Het omstreden WK voetbal in Qatar is al over vijf weken, maar het kabinet heeft nog steeds niet besloten of het een delegatie stuurt. Het toernooi negeren als statement of juist actief gebruiken om de mensenrechten aan te kaarten? De politiek is verdeeld, maar ook voorvechters van mensenrechten gaan verschillend met die vraag om.

Critici hekelen de mensenrechtenschendingen in Qatar. Maar voorstanders vinden dat Nederland wel een overheidsdelegatie moet sturen, omdat ons land alleen op die manier kan ‘meepraten en dingen aan de orde [kan] stellen’, aldus VVD-Kamerlid Rudmer Heerema.

Landen kijken ook veel naar elkaar. Zo benadrukte Liesje Schreinemacher, minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking: ‘Als wij nu niet zouden gaan, staan we alleen in de boycot van het WK.’

Terwijl nog geen andere overheid besloot geen delegatie te sturen, neemt internationaal het aantal kleinere boycots toe naarmate het toernooi dichterbij komt.

Sinds de bekendmaking van Qatar als gastland voor het WK 2022 is er een hoop om te doen. Het land rekruteerde zo’n twee miljoen arbeidsmigranten om in slechts enkele jaren stadions, vliegvelden, wegen en hotels uit de grond te stampen. In een vorm die Amnesty International ‘dwangarbeid’ noemt, moesten de arbeidsmigranten in veel gevallen hun paspoort inleveren en zwaar werk verrichten waarvoor ze niet of nauwelijks betaald werden. Door de onveilige werkomstandigheden raakten veel arbeiders gewond of overleden zelfs. Ook worden de LHBTI-gemeenschap en ex-moslims er zwaar onderdrukt en gecriminaliseerd.

Er zijn in meerdere landen petities gestart om het WK te verplaatsen naar een ander land, af te gelasten of geen team te sturen naar Qatar, zoals in Duitsland en Denemarken gebeurde. In Nederland lobbyde het actiecomité ‘Cancel Qatar’ erg actief tegen het WK. Het comité pleit voor een verplaatsing van het WK naar een ander land, omdat het voetbal wordt ‘misbruikt door een corrupt regime, dat de mensenrechten schendt en vrouwen en LHBTI’s discrimineert’, zo staat te lezen op de website van het comité.

In een petitie, die door zo’n 20.000 mensen werd ondertekend, riep het comité de KNVB op zich uit te spreken over verplaatsing van het WK. De petitieactie werd ook gesteund door cabaretier Freek de Jonge, die in 1978 al actie voerde tegen het WK in Argentinië vanwege de militaire junta, onder de slogan ‘Bloed aan de paal’.

Het duurt nog maar vijf weken voordat het WK in Qatar begint, dus het voetbaltoernooi organiseren in een ander land zit er niet meer in. Maar dit betekent niet dat mensen, bedrijven en clubs allerlei andere acties bedenken om kritiek te leveren.

Zo zijn er boycotacties gefocust op het negeren van het toernooi. In Parijs en veel andere Franse steden zullen de wedstrijden niet op grote schermen in de stad te bekijken zijn. Ook verschillende kroegen in Brussel en omstreken geven aan de wedstrijden niet live uit te willen zenden. Le Quotidien, de grootste krant van het Franse overzeese departement Reúnion, vlakbij Madagaskar, heeft bekendgemaakt dat ze het WK helemaal niet gaan verslaan.

Ook ontstaan er statements binnen de kaders van het toernooi. Zo gaan de Deense voetballers in effen T-shirts spelen, als ‘symbool van rouw’ en zullen de aanvoerders van Nederland, België, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Wales, Zwitserland en Denemarken een regenboogband dragen.

De situatie wordt ook op andere creatieve manieren aangekaart. Zo heeft Amsterdamse bierbrouwerij Poesiat & Kater bierblikjes gemaakt met een rode en gele kleur, verwijzend naar de strafkaarten (foto). Ze hopen dat mensen die het toernooi thuis kijken met een biertje zo sneller het gesprek over de misstanden in Qatar kunnen aangaan en de mensenrechtenschendingen in de Golfstaat niet op de achtergrond zullen raken.

