Hoeveel aandacht was er de afgelopen jaren voor discriminatie en racisme in Nederlandse kranten? En nam deze aandacht toe na gebeurtenissen als de aanval van 7 oktober in Israël of de Black Lives Matter-protesten?

Het archief van LexisNexis laat zien hoe een aantal van deze begrippen de afgelopen jaren gebruikt werd in vijf landelijke kranten: de Telegraaf, NRC, de Volkskrant, Trouw en AD. In dit artikel wordt in het bijzonder gekeken naar de begrippen ‘discriminatie’ en ‘racisme’ en naar vijf gronden van discriminatie: ‘seksisme’, ‘homofobie’, ‘moslimhaat’, ‘anti-zwart racisme’ en ‘antisemitisme’. Bij deze vijf gronden is ook gekeken naar alternatieve omschrijvingen.

Discriminatie en racisme

In de periode van 2000 tot 2023 verschenen in de vijf kranten gezamenlijk jaarlijks tussen de 800 en 1400 berichten waarin het woord ‘discriminatie’ werd gebruikt. De piek was in 2020, het jaar van de Black Lives Matter-protesten. In vergelijking met dit recordjaar daalde het aantal in 2022 met ongeveer 16 procent. De meeste artikelen over discriminatie waren te vinden in Trouw, gevolgd door NRC en de Volkskrant. De Telegraaf en AD publiceerden aanzienlijk minder berichten over dit onderwerp.

Wat betreft berichtgeving over ‘racisme’:  tot 2012 was er sprake van circa 500 artikelen per jaar in de vijf kranten. Een toename was merkbaar vanaf 2013, aanvankelijk vanwege de Zwarte Piet-discussie. In 2018 werd er voor het eerst meer over racisme dan over discriminatie geschreven. De berichtgeving over Black Lives Matter, slavernijverleden en institutioneel racisme zorgde in 2020 voor een recordaantal van meer dan 2600 artikelen. Dit aantal halveerde in 2023 bijna, naar ruim 1300 artikelen. De meeste artikelen over racisme verschenen in NRC, gevolgd door de Volkskrant en Trouw. De lezers van deze drie kranten krijgen per jaar gemiddeld twee keer zo veel artikelen over racisme te lezen dan de lezers van de Telegraaf en het AD.

Specifieke gronden van discriminatie

Als we kijken naar enkele specifieke gronden van discriminatie, dan is ‘antisemitisme’ of ‘Jodenhaat’ (rode lijn in onderstaande grafiek) de discriminatiegrond die doorgaans het vaakst wordt vermeld, in 200 tot 500 artikelen per jaar. Uitschieters waren de jaren 2014 en 2023. In beide jaren kwam dit door het oplaaien van het conflict tussen Israël en Hamas en een toename van antisemitische incidenten. In 2023 bijvoorbeeld verscheen 60 procent van de artikelen over antisemitisme na 7 oktober.

In NRC verschenen de meeste artikelen over antisemitisme, op de voet gevolgd door Trouw en de Volkskrant. In de Telegraaf en vooral het AD verschenen doorgaans veel minder artikelen over antisemitisme. Uitzondering hierop vormden de laatste maanden van 2023. Tussen 7 oktober en 31 december verschenen er in de Telegraaf iets meer artikelen over antisemitisme dan in Trouw, NRC en de Volkskrant. De Telegraaf publiceerde ruim 70 procent van de artikelen over antisemitisme na 7 oktober.

‘Seksisme’ (inclusief alternatieve omschrijvingen als vrouwenhaat en misogynie) kreeg vooral vanaf 2016 meer aandacht, mede dankzij het #MeToo-tijdperk en in 2021 en 2022 door berichtgeving over grensoverschrijdend seksistisch gedrag. De Volkskrant en NRC publiceerden hierover ongeveer anderhalf keer vaker dan Trouw, en zelfs vijf tot zes keer vaker dan de Telegraaf en het AD.

Veel minder aandacht was er in de kranten voor ‘homofobie’ (homohaat, lhbt-discriminatie) en ‘moslimhaat’ (islamofobie, moslimdiscriminatie). Over beide onderwerpen werd sinds het begin van deze eeuw wel geleidelijk aan meer geschreven.

