Dertig mensen doen in het project Our HERitage onderzoek naar hun Caribische voormoeders. Dit moet leiden tot vijftig portretten, die laten zien hoe divers de roots van mensen in de Cariben zijn. Tot verrassing van velen blijken die voorouders regelmatig moslim te zijn geweest.

Bijna altijd is de achtergrond van mensen uit de Cariben gemengd. De islamitische identiteit en het Caribisch erfgoed kruisen elkaar regelmatig. In Nederland is hier niet zoveel aandacht voor, maar de islam maakt onderdeel uit van de geschiedenis van dit gebied, waar Nederland aan heeft bijgedragen. Opvallend detail: de nazaten van moslims van vooral de ABC-eilanden kennen vaak hun eigen achtergrond niet. Het project Our HERitage (‘her’ staat in hoofdletters omdat afstamming via vrouwelijke lijnen centraal staat) probeert de stereotypering te doorbreken en de aandacht te vestigen op de diversiteit van de Cariben.

Vijftig portretten

Our HERitage startte in 2023-2024, toen we in Nederland stilstonden bij honderdvijftig jaar afschaffing van de slavernij. Door middel van vijftig historische portretten willen de mensen achter dit project de koloniale erfenis van de Cariben op een bijzondere manier in beeld brengen. Dat verloopt bij Our HERitage niet via de voorouders, maar via de voormoeders. En onder de Cariben vallen voor dit project alle gebieden die een kolonie van Nederland zijn geweest, dus ook Suriname en de Guyana’s.

In het team van Our HERitage zit een senior onderzoeker genealogie, Tanya Sitaram, die een PhD heeft behaald met onderzoek naar contractarbeid. Ze is gespecialiseerd in Hindostaanse en bredere Aziatische migratiegeschiedenis. Andere onderzoekers in het team zijn Sjaïsta Nanhekhan (genealogie) en Rashid Dossett (Caribische eilanden en migratie). Samen met oprichter Fausia Abdul proberen ze de achtergronden van de deelnemers boven tafel te krijgen.

De benodigde dertig deelnemers, van wie sommigen twee voormoeders belichten, hebben zich al gemeld. Zij moeten zelf ook aan de slag. Daar krijgen ze begeleiding bij, bijvoorbeeld met behulp van bijeenkomsten. Dat kan vanuit huis, want veel archieven zijn gedigitaliseerd. Met die vondsten gaan de onderzoekers van Our HERitage aan het werk, om context te zoeken bij de gevonden informatie. Vervolgens neemt een academische review-commissie het ontstane portret onder de loep. Deze bestaat uit deskundigen zoals Rose Mary Allen, de eerste zwarte vrouwelijke hoogleraar op Curaçao. In de eindfase moeten de deelnemers aangeven of ze het eens zijn met de tekst. Dan volgt het grote moment: het historische portret wordt gepresenteerd. In de eerste helft van 2025 komt er een tentoonstelling. Zo worden de vergeten verhalen onder de aandacht gebracht en leren de deelnemers meer over hun persoonlijke geschiedenis.

Bij de zoektocht naar de achtergronden van de deelnemers gaat het niet alleen om de islamitische identiteit, maar ook om inzicht te krijgen in de diversiteit van de etnische achtergronden van Caribische vrouwen tijdens de slavernijperiode en de koloniale periode. Een deel van hen komt uit islamitische gebieden. In sommige gevallen is de islam op de achtergrond geraakt, met uitzondering van het doorgeven van islamitische (voor)namen. Dat realiseren veel mensen met Caribische roots zich niet.

Moskeeën op de eilanden

Fausia S. Abdul weet hier alles van. Zij heeft als promovendus ruim tien jaar werkervaring als onderzoeker, beleidsadviseur en communicatieconsultant. Ze werkte voor overheidsorganisaties, soms met een internationaal karakter, in onder andere Berlijn, New York en Wenen. Ze studeerde gendergeschiedenis, een van haar grote interesses, wat leidde tot het project Our HERitage. Zelf heeft ze gemixte Caribische roots. Ze was twintig jaar toen in 2011 de Arabische Lente plaatsvond. Haar interesse ging uit naar de invloed van vrouwen op dit gebeuren. De positie van de vrouw houdt haar op allerlei manieren bezig.

‘Je moeder gaf je je cultuur mee. Vaak gaat het om sterke voormoeders.’

Fausia merkt op dat veel mensen in de Caribische gemeenschap zich niet bewust zijn van de islamitische invloeden in hun geschiedenis. ‘Als je voorouders uit West-Afrika kwamen, is het mogelijk dat zij moslims waren. De islam werd daar vanaf de achtste eeuw verspreid. Door slavernij en kolonisatie werden veel gemeenschappen gekerstend, maar dat sluit een islamitisch verleden niet uit.’

Volgens Fausia vindt er ook op de eilanden soms discriminatie plaats richting de islam. Of ontkenning van de aanwezigheid ervan. De invloed van anti-islamitische haatpropaganda vanuit de VS helpt daarbij niet. ‘Niet voor niets zijn er op de eilanden moskeeën, maar daar staat men niet bij stil. Dus zijn er ook moslims op de eilanden, of ze zijn daar in het verleden geweest. En vergeet de Moriscos niet.’

Moriscos is de benaming voor wat in Nederland de Morisken wordt genoemd: een islamitische minderheid die honderden jaren in Spanje rond Granada woonde. In 1492 reisden Moriscos mee op de ontdekkingsreis van Columbus naar Amerika. Een deel van hen is blijven hangen op de Caribische eilanden. ‘Een museum in de VS heeft een brief waarin Columbus schreef over zijn crew. Daarin noemt hij ook de Moriscos.’

