joe Biden is van deze school.’

Binnen de VVD was het lange tijd lastig om het over Palestina te hebben. ‘Als je het woord apartheid in de mond nam wilden veel mensen niet meer met je praten, terwijl mensenrechtenorganisaties Amnesty International en Human Rights Watch het Israëlische beleid op de Westbank apartheid hebben genoemd. Ze zeggen dan: ‘Dat zijn linkse clubs, die zijn bevooroordeeld. Tegelijkertijd wordt er wel met Amnesty-rapporten gezwaaid als het gaat om bijvoorbeeld homorechten in Georgië. Amnesty en Human Rights Watch zijn trouwens ook kritisch op Hamas.’

Dirkse is het niet eens met het veelgehoorde verwijt van selectieve verontwaardiging. ‘Natuurlijk ben ik ook kritisch over bijvoorbeeld de situatie in Soedan, of de etnische zuivering van Nagorno-Karabach door Azerbeidzjan, maar dat is Nederland ook. Voor Israël wordt echter constant een uitzondering gemaakt.’

Motie op JOVD-congres

Ook binnen de JOVD, de onafhankelijke liberale jongerenorganisatie die zich richt op de VVD, is kritischer geworden over Israël. Yusuf Serkan Kunduz is bestuurslid van de afdeling Apeldoorn en ziet hoe de kwestie Gaza de vereniging polariseert. ‘Er is eindelijk discussie. Het landelijk bestuur heeft zich lange tijd stilgehouden. Maar zwijgen kan niet meer. Ik diende vorig jaar een motie in om het geweld in Gaza te veroordelen, die toen nauwelijks stemmen haalde. Maar op het JOVD-congres van 24 en 25 mei haalde een nieuwe motie – met bijna precies dezelfde tekst – het wel. Er waren 1283 stemmen voor, 297 tegen en 118 onthoudingen.’ Toch gelooft Kunduz dat de JOVD van Israël geen halszaak wil maken. ‘De jongerenorganisatie profileert zich liever op andere onderwerpen.’

‘Veel jonge VVD’ers zijn kritisch op Israël’

Kunduz was begin 2024 de eerste die op een VVD-congres toenmalig VVD-buitenlandwoordvoerder Ruben Brekelmans aan de tand voelde over het onliberale Israëlbeleid van de VVD. ‘Hij gaf een ontwijkend antwoord, helaas. Maar ik kreeg na afloop applaus vanuit de zaal. Een minderheid in de VVD is niet pro-Israël.’

Volgens Kunduz is de reflex binnen de VVD van oudsher automatisch dat je Israël steunt, ‘zoals je ook automatisch tegen ‘autootje pesten’ moet zijn’. Maar het bloedige optreden van Israël in Gaza heeft geleid tot heroverweging van dit standpunt. ‘Veel jonge VVD’ers zijn kritisch op Israël. Ze zijn niet pro-Hamas, integendeel. Maar ze zien wel dat wat Israël nu doet, haaks staat op liberale waarden.’

Jij-bakken

Voor Akdemir en Kunduz speelt ook hun Turkse achtergrond soms een rol in hoe hun standpunten worden ontvangen. ‘Een VVD-raadslid zei ooit tegen mij: ‘Jij bent moslim, dus natuurlijk pro-Palestina.’ Dat vond ik kwalijk,’ zegt Akdemir. ‘Alsof je identiteit je standpunt bepaalt. Terwijl juist het liberalisme zegt: denk als individu.’

‘Ik erken ook dat Turkije oorlogsmisdaden pleegt in Syrië’

Kunduz krijgt soms jij-bakken over de rol van het Ottomaanse Rijk in de Armeense genocide van 1915, of de Turkse bombardementen op de Koerden in Syrië. ‘Die vergelijkingen zijn niet altijd onterecht, maar wel selectief. Israël wordt ontzien, Turkije niet. Er zit vaak een racistische ondertoon in, maar dat hangt van de context af. Zelf probeer ik consistent te zijn. Ik erken ook dat Turkije oorlogsmisdaden pleegt in Syrië. Maar die zijn qua intensiteit en massaliteit niet te vergelijken met wat Israël nu aan het doen is.’

Liberale dwarsliggers

Alle drie de VVD’ers blijven lid van de partij, ondanks hun kritiek. ‘Als je weggaat, kun je niet meer strijden’, zegt Dirkse. ‘Ik heb net zo veel recht als Yesilgöz om te zeggen welke kant de partij op moet.’ Ze zien zichzelf niet als radicale activisten, maar als liberale dwarsliggers die juist binnen de partij het verschil willen maken.

‘Ik geloof in debat en dialoog,’ zegt Akdemir. ‘Demonstreren is niet per se mijn stijl, al was ik wel onder de indruk van De Rode Lijn, een brede en waardige protestactie. Maar uiteindelijk wil ik de discussie voeren binnen de VVD.’

Ook Dirkse zegt niet zo snel de straat op te zullen gaan. ‘Ik ben naar enkele pro-Palestijnse demonstraties geweest, om mijn ongenoegen te laten blijken over het Nederlandse buitenlandse beleid. Dit waren trouwens breed gedragen demonstraties, geen radicale demonstraties vol Internationale Socialisten en BIJ1-types.’

Of hun invloed voldoende zal zijn om de VVD definitief van koers te doen laten veranderen is nog de vraag. Daarvoor lijkt de positie van de pro-Israëlische Yesilgöz vooralsnog te sterk. Maar dat het debat binnen de partij steeds luider wordt, staat buiten kijf. ‘De VVD is verdeeld,’ zegt Kunduz. ‘En dat is maar goed ook. Want een échte liberale partij moet ruimte bieden voor kritiek. Ook op Israël.’