Russische Nederlanders voelen zich ontworteld van hun familieleden die in Rusland wonen, omdat ze niet of nauwelijks heen en weer kunnen reizen. Ze trekken aan het langste eind van Europese maatregelen tegen Rusland, zeggen ze.

Twee dagen duurde de reis die Ekaterina Kremleva (43) afgelopen zomer ondernam met haar twee jonge kinderen. Ze vlogen naar Polen en namen daar de bus naar Wit-Rusland, via een van de weinige grensovergangen in Oost-Europa. Het was niet alleen de reis zelf die lang duurde. ‘Het waren de formaliteiten aan de grens. We kwamen om 11 uur ’s avonds aan bij de grens en pas om 8 uur ‘s ochtends mochten we doorrijden. We hebben geslapen in de bus. Iedereen sliep in de bus, ook ouders met baby’s.’

Eenmaal in Wit-Rusland kon ze verder reizen naar Moskou, waar ze werd opgehaald door haar familie. Het was een zware reis, en toch besloot ze hem te maken. Want haar vader was net overleden en hij werd begraven in Moskou, vertelt de Russische Nederlandse, die sinds 2006 in Nederland woont.

‘Istanbul is een soort Moskou-hub geworden’

Het verhaal van Kremleva staat niet op zich. De Kanttekening sprak met vier vrouwen in Nederland met een Russische achtergrond. Allemaal vertellen ze hetzelfde verhaal: de reis naar Rusland is of onredelijk lang, of ontzettend duur. Want sinds de oorlog in Oekraïne heeft Nederland alle directe vluchten met Rusland opgeschort en hebben veel Europese landen de grenzen met Rusland gesloten. Waar de grenzen wel open zijn, wordt nauwelijks gereden. Vliegen kan alleen nog via Ruslandgezinde landen zoals Turkije, Armenië of Servië, maar hiervoor betaal je al snel de hoofdprijs.

Zo betaalde Yulia Voloshchuk (42) meer dan duizend euro per persoon voor een vlucht van Istanbul naar Moskou, een populaire optie onder mensen die het zich kunnen permitteren. ‘Istanbul is een soort Moskou-hub geworden’, vertelt ze. ‘Op de luchthaven zie je heel veel Russen uit Europa.’

Voloshchuk is half-Russisch en half-Oekraïens. Ze kwam zes jaar geleden naar Nederland als kennismigrant, maar kort daarna gingen zij en haar man uit elkaar. Haar man ging terug naar Moskou, zij bleef met de kinderen in Nederland. Sinds de oorlog in Oekraïne kunnen ze nauwelijks heen en weer reizen. ‘De kinderen zien hun familie bijna nooit. Daarom besloot ik afgelopen zomer deze reis te maken, maar ik weet niet of ik dat snel nog eens doe. Het was niet alleen duur, maar ook doodeng. Ik werd overal ondervraagd. In Moskou omdat ik een Oekraïens paspoort heb, in Schiphol omdat ik uit Rusland kwam.’

Reisadvies

Het is een groot probleem voor de mensen die om verschillende redenen tussen Rusland en Nederland reizen. Dit zijn uiteraard minder mensen dan voorheen, maar ze zijn er nog wel, vertelt Peter Zandee, eigenaar van reisadviesbureau Rusreis. ‘Net na de oorlog hield men zich in, maar nu zie je dat mensen toch wel weer proberen elkaar op te zoeken. Dit jaar nam het aantal mensen dat ons om reisadvies vroeg weer toe. We krijgen toch al weer twee tot drie aanvragen per week.’

Zijn reisadviezen bestaan momenteel uit handige routes en praktische tips. Zo probeerde hij en zijn vrouw deze zomer een route uit via de Russische enclave Kaliningrad, waar ze vanaf Gdansk in Polen naartoe reisden met de bus. Ze zouden hier een vlucht nemen naar Moskou, maar hadden zich vergist in de tijd op de grens en mistten het vliegtuig. ‘Door langdurige controles aan beide kanten van de Pools-Russische grens kun je zomaar een uur of vier à vijf langer onderweg zijn dan gepland.’

Vooral voor mensen in Rusland die familie in Nederland willen bezoeken is het momenteel heel lastig, vertelt hij. ‘Buurlanden van Rusland zoals Estland, Letland, Litouwen en Polen laten Russische burgers niet zomaar binnen, ook niet als ze een Schengenvisum hebben.’