Gemengde achtergronden

Veel mensen van de Cariben hebben een gemengde achtergrond. ‘Je kunt ons niet zomaar in een hokje stoppen’, vertelt Fausia. ‘Onze roots hebben een lange en ingewikkelde geschiedenis, vooral in de tijd van de slavernij.’

De zoektocht naar deelnemers aan Our HERitage is afgesloten. Nu gaat het om het realiseren van de portretten, waarvan er op dit moment zestien af zijn. Daarin staan vrouwen doelbewust centraal. Fausia: ‘Je weet altijd wie je moeder was. Je moeder gaf je je cultuur mee. Vaak gaat het om sterke voormoeders.’

De manier waarop mensen naar vrouwen kijken speelt een rol, ook anno nu. ‘Tijdens corona was er veel geweld tegen vrouwen, bijvoorbeeld in Trinidad en Tobago. Binnenshuis was het voor hen zeer onveilig – veel vrouwen werden vermoord. Tijdens het begin van de pandemie steeg het aantal meldingen van huiselijk geweld met 140 procent. Helaas was daar amper aandacht voor.’

‘Terug in Nederland merk ik dat dit land minder verdraagzaam is geworden’

Fausia steekt naar eigen zeggen al haar vrije tijd in Our HERitage, waarbij ze respect en waardering voor het verleden als drijfveer noemt. Ze is gepassioneerd, ook vanwege haar verbondenheid met de positie van de vrouw. ‘Meisjes werden vaak beschouwd als een tweede klasse. Vrouwen zouden niet zo slim zijn. Ze moesten koken en schoonmaken. Gender wordt ook altijd beïnvloed door religie. Zo ligt bij religieuze conflicten de nadruk vaak op de rol van vrouwen. Mede daarom heeft dit project me gegrepen, ook vanwege mijn persoonlijke reis.’

De deelnemers zijn zich vaak niet bewust van hun islamitische achtergrond. ‘Toen Geert Wilders begon te roepen dat moslims weg moesten uit Nederland vroegen veel moslims zich af: ‘Waar moeten we heen?’ Maar mensen van de Cariben deden dat niet. Zij vonden dat Wilders’ uitspraak niet over hen ging. Nou, wel dus! De mensen hebben er echter moeite mee om erover te praten.’ En Fausia vervolgt: ‘Ik ben zelf moslim. Dus inderdaad: waar gaan we heen? Beseft Wilders wel over wie hij het heeft? Ik denk niet dat hij zal weten of begrijpen welke lange verwevenheid Nederland met de islam heeft. Er wordt vaak aangenomen dat de islam naar Nederland is gebracht door de toenmalige gastarbeiders. Dat klopt niet. Deze religie was er al veel eerder en heeft een complexe geschiedenis.’

Fausia Abdul heeft een slordige tien jaar in het buitenland gewoond. Toen ze terugkeerde naar Nederland, merkte ze dat het land veranderd was. ‘Ik heb ook in Oostenrijk gewoond. De Turkse gemeenschap heeft het daar lastig. Nigerianen vormen de grootste groep niet-Oostenrijkers, maar veel van hen zijn illegaal in het land. Terug in Nederland merk ik dat dit land minder verdraagzaam is geworden. Er is minder kennis over migranten en over vaderlandse geschiedenis. Eigenlijk is de algemene kennis van mensen verminderd, ook onder hoogopgeleide mensen. Iemand met een behoorlijke functie reageerde heel verbaasd toen hij hoorde dat ik in Egypte was geweest. In dat land was toch niets anders dan zand? Tijdens mijn studie was het heel populair om naar het Midden-Oosten te gaan, vooral naar Caïro. Hij wist niet dat Egypte een goed ontwikkeld land was.’

‘We hebben zelfs twee portretten kunnen maken van mensen uit de zeventiende eeuw’

Fausia benadrukt dat in Nederland wonen niet betekent dat je je achtergrond vergeet. ‘Ik ben in Nederland geboren. Thuis werd er Nederlands gesproken. Toch werd ik uitgemaakt voor vieze Turk. Mijn familie op de Cariben had niet eens door dat ik in Nederland werd gezien als aparte groep. De afgelopen jaren heb ik het gevoel dat ik me moet verdedigen dat ik een Nederlandse ben. Dat doet pijn. In het buitenland ben je een coole expat. Eenmaal thuis speelt mij kleur ineens een rol en ben ik ineens weer dat ‘meisje’ dat het zo goed gedaan heeft als eerste generatie geboren in Nederland. Dit heb ik nog nooit meegemaakt. Heftig op een plek als Den Haag.’

Gedwongen bekering

De deelnemers aan Our HERitage ontdekten vaak dingen ze niet wisten. ‘Een deelnemer, een oudere man, is gestopt nadat was gebleken dat hij zwarte voorouders had. Hij kon dit moeilijk verwerken. Waar we ook op stuiten is gedwongen bekering van islam naar christendom en andersom. Daarom zeggen sommige mensen bloedserieus dat ze niet van moslims kunnen afstammen. Toch is het zo.’

‘Het lukt niet altijd om informatie van voor 1800 te vinden’, vervolgt Fausia. ‘Toch hebben we zelfs twee portretten kunnen maken van mensen uit de zeventiende eeuw. Veel deelnemers van Our HERitage weten vrijwel niets over hun geschiedenis. Informatie over voormoeders zoeken is op de Antillen lastiger dan in Suriname, maar Guyana spant de kroon. Het is Brits gebied geweest en de Britten hebben niet alles op dezelfde naam bewaard. En ook de eilanden hebben niet alles goed bijgehouden. De kolonisatie werkt ook niet mee. Naamsveranderingen vonden overal plaats. Britten documenteerden sowieso niet veel als het om persoonsgegevens ging en hebben niet alles bewaard.’