Zinloze of spraakmakende symboliek?

Zijn dit slechts symbolische acties met weinig effect, of kunnen ze bijdragen aan het sturen van een boodschap naar Qatar, de FIFA en overheden wereldwijd? Amnesty Nederland denkt het tweede: ‘Al dit soort uitingen dragen bij aan een discussie over het toernooi’, zegt woordvoerder Ruud Bosgraaf. ‘Amnesty zal niet per se oproepen tot wel of niet kijken of boycotten, maar alle aandacht is mooi meegenomen.’

Hein Meurs, actievoerder voor Cancel Qatar 2022, belicht de keerzijde van de medaille: ‘Alle aandacht die wordt geschonken aan het toernooi en iedereen die ernaar kijkt, zal door Qatar en de FIFA als een bevestiging en een succes worden beschouwd – en ook als zodanig worden aangewend.’

‘Alles aan aandacht voor het WK zal door Qatar en FIFA als succes worden gezien’

Cancel Qatar roept op om het WK Qatar zoveel mogelijk te negeren, om zo te voorkomen dat in de toekomst nog een keer ‘een voetbalfeest wordt gevierd op een massagraf’. Maar het comité vindt niet alle acties zinloos: statements van grote sponsors en mediabedrijven kunnen zeker een grote impact maken als ze de juiste snaar raken, aldus Meurs.

Of de boycots en acties iets bijdragen aan de beslissing van het kabinet om wel of niet te gaan moet nog blijken. Een motie van SP-kamerlid Jasper van Dijk om geen ministers naar Qatar te sturen is vorig jaar al door de meerderheid van de Twee Kamer aangenomen, maar blijft tot op heden onbeantwoord door het kabinet.

‘Dat heeft natuurlijk alles te maken met de precaire situatie in Qatar en rond het WK, maar ook met de huidige energiecrisis’, zegt Meurs van Cancel Qatar. ‘Qatar is een belangrijke olie- en gasleverancier.’

Ook Amnesty Nederland erkent dat het kabinet voor een lastige afweging staat. Enerzijds zijn ze zich ervan bewust dat er op het gebied van mensenrechten een hoop is misgegaan, anderzijds moeten ze hun politieke en economische belangen afwegen.

Voor Amnesty Nederland maakt het niet zo veel uit of er wel of geen overheidsrepresentatie afreist naar Qatar. Wat volgens hen nu vooral van belang is, is dat Nederland een standpunt inneemt over het compenseren van slachtoffers van de afgelopen jaren door de FIFA.

Amnesty-woordvoerder Bosgraaf: ‘Of dat nou in Qatar gebeurt of via een andere weg, is voor ons niet belangrijk – als Nederland zich er maar over uitspreekt.’

‘In Qatar of via een andere weg, dat is niet belangrijk – áls Nederland zich maar uitspreekt’

Hij benadrukt dat als het kabinet besluit te gaan, het vooral belangrijk is dat ze niet een minister sturen om ‘op een tribune te zitten met een oranje sjaaltje’, en ook niet om stille diplomatie achter de schermen uit te oefenen.

‘In dit geval werkt dat niet. Het werk van ministers moet kunnen worden gecontroleerd en Nederland moet een statement maken over de compensatie van migrantenarbeiders.’ Meurs is uitgesprokener: ‘Dit WK verdient geen enkele overheidsdelegatie, vanuit welk land dan ook.’

Op 20 oktober zal Amnesty met een nieuw rapport komen over de situatie in Qatar. De mensenrechtenorganisatie roept de FIFA alvast op tot compensatie van de getroffen arbeidsmigranten. Cancel Qatar sluit zich aan bij deze oproep, maar benadrukt dat dit gepaard moet gaan met sterke boycots. Het thuisblijven van een Nederlandse overheidsdelegatie hoort daar zeker bij, vindt Meurs.