Dat Schengenvisum is bovendien niet meer zo makkelijk te verkrijgen. Waar dit voorheen eenvoudig online kon, moeten mensen nu naar het consulaat reizen en allerlei papieren laten zien. Het multiple-entry-visum, voor mensen die regelmatig heen en weer reizen, is helemaal afgeschaft en ook een lange termijnvisum behoort niet meer tot de opties, legt hij uit.

Tegen de oorlog

Anna Kats (56) woont in Amsterdam. Ze komt uit Moskou, maar woont al vijfentwintig jaar in Nederland en reist niet meer naar Rusland. ‘Al sinds de bezetting van de Krim niet meer, een bewuste keuze. Ik steun het bewind van Poetin niet en ben uitgesproken kritisch, waardoor ik in Rusland gevaar loop.’ Door deze keuze ziet ze haar moeder bijna niet meer. Want ze is 86, te oud om de lange reis met obstakels naar Nederland te maken.

‘Ik steun het bewind van Poetin niet en ben uitgesproken kritisch’

Het doet haar pijn. ‘Ik begrijp de kritische houding ten opzichte van Rusland, want de oorlog is verschrikkelijk. Maar ik mis mijn familie’, zegt ze. Voor haar, maar ook voor de andere vrouwen voelt het alsof niet Poetin, maar zij gestraft worden voor de militaire avances van het Russische regime, terwijl zij zich tegen dit regime hebben gekeerd. ‘De mensen die verantwoordelijk zijn voor de oorlog nemen gewoon een privéjet als ze ergens naartoe willen reizen. De consequenties van de reisbeperkingen zijn voor ons’, zegt Anastasia Isaeva (39), een Russische-Nederlander die veertien jaar geleden migreerde.

De vrouwen voelen zich hierin ongehoord. Want over het algemeen is de houding ten opzichte van Rusland vijandig, en niet iedereen ziet het verschil tussen Poetin en de Russische bevolking, legt Voloshchuk uit. Hoogopgeleide mensen zien die nuance wel, maar je merkt ook dat sinds de oorlog mensen anders naar ons zijn gaan kijken. Soms voel ik echt de behoefte om te zeggen: hey, ik ben half-Oekraïens, om dat oordeel bij mensen weg te nemen.’

Wat de oorlog voor hen betekent

‘Ik denk dat politici vergeten dat er ook veel Russische mensen in Nederland wonen’, gaat Voloshchuk verder. ‘Ze zijn vooral bezig met het opdrijven van de oorlogspropaganda, maar vragen zich niet af wat de oorlog voor ons betekent.’

‘Het is alsof we verantwoordelijk worden gehouden voor wat Poetin doet’, zegt Isaeva. ‘Onlangs werd ik bij een sollicitatie afgekeurd omdat ik banden heb met Rusland. Ja, ik heb daar familie, maar ik heb ervoor gekozen in Nederland te wonen, al heel lang geleden. Ik heb bovendien niet voor Poetin gekozen en ik ben niet verantwoordelijk voor zijn acties.’

Kats herkent dit. ‘Onlangs kreeg ik van een bank de vraag of ik Russisch was. Ik moest bewijzen dat ik een Nederlands paspoort heb. In andere gevallen moet ik uitleggen waarom ik naast een Nederlands ook een Russisch paspoort heb. Dit was eerder nooit een probleem, maar nu moet ik mezelf steeds uitleggen’, zegt ze.

Niet alle ervaringen zijn negatief. Zo heeft Kate juist veel fijne mensen om zich heen, die heel goed begrijpen dat Poetin en de gemiddelde Russische-Nederlander weinig met elkaar gemeen hebben. Toch zou ze graag zien dat de politici iets meer moeite deden voor deze Russische-Nederlanders. ‘Het zou bijvoorbeeld fijn zijn als er weer visa werden afgegeven voor vijf jaar, zodat mijn familie makkelijker hierheen kan komen’, zegt ze.

‘We hebben verbinding met onze familie nodig’, zegt Kats, die het haar moeder graag makkelijker zou maken om hierheen te reizen. ‘Maar vergeet ook de Russische-Nederlander niet’, zo roept ze op. ‘We zijn hier en willen onderdeel zijn van de Nederlandse maatschappij.’