De impact van het slavernijverleden werkt door op de nazaten van slaafgemaakten, en ook van de mensen die slaven hadden. Dit toont de theatervoorstelling Wat de wind ons vertelt, die aanstaande zondag in première gaat.

De voorstelling, een initiatief van stichting DelftsPeil, is gebaseerd op de persoonlijke verhalen van vier nazaten van families die op verschillende manieren betrokken waren bij het Nederlandse slavernij- en koloniale verleden. Hun wortels liggen op vier continenten: Afrika, Azië, Zuid-Amerika en Europa. Ze zijn op zoek gegaan naar hun voorouders en hun familiegeschiedenis. In de voorstelling gaan ze met elkaar in gesprek, waarbij confrontaties niet uit de weg worden gegaan. ‘Het is tijd om de impact luid te laten horen,’ aldus regisseur Jamie Huisman

‘Je ziet het niet, maar we dragen dingen die onze opa’s en oma’s hebben meegemaakt met ons mee. Dingen die onopgelost zijn, worden ooit opgelost. Ik heb mijn vorige levens gezien. Mij krijg je niet zomaar klein, want ik denk: I’ve been there, done that. Ik spuug spijkers!’ zegt Cheraldine Osepa, een van de nazaten in de trailer van de voorstelling. 

Een andere nazaat is Rowena Elshot. Ze vertelt hoe ze in haar jeugd geen emoties mocht tonen. ‘Bij ons thuis werd niet gepraat, maar ik voelde heel sterk dat er iets bij me werd weggehouden. Onderling spraken mijn ouders er wel over. Later legde ik de link met ons slavernijverleden. Vanaf dat moment wilde ik weten wat het verhaal was van mijn moeder en oma. Wat waren die emoties die ze niet hadden verwerkt of getoond? Zelf heb ik juist veel emoties. Ik ben empathisch, net zoals mijn vader. Als je emoties dan onderdrukt, ga je daar aan onderdoor. De ruimte om emoties te tonen heb ik niet gekregen, maar genomen. In feite heb ik mezelf bevrijd.’

Altijd sterk zijn

Sterk zijn, altijd sterk zijn. Dat was het motto waarmee Rowena is opgegroeid. Dat was het gedrag dat slaafgemaakte mensen zichzelf hadden aangeleerd om te overleven. Na de afschaffing van de slavernij was dit gedrag niet zomaar verdwenen. Het werd doorgegeven aan de volgende generaties. ‘Daar kwam ook bij dat mijn ouders allebei jong naar Nederland kwamen. Mijn moeder was zestien toen ze in haar eentje naar Nederland ging. Ze volgde een opleiding voor verpleegkundige. In die tijd was ze erg op zichzelf aangewezen.’

Er was geen familie. Telefoneren was duur en appen bestond nog niet. ‘Ook dit heeft haar gevormd, net zoals ze heeft geworsteld met haar drie culturen: de Surinaamse, de Arubaanse en de Nederlandse. Uiteindelijk besloot ze het op haar manier te doen. Ze is immers verbonden met alle drie de culturen. In Nederland was ze wat dat betreft een pionier. Dat heeft haar zelfstandig en onafhankelijk gemaakt. Daar heb ik de vruchten van geplukt, dat is zeker.’

‘Het was gevaarlijk voor tot slaafgemaakten om op te vallen, want dat gedrag werd bestraft’

Het moeten onderdrukken van gevoelens heeft Rowena lang veel onzekerheid bezorgd. Je mag immers jezelf niet zijn. ‘Kom op voor jezelf, maar trek niet te veel aandacht’, werd me thuis geleerd. ‘Achteraf begrijp ik dat. Het was gevaarlijk voor slaafgemaakten om op te vallen, want dat gedrag werd bestraft. Helaas waren daarvan de nodige voorbeelden bekend.’