De Telegraaf wijdde in 2023 meer artikelen aan woke dan aan discriminatie of racisme

De meeste artikelen over homofobie verschenen in 2022. Aanleiding vormden onder andere de OneLove-actie van de KNVB, homorechten in Qatar waar het WK voetbal plaatsvond en de weigering van Amsterdamse moskeeën om een lhbt-verklaring van burgemeester Halsema te ondertekenen. De Volkskrant publiceerde jaarlijks de meeste artikelen over homofobie, op enige afstand gevolgd door NRC en Trouw. Op ruime afstand volgden de Telegraaf en het AD.

De meeste aandacht voor moslimhaat was er rond 2015, vooral naar aanleiding van een toename van het aantal haatincidenten tegen moslims na de komst van vluchtelingen en terroristische aanslagen in onder andere Parijs. De oorlog tussen Israël en Hamas leidde na 7 oktober vorig jaar tot een toename van het aantal berichten over moslimhaat. De helft van het totaal aantal artikelen over moslimhaat verscheen na 7 oktober. Het is opvallend dat een groot deel van de artikelen over ‘islamofobie’ niet zozeer over discriminatie ging, maar relatief vaak over het gebruik van het begrip islamofobie zelf. Ook voor dit onderwerp geldt dat NRC, de Volkskrant en Trouw er veel vaker over publiceerden dan de Telegraaf en het AD.

De aandacht van de afgelopen jaren voor racisme en Black Lives Matters leidde amper tot artikelen over specifiek anti-zwart racisme (afrofobie). Het aantal artikelen over deze vorm van discriminatie kwam jaarlijks amper boven de tien.

Woke

Tot slot nog even over ‘woke’, dat vaak wordt omschreven als: ‘alert op mogelijke maatschappelijke misstanden, zoals racisme en discriminatie´. Nadat Black Lives Matter racisme op de kaart had gezet, ontstond er vanuit de Verenigde Staten in 2020 een tegenbeweging van mensen die zich afzetten tegen ‘woke’ of het ‘wokisme’. Deze anti-woke-beweging varieert van mensen die zich storen aan in hun ogen overdreven politieke correctheid, cancel culture en identiteitspolitiek tot aan een (uiterst) conservatieve tegenbeweging, die zich keert tegen diversiteit, inclusie, transrechten, homoseksualiteit, seksuele voorlichting, abortus en aandacht voor verschillende vormen van sociale onrechtvaardigheid.

Dat de discussie over ‘woke’ in 2020 ook Nederland bereikte is te zien aan een forse toename dat jaar van het aantal artikelen over ‘woke’. Sinds 2021 verschijnen er jaarlijks (veel) meer publicaties over ‘woke’ dan over antisemitisme, seksisme, homofobie, moslimhaat of anti-zwart racisme. De Volkskrant publiceerde de meeste artikelen over woke, net iets meer dan de Telegraaf, Trouw en NRC. Het AD publiceert ook over dit onderwerp verreweg het minst aantal artikelen. De Telegraaf wijdde als enige krant in 2023 meer artikelen aan ‘woke’ dan aan ‘discriminatie’ of ‘racisme’.

Relativering

De betekenis van al deze cijfers moet gerelativeerd worden. Ze vertellen iets over het aantal artikelen waarin bepaalde begrippen voorkomen in vijf grote Nederlandse kranten en geven een indicatie voor de aandacht die redacties aan een onderwerp geven. Zonder zicht op het totaal aantal artikelen dat in de afzonderlijke kranten verschijnt, is het niet bekend welk aandeel van de berichtgeving wordt besteed aan racisme, (enkele gronden van) discriminatie en woke.

Wat verder onderzocht kan worden is hoe er over deze begrippen wordt geschreven. Hoe wordt bijvoorbeeld ‘woke’ gedefinieerd – ook in relatie tot verschillende gronden van discriminatie? In hoeverre worden bepaalde gronden van discriminatie geproblematiseerd of juist gebagatelliseerd? Gaat het om nieuwsberichten, opinieartikelen of bijdragen van vooral een aantal columnisten? Hoe is de verhouding tussen binnenlands en buitenlands nieuws over deze onderwerpen? In hoeverre vertellen deze cijfers iets over de ervaren omvang van een maatschappelijk probleem of het aantal incidenten? Dit zijn allemaal vragen voor verder onderzoek.

Dit artikel verscheen eerder in de Kanttekening op 9 januari 2024.