Op 30 juni en 7 juli vinden in Frankrijk vervroegde parlementsverkiezingen plaats. Na de Europese verkiezingen, waarbij het radicaal-rechtse Rassemblement National (RN) twee keer zo groot werd als regeringspartij Renaissance, schreef president Emmanuel Macron vervroegde parlementsverkiezingen uit. Zijn positie als president is verzekerd tot 2027, maar deze verkiezingen leveren mogelijk Frankrijks eerste radicaal-rechtse premier op.

Daags na de uitslag van de Europese verkiezingen hebben zich rondom de oude haven van Marseille duizenden mensen verzameld om te demonstreren tegen de opkomst van extreemrechts. De tweede stad van het land staat bekend om zijn linkse engagement, maar dat kon niet voorkomen dat ook hier RN met 30,14 procent van de stemmen de grootste werd. Een schrikbeeld voor Amal Khattabi (31), die werkt als verpleegster en zich met twee collega’s bij de demonstratie heeft aangesloten. ‘Ik kom uit Marseille. Net als al mijn vrienden ben ik een kind van migranten. Deze uitslag is een harde klap voor iedereen die gelooft in diversiteit. Ik sta hier om te laten zien dat wij ook bij Frankrijk horen.’

Macron verbaasde vriend en vijand door op de avond van de verkiezingsuitslag aan te kondigen parlementsverkiezingen uit te schrijven. Tussen de aankondiging en de eerste verkiezingsronde zit slechts twintig dagen. Volgens Marc Rosmini (53), docent filosofie, zijn de demonstraties niet alleen een reactie op de verkiezingsuitslag, maar ook op de onverwachte vervolgkeuze van de president. ‘Macron heeft de verkiezingen op hele korte termijn uitgeschreven. Er is geen tijd voor reflectie, of voor het smeden van allianties. Dit zie ik als een onverantwoorde keuze en als een aanval op de instituties van de Republiek. Ik sta hier vandaag niet alleen om tegen extreemrechts te demonstreren, maar ook om mijn onvrede te uiten over zijn beslissing.’

‘Ik sta hier om te laten zien dat wij ook bij Frankrijk horen’

Ook vanuit de gevestigde politiek klinkt er kritiek. Anne Hidalgo, burgemeester van Parijs, vindt de keuze om op zo’n korte termijn verkiezingen te organiseren ‘extreem zorgwekkend’. Hiermee wordt volgens haar het ‘feestje van de Olympische Spelen verpest’. Gérard Larcher, president van de Senaat en daarmee de eerste opvolger van Macron mocht hij voortijdig opstappen, ziet in Macrons beslissing een ‘verschrompeling van de democratie’. Volgens Larcher speelt Macron met de toekomst van het land door vervroegd verkiezingen uit te schrijven en bestaat er nu het risico op een ‘institutionele crisis’.

Burgeroorlog

Macrons partij staat er in de peilingen niet goed voor. RN gaat aan kop, gevolgd door Front Populaire, een linkse coalitie van de sociaaldemocratische Parti Socialiste, de communistische partij, de Groenen en het radicaal-linkse La France Insoumise (LFI). Reden voor Macron om kort voor de verkiezingen aan de bel te trekken. ‘Extreemrechts zet mensen weg op basis van hun religie of herkomst. Dat leidt tot verdeeldheid en uiteindelijk tot een burgeroorlog’, zei Macron deze week in de podcast Génération Do it Yourself. Vervolgens schetste hij hetzelfde gevaar van een burgeroorlog bij politieke winst van LFI, dat geleid wordt door voormalig minister Jean-Luc Mélenchon. Macron hoopt dat de Franse stemmer met dit schrikbeeld voor ogen op zoek gaat naar een redelijk alternatief en terugkeert bij zijn Renaissance. Maar politieke duiders stellen dat Macron ook een gunstig plan B voor ogen heeft. Macron zou verwachten dat de politieke onervarenheid van Bardella en de zijnen de partij zal opbreken. Hiermee zou kunnen worden voorkomen dat Marine Le Pen er bij de presidentsverkiezingen van 2027 met de winst vandoor gaat.