Volgens Rowena bestaat er een bizarre dynamiek tussen de vier spelers in het toneelstuk. ‘Dit is ook een mentale uitdaging. Ik merk hoe belangrijk het is om een community te hebben. De samenwerking heeft ons dichter bij elkaar gebracht. Mijn deelname heeft me geleerd dat ik meer kan dan ik denk. Jezelf in het diepe gooien, daar kom je altijd weer goed uit. Het verhaal van wat ik heb ervaren is niet langer alleen van mij; het is een verhaal dat ik moet delen met de wereld.

‘Wat de wind ons vertelt is bestemd voor mensen die herkenning voelen én om buitenstaanders duidelijk te maken wat er speelt. Ik vind het heel goed dat Marjet (een witte vrouw, red.) meespeelt. De slavernij werkt ook bij witte mensen door. Nee, op begrip hoop ik niet. Begrip is leuk, maar ik hoop dat er een knop om gaat.’

Gedeelde geschiedenis

Marjet Roerink werkt bij het Cultuurhuis Delft, een ander project van Stichting DelftsPeil, en als programmaker in de wijk Voorhof. Ze is de jongste thuis en heeft daardoor de rol van schatbewaarder. Zo heeft Marjet heel oude fotoboeken uit de tijd dat haar grootouders in Suriname en op Curaçao werkten. Ze is daar zelf gaan kijken. Te veel wil Marjet niet vertellen, om een spoiler te voorkomen, want ze wil haar verhaal tijdens de voorstelling doen. 

‘Mijn familie, mijn grootouders en hun gezin, was daar namens Nederland. Wat zij daar hebben meegemaakt, zie ik terug in mijn heden. Als witte vrouw heb ik de plicht me uit te spreken. Het gaat immers om gedeelde geschiedenis. In het begin van de voorstelling ben ik de enige witte persoon en zit ik vol veronderstellingen. Met dat gegeven wordt gespeeld.’

Binnen de familie van Marjet is veel gebeurd, wat is overgebracht van de ene generatie op de andere. ‘Het is een vicieuze cirkel. Mijn vader had geen prettige dingen gedaan en vroeg op een moment of we het boek konden sluiten en opnieuw beginnen. Maar hoe konden we nu het boek sluiten als we het niet samen gelezen hadden? Ik vind wel dat we ons moeten uitspreken in plaats van verstoppen.’

Marjet roemt de uitspraken van Thyara, de jongste acteur-nazaat, een student aan de TU in Delft. Ze zegt: ‘Ik sta op de schouders van vrouwen in mijn familie die zoveel hebben geleden. Ik ben vrij om lief te hebben wie ik wil en om te studeren wat ik wil.’ Het is geen tekst uit de voorstelling, maar ik vind het zo mooi aan haar verhaal.’

‘Het verleden kan op de meest onverwachte momenten bij mensen terugkeren’

Roerink wijst op de mogelijkheid om voor en na de voorstelling met elkaar in gesprek te gaan. ‘Het verleden kan op de meest onverwachte momenten bij mensen terugkeren. Als slaafgemaakten hun kind ophemelden, liepen ze het risico om het kwijt te raken. Een jonge, mondige moeder vertelde me dat ze bij de crèche een compliment kreeg omdat haar zoontje het zo leuk deed. Ze beweerde meteen dat hij thuis heel vervelend kon zijn. Ze wist zelf niet waarom. Diep van binnen wel, maar dit bewijst hoe diep sommige dingen zitten.’ 

De theatervoorstelling gaat in première op 6 april in Theater De Veste in Delft. Het begint om 19.30 uur, maar bezoekers zijn vanaf 18.30 uur welkom in de foyer. Als opwarmer zijn hier alvast wat verhalen te horen en te bekijken. Mogelijk komt u een of meerdere spelers tegen. Het stuk zal meerdere malen worden opgevoerd. Meer informatie: www.theaterdeveste.nl of www.watdewindonsvertelt.nl