Verbod op dubbelpaspoort voor topambtenaren

Aan het hoofd van RN staat sinds twee jaar Jordan Bardella, een gesjeesde student geografie, die er met zijn achtentwintig jaar al een rijke carrière in de politiek op heeft zitten. Hij werd op zijn zestiende al actief bij het Front National en is sinds 2019 Europarlementariër. Front National is de voorloper van de RN en werd opgericht door de controversiële politicus Jean-Marie Le Pen die meermaals werd veroordeeld voor antisemitisme, discriminatie en aanzetten tot haat. In 2002 schokte Le Pen Frankrijk op door de tweede ronde van de presidentsverkiezingen te bereiken, waarna hij door Chirac werd verslagen. Hij moest uiteindelijk de weg vrijmaken voor zijn dochter Marine. Sindsdien poogt Marine Le Pen de partij salonfähig te maken. Het was Marine Le Pen die Bardella naar voren schoof als nieuwe partijleider. Het lijkt tot nog toe een gouden zet. Daar waar RN altijd moeite heeft gehad om jongere kiezers te trekken, wist Bardella, die 1,3 miljoen volgers heeft op TikTok, deze groep wel aan te spreken. 25 procent van de jongeren tussen de 18 en 24 en 30 procent van de jongeren tussen de 25 en 34 stemden bij de Europese verkiezingen op RN.

Maar Bardella is niet gespeend van het rechtspopulisme dat zijn partij al die jaren heeft gekenmerkt. Toen in 2021 de linkse politicus Ali Rabeh werd verkozen tot burgemeester van de Parijse voorstad Trappes, noemde Bardella de gemeente een ‘islamitische republiek’. En deze week deed Bardella de belofte om Fransen met een dubbele nationaliteit uit te sluiten van ‘de meest strategische staatsposten (..) die verband houden met veiligheid en defensie’. Volgens de landelijke vakbond CFDT zouden 3,3 miljoen Fransen daarmee niet langer in aanmerking komen voor dergelijke posten.

Gebrek aan herkenbaarheid

Op het stenen voetbalpleintje in Parc 26^e du Centenaire, in het hart van Marseille, spelen kinderen en oudere jongeren een voetbalwedstrijdje. De kinderen hebben allemaal ouders die afkomstig zijn uit de voormalige Franse koloniën in Afrika. Hier is niemand te vinden die zegt Bardella te steunen. Mohcine Youssfi (30) speelt mee en fungeert tegelijkertijd als scheidsrechter. Elke zaterdag neemt hij de kinderen uit de buurt mee om te gaan voetballen. ‘Ik ben hier in de buurt opgegroeid. In Marseille zijn op straat genoeg verleidingen. Elke minuut dat de kinderen in het park zijn is voor mij een waardevolle minuut. Als kind hadden we nog geen voetbalpleintje. Hier lag vroeger een treinstation.’ In het park, dat in 2001 werd geopend, is het oude treinspoor nog terug te vinden. Als hommage aan de diversiteit van de stad heeft de gemeente er Provençaalse, Arabische, Afrikaanse en Japanse tuinen aangelegd. De jongeren blikken alvast vooruit op de winst van Frankrijk op het EK. Als Mbappé fit blijft moet het lukken, is de consensus. ‘We zien graag dat het Franse elftal het goed doet, omdat als we naar het elftal kijken we onszelf terug zien’, zegt Mohcine, wiens ouders zich in de jaren tachtig vanuit Algerije in Marseille vestigden. ‘Je ziet spelers van Algerijnse, Malinese en Senegalese afkomst. Dat is ons Frankrijk, dat is hoe we zijn opgegroeid. De jongeren herkennen zich daarin. Maar als ze kijken naar de politiek, dan ontbreekt dat gevoel van herkenbaarheid.’

Mbappé spreekt zich uit

Aan alles is in Frankrijk te merken dat de verkiezingen leven. Wie de website van het linkse dagblad Libération bezoekt, krijgt sinds kort een abonnementsadvertentie te zien die direct verwijst naar de verkiezingen. ‘Steun geëngageerde journalistiek, en steun onze redactie en haar waarden, nu we geconfronteerd zijn met extreemrechts.’ En in de straten rondom het treinstation Gare Saint Charles, doken na de verkiezingsuitslag vrij snel posters op die de voorbijganger moet waarschuwen voor RN. ‘Marseille kotst RN uit’ en ‘RN is een partner van de allerrijksten’ staat er in grote letters. Een boodschap die zich vooral richt op de arme RN-stemmer in Marseille die met een stem op RN hoopt op sociaal beleid. Voor Mohcine is de winst van RN te wijten aan het gebrek aan daadkracht van Macron. ‘Sinds ik mij kan herinneren is Marseille een stad met veel armoede en jeugdwerkloosheid, en we hebben niet het gevoel dat we onder Macron stappen vooruit hebben gezet.’

‘Als ik om me heen kijk wordt er nauwelijks gestemd’

Ook op de persconferenties van het Franse voetbalelftal ging het over de aankomende verkiezingen. Nadat een aantal spelers van het Franse elftal al had opgeroepen om vooral te gaan stemmen, sprak sterspeler Mbappé zich explicieter uit. ‘Dit is een cruciaal moment voor ons land. Daarom richt ik me graag tot het Franse volk en met name tot de jongeren. We zien vandaag de dag dat extremisten aan de poorten van de macht staan. En we hebben de mogelijkheid om de toekomst van ons land te kiezen. Ik hoop dat we 7 juli (dat van de tweede ronde van de verkiezingen) nog trots kunnen zijn om het Franse shirt te dragen.’ Dat laatste een verkapte verwijzing naar de mogelijke winst van RN, waarvan de politieke leiders zich meermaals xenofobisch hebben uitgelaten.

Hoge verkiezingsopkomst verwacht

Het vooruitzicht van een eerste radicaal-rechtse premier, kan zijn effect  hebben op de verkiezingsopkomst. Volgens de laatste peilingen zegt 60 à 65 procent van de Fransen met zekerheid te gaan stemmen. Dit zou een trendbreuk zijn. Bij de landelijke parlementsverkiezingen is al decennia een dalende lijn te zien, met een dieptepunt in 2020, toen slechts 47,5 procent is gaan stemmen bij de eerste ronde. ‘De gevolgen zijn simpelweg immens, en de Fransen voelen dat’, verklaart politicoloog Jérôme Jaffré de hernieuwde politieke interesse. ‘De gevolgen voor het dagelijkse leven, maar ook voor de economische staat van het land en voor de positie van Frankrijk binnen de Europese Unie. De Fransen hebben dat heel goed door. Doorgaans ligt de opkomst bij parlementsverkiezingen een stuk lager dan bij de presidentsverkiezingen. Maar dat zal deze keer anders zijn.’

Ondanks de verwachte hoge opkomst lijkt de boodschap van Mbappé niet overbodig. Mohcine is van plan om te gaan stemmen, maar is niet al te optimistisch. ‘Veel van mijn vrienden stemmen al jaren niet, ze hebben geen vertrouwen in de politici die we krijgen voorgeschoteld. Ik zie dat er onder jongeren in Marseille meer interesse is voor Mélenchon, omdat hij zich uitspreekt over de situatie in Palestina. Maar of mijn vrienden echt naar de stembus zullen gaan durf ik niet te zeggen. Het gaat op televisie steeds over al die mensen die op RN hebben gestemd. Maar als ik om me heen kijk wordt er nauwelijks gestemd. Daar gaat het te weinig